İlk Çağlardan başlayarak ülke yöneticilerinin istekleri doğrultusunda mimar, mühendis ve yapı ustaları tarafından gerçekleştirilen bu yapıların en eski ve değerli olanları Mezopotamya, Anadolu ve Doğu Akdeniz bölgesinde bulunmaktadır. Roma, Bizans ve Osmanlı imparatorluklarına başkentlik yapmış olan İstanbul ve çevresi sur, kale ve köprülerin en yoğun olarak görüldüğü bölgedir.

İnsan toplulukları, önce kendi aralarındaki mevcut sorunlar, daha sonra devirlerinin güçlü devletlerinin askerî güçlerine karşı koyma zorunluluğu ile yüz yüze gelince düşmanlarının saldırı ve savunma yöntemlerini öğrenmek zorunda kalmış, bu da savunma yapıları olan sur ve kalelerin aynı teknik ve mimari özelliklere sahip olmasına neden olmuştur. Bu alandaki en önemli gelişmeler Roma imparatorluğu Dönemi’nde gerçekleşmiştir. Romalı mimarlar, yeni keşifleri ve mühendislik alanındaki yetkinlikleri ile askerî mimarlık alanında da ortak tasarım ilkeleri geliştirdiler.

Sur ve kaleler hiçbir zaman zevk için inşa edilmediler; belli bir askerî veya siyasi amaç için inşa edildiler. Tarihte birçok kale işlevini yitirdikten sonra terkedildi. Kentlerin içinde veya yakınında bulunan kaleler daha sonra taş ocağı gibi kullanılarak taşları yeni binaların yapımında kullanıldı.

İstanbul Surları denilince Tarihi Yarımada’yı çepeçevre kuşatan surlar anlaşılmaktadır. Fakat bu surlardan önce ve sonra yapılan surlar da bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı Bizans Dönemi’nde kent genişledikçe yıkılmış, yok olmuştur. Günümüze gelemeyen bu surların, sadece inşa sırasına göre isimlerini vermek yeterli olacaktır: Bizantion Surları (MÖ VI. yüzyıl); Septimius Severus Surları (MS 193-211); Constantinus Surları (324-337). Bunlardan başka Haliç’in karşı yakasındaki, günümüze sadece kulesi gelebilen Galata Surlarını da hatırlamak gerekir.

II. Teodosios’un 439’da inşa ettirdiği kara surları Tekfur Sarayı ve Anemos Zindanı’nı içine alan küçük yerleşim sitesini çevreleyen surlarla birleştirilerek, daha sonra devamla Haliç’e uzanmıştır. Kara surları tamamlandıktan sonra, Constantinus Surları ile aynı zamanda inşa edilmiş olan deniz surlarını da gerek Haliç gerekse Marmara kıyılarında tamamlamak zorunluluğu doğmuştur. Kara surlarının kuzey ucunda imparator Herakleios’un yaptırdığı surun önüne, daha sonra 813 yılında V. Leon ikinci bir sur inşa ettirecek, nihayet Teofilos ek bir surla bu bölümü tamamlayacaktır. Surlar, sonuncusu 1453 yılının hemen öncesine rastlayan çok sayıda onarım geçirmiştir.

Depremlerle aldığı hasarların yanında 1871-1872 yıllarında Marmara kıyısında demir yolu inşa edilirken tam sekiz yerinden yıkılarak büyük bir tahribata uğramıştır. Büyük tahribatlara rağmen, deniz surlarının bazı kapılarının ismi bugün bile yöre ismi veya semt ismi olarak yaşamaya devam etmektedir. Bunlara örnek olarak, Balıkhane Kapısı, Ahır Kapısı (Ahırkapı), Küçük Ayasofya Kapısı, Kumkapı, Yeni Kapı, Davutpaşa Kapısı, Samatya Kapısı ve Mermerkule Kapısı gösterilebilir.

İki beden duvarı ve aralarındaki hendekten oluşan surlar mimari özellikleri ile yapı malzeme ve tekniği açısından incelendiğinde önce asıl beden duvarının tamamlandığı anlaşılmaktadır. Bir beden duvarı ve kulelerden oluşan Marmara ve Haliç surlarından farklı olarak Kara surlarında üçlü bir savunma tasarlanmıştır. Surların genel görünüşüne en çok renklilik kazandıran öge, beş sıralı tuğla şeritlerinin, çok sıralı taş örgülerle yaptığı almaşık düzendir. İçi horasan harcı ve iri moloz taş dolgulu duvarın iki yüzü kesme taşlardan oluşmaktadır. Tuğla sıralar bütün duvar kalınlığını kesintisiz geçerek hatıl işlevi görmektedir. Kuleler esas duvardan yaklaşık yarım kat kadar daha yüksektir. Kent tarafında, açık ve iki kollu merdivenler duvar üzerine ulaşmayı sağlamaktadır. Benzer merdivenler seğirdim yerinden kule platformuna çıkış için de kullanılmaktadır. Kule zemin katına giriş ise kent tarafındandır. İki duvar arasında asıl bağlantı sur kapıları aracılığıyla sağlanmaktadır. Kara Surları üstündeki kapılar, kent ana yollarının surlara ulaştığı noktalarda bulunmaktadır. Hendekler arazi topografyasına uyumlu olarak yükselen veya inen seviyelerde düzenlenmiştir. Esas duvar üzerinde 96 kulesi bulunan Kara Surları’nın kapı sayısı 11’dir.

Yaklaşık 5,5 km uzunluktaki surlarının büyüklüğü, mimari özellikleri ve tarihi ile tanınan Diyarbakır kenti, Anadolu ile İran, Irak ve Suriye arasında bir köprü görevi yapmıştır. İlk İslam ordularının görüldüğü zamandan günümüze kadar kültür ve sanat merkezi olma özelliğini sürdüren Diyarbakır, Dicle Nehri’nden 100 m kadar yükseklikteki, geniş bazalt düzlüğün doğu kenarında konumlanmıştır. Surlarının biçimini çoğunlukla arazinin topografyası belirlemiştir.

Surlarla kuşatılmış kentin dört yöne açılan dört kapısı vardır: Kuzeydeki Dağ Kapısı (Harput Kapısı), batıdaki Urfa Kapısı (Rum Kapısı), güneydeki Mardin Kapısı (Tell Kapısı), doğudaki Yeni Kapı (Su veya Dicle Kapısı). Bu kapıların iki yanında yer alan kulelerle batı
kesimindeki kuleler diğerlerine göre daha büyük ve
güçlüdür. Diğer taraftan, surların batı ucundaki Ulu Beden
Kulesi ile onun 150 m kadar güneyinde bulunan Yedi
Kardeş Kulesi Türk savunma mimarlığının en güzel
örnekleri olarak kabul edilir.

Diyarbakır surlarında, günümüzde 96 kule
bulunmaktadır. Bu sayıya iç kalenin kent içindeki
duvarında bulunan kuleler dâhil edilmiş, Harput Kapısı’nın
batısında bulunan, 1930’larda yıkılan 6 kule dâhil
edilmemiştir. Cumhuriyet Dönemi’nde surlarda yapılan
diğer bir tahribat ise iki kemer açıklığından oluşan Çift
Kapı’nın açılmasıdır. Surların üstünde bulunan kulelerden
üçü; Keçi Burcu, Ulu Beden ve Yedi Kardeş mimari
özellikleri ve boyutlarının büyüklüğü bakımından
diğerlerinden farklıdır.

İstanbul’da bulunduğu semte de adını veren
Rumeli Hisarı, Boğaz’ın 780 m olan en dar yerindeki
Avrupa yakasında konumlanmıştır. Tam karşısında
Anadolu Hisarı bulunmakta günümüzde Fatih Sultan
Mehmet Köprüsü, tam üstünden geçmektedir.

Rumeli Hisarı’nın biri Hisarpeçe üstünde olmak
üzere beş kapısı bulunmaktadır. Dört kapı, kaleye kuzey,
doğu, güney ve batı yönlerden giriş sağlamaktadır. Bugün
kapılardan sadece deniz tarafındaki kullanılmaktadır.

Beden duvarlarının üstünde bulunan küçük kuleler
13 tane olup bunlardan birisi dikdörtgen, altısı çokgen,
altısı ise yuvarlak planlıdır. Hisarpeçe duvarında ise çokgen
planlı bir kule yer almaktadır.

İzmir kentinin önemli simgelerinden biri olan
Kadifekale günümüze çok tahrip ve ihmal edilmiş olarak
gelmiştir.

MÖ 4. yüzyılda Helenistik Dönem’de, Büyük
İskender’in iki komutanı tarafından kurulan görkemli antik
İzmir kentinin akropolünün Erken Bizans Dönemi’nde
kaleye dönüştürülmesi ile oluşmuştur. Kaleyi kuşatan
duvarların ve kulelerin büyük bölümü günümüze
gelememiştir. Bugün, kalenin içinde yer alan yapılardan
sadece büyük sarnıç ile Osmanlı Dönemi’nde camiye
dönüştürülen şapelin kalıntıları görülebilmektedir.

Kadifekale’nin askerî amaçlı kullanımı 18.
yüzyılın ikinci yarısında tamamen son bulmuştur.

Fatih Dönemi’nde, iç kalenin kuzey-güney
doğrultusunda inşa edilen beden duvarı ve kulelerle
genişletildiği görülmektedir. Bu dönemde yapılan diğer iki
inşa etkinliği ise caminin batı duvarına bitişik olan
namazgâh platformu ile kalenin güney ve doğu beden
duvarlarını güçlendiren üçgen kesitli payandadır.

Türkiye’nin önemli tarihsel yapılarından olan
kale, Bodrum kentinin yerleşme alanı olan iki koyun
ortasındaki burunda konumlanmıştır. Üç tarafı denizle
çevrili kale, kuzeyinden dar bir boyunla karaya
bağlanmaktadır.

180 x 185 m’lik bir alanı kaplayan kalenin, birisi
Yılanlı Kule adıyla anılan; dördü Fransız, İtalyan, Alman
ve İngiliz olmak üzere değişik milletlere ait beş kulesi
bulunmaktadır.

Kulelerin yanı sıra Gotik üslupta yapılmış şapel
kalenin bir diğer önemli yapsıdır.

Antik Halikarnassos kenti Akropolü’nün
bulunduğu buruna inşa edilen Bodrum Kalesi’nin
bulunduğu yerde, daha önce Bizans ve Selçuklular
tarafından inşa edilmiş küçük bir kale bulunuyordu. Rodos
fiövalyeleri 1415 yılında Osmanlı Padişahı I. Mehmet’in
izniyle kaleyi inşa etmeye başladılar ve inşaat etkinliklerini
egemenliklerinin sona erdiği 1522’ye kadar sürdürdüler.
Fransız, İtalyan, İngiliz ve Alman Kuleleri; batı, güney,
doğu beden duvarları ile daha sonraki eklemelerle içeride
kalan eski kuzey beden duvarı birinci dönemde yapılmıştır.

Kuzey hendeğinin kuzey ve güneyindeki beden
duvarları, birinci kapı, kuzey hendeğinin batısındaki
kazamat, rıhtımdaki küçük yuvarlak kule, batıdaki platform
ve şapel ikinci dönemde inşa edilen başlıca yapılardır. Kale,
Osmanlı Dönemi’nde askerî önemini kaybetmiştir. Bu
dönemde şapel, bir minare eklenerek camiye çevrilmiştir.

1895 yılında hapishane olarak kullanılmaya
başlayan kaleye bu tarihte küçük bir Türk Hamamı inşa
edilmiştir. Birinci Dünya Savaşı sırasında, 1915 yılında
kent ve kale denizden ağır bir bombardımana tutulmuştur.
Bombardımandan özellikle İngiliz Kulesi, güney beden
duvarı ile Fransız ve İtalyan Kuleleri büyük hasar
görmüştür. 1960’lı yıllara kadar harap durumda boş kalan
kale, bu yıllarda restore edilerek Türkiye’nin ilk ve tek
“Sualtı Arkeoloji Müzesi” olarak kullanılmaya başlamıştır.

Kale kuzeyden ve batıdan iki beden duvarı ile çevrilmiştir. Kalenin birinci kapısı kuzeybatı köşesindedir. Birinci kapıdan sonra kuzey ve batıda yer alan beş ayrı kapıdan geçilerek içkaleye ulaşılmaktadır. Beden duvarı, iki burç ile kuvvetlendirilmiştir. Kalenin ikinci kapısı, bu beden duvarının batı ucunda yer almaktadır. Kalenin batı tarafında iki savunma elemanı vardır. İçkalenin aşağı avlusunda, güneyde yer alan yapı, kalenin şapelidir. Osmanlı Dönemi’nde kaleye eklenen tek yapı, şapelin güneyindeki, güney beden duvarına bitişik iki oda ve külhandan oluşan Küçük Türk Hamamı’dır. Bu yapılar dışında, kalede küçüklü büyüklü çeşitli mekânlar ve sarnıçlar bulunmaktadır.

İçkalenin kuzeyinde yer alan ve yuvarlak bir plana sahip olan Yılanlı Kule iki katlıdır. İçkalenin ortasında, en yüksek yerde, kalenin baş kuleleri olan Fransız ve İtalyan Kuleleri bulunmaktadır. Kare plana sahip iki kule de üç katlıdır. Kalenin güneydoğu köşesindeki dikdörtgen planlı İngiliz Kulesi de üç katlıdır. Dört yöne pencereleri bulunan kulenin üst katı kalenin en güzel mekânlarından biridir.

Bodrum Kalesi’nin önemli elemanlarından olan armaların sayısı 100’ü geçmektedir.

Bugün eski kent merkezinin ortasında bulunan kale, bir höyük üstünde inşa edilmiştir.

Kale, Roma İmparatorluğu zamanında savunma amaçlı bir karakol gibi inşa edilmiştir. Bizans Dönemi’nde, Roma beden duvarları ve kuleleri yükseltilerek daha güçlü bir duruma getirilmiştir. Kalenin bugünkü görkemli biçimini alması, Eyyubiler Dönemi’nde gerçekleştirilmiştir. Böylece kale askerî işlevi ile birlikte, Halep’te olduğu gibi, aynı zamanda kentin yönetim merkezi olmuştur.

Gaziantep Kalesi’nin giriş bölümü işlevselci anlayışla titizlikle tasarlanmış, günümüze oldukça sağlam olarak gelmiştir. Kalenin batısındaki giriş bölümü, iki yanında duvarların bulunduğu, giderek genişleyen, belli bir şekli olmayan rampa ile başlamaktadır. Rampanın sonunda sol tarafta eyvan planlı, üç mazgal penceresi bulunan kontrol kulesini geçtikten sonra hendeğin üstündeki ahşap köprüye açılan bölüme ulaşılmaktadır. Önce altı basamaklı taş bir merdivenle kent ve hendek tarafında birer penceresi olan dikdörtgen planlı kuleye girilir. Bu kulenin kapısının üstünde Sultan Kayıtbay’ın sağlam ve temiz kitabesi yer almaktadır. Kulenin kale tarafındaki üstü açık bölümündeki merdivenlerden sonar ahşap köprüden geçilerek kalenin üst bölümüne tırmanan rampalı yola ulaşılmaktadır.

Gaziantep Kalesinde iki galeri bulunmaktadır:
? Alt Seviyedeki Hendeği Koruyan Mazgal Pencereli Galeri
? Orta Seviyedeki Bizans Dönemi Galerisi ve Kuleleri

Üst bölümde 12 kule bulunmaktadır. Bu kuleler de alttaki Bizans Dönemi kuleleri gibi aynı yönde numaralanmıştır.

Kalenin içinde kazılar sonunda İslam Dönemi’nden kalan iki önemli yapı ortaya çıkmıştır. Bunlardan birincisi, kalenin batısındaki “L” planlı hamamdır. Dört kare planlı mekândan oluşan hamamın soyunmalık bölümü batıda yer almaktadır. Kalenin içindeki ikinci yapı, kazılar sonucu ortaya çıkartılan mescittir. Mescit kalenin ortasında, hamamın doğusunda yüksekçe bir konumdadır. Kesme taş duvarlarının alt bölümü sağlam olarak ortaya çıkarılan yapının planı eksiksiz olarak görülebilmektedir. Mescidin ilginç bir özelliği, örnekleri sadece Gaziantep’te görülen hareketli minberli olmasıdır.

Antakya-İskenderun kara yolu üstünde olduğu söylenebilecek Bakras Kalesi’ne, Antakya’dan 25 km sonra ayrılan 3 km’lik bir yol ile kaleye ulaşılmaktadır. Kalenin doğusundaki köyden kaleye on dakika yürüyerek gidilebilmektedir. Kale, Amanos Dağları’nın iki kolu arasında, dört tarafı yüksek kayalıklarla kuşatılmış bir tepenin üsünde konumlanmıştır. Türkiye’nin kaleleri bağlamında oldukça sağlam bir durumda bulunan kale, dört tarafı dik yamaçlarla çevrilmiş olan, bir kayalık tepenin üstünde inşa edilmiştir. Tepe bir vadinin ortasında bulunmaktadır. Kale kayalık, eğimli yamaçlar nedeniyle birbirine geçitler, rampalar ve merdivenlerle bağlanan farklı birkaç kotta yükselmektedir.

Kalenin kuzeydoğu köşesindeki dikdörtgen planlı giriş mekânı (1 no.lu mekân) harap durumdadır. Giriş kapısı, tamamen yıkılmış olan bu mekânın kuzeybatı köşesinde bir niş bulunmaktadır. Güneydeki geniş açıklıktan sonar başlayan rampa ile 2 no.lu mekâna ulaşılır. Girişi kuzey cephesinde bulunan bu mekânın sadece kuzey duvarı günümüze gelebilmiştir.

Galerinin doğu ucundaki bağımsız girişten ulaşılan galerinin ilk mekânı kareye yakın planlı ve oldukça sağlam durumdadır. Uzunluğu 21,00 m olan galerinin güneye bakan 5 mazgal penceresi bulunmaktadır. Galerinin doğusundaki büyük mekânda alt düzeydeki pencerelerin üstünde ikinci bir pencere görülmektedir. Galerinin bu bölümünün batı ucunda bulunan, araştırmacıların Bizans Dönemi’ne ait olduğunu belirttikleri, kareye yakın dikdörtgen planlı 5 no.lu mekân yer almaktadır. Avlunun en önemli elemanı ise günümüze gelemeyen büyük kulenin giriş cephesidir. Kale hakkındaki yayınlarda, bu kulenin dikdörtgen planı ve avluya bakan batı duvarı görülmektedir. Bu bölüm planda 16 no.lu mekân olarak belirtilmiştir. Bugün ise kulenin yalnız kuzey duvarı ile bu duvardaki tonoz başlangıcı bulunmaktadır.

Bu bölümde, kalenin büyük boyutlu ve önemli işlevleri olan mekânları ve ekleri bulunmaktadır. Bu mekânlardan birincisi, araştırmacıların yatakhane olduğunu belirttikleri 18 no.lu mekândır. İngiliz araştırmacı Sinclair’in kalenin şapeli olabileceğini belirttiği, 19 no.lu mekân 18 no.lu mekânın doğusunda ve ona bitişiktir. Aynı araştırmacı bu mekânın Memlukler Dönemi’nde de mescit olarak kullanıldığını ileri sürmektedir. Avlunun kuzeyinde, araştırmacı Sinclair’in “Tapınak fiövalyeleri’nin Salonu” olarak adlandırdığı 20 no.lu mekân bulunmaktadır. Doğu cephesindeki pencerelerin ve güney cephesindeki kapıların söve ve kemerleri iyi bir işçilikle kesme taşlardan yapılmıştır. Bakras Kalesi’nde, kalelerin olmazsa olmaz mekânlarından sarnıçlara rastlanmamıştır.

Yaya ve taşıtların bir akarsuyu veya iki tarafı yüksek bir vadiyi aşmaları için inşa edilen köprü yapıları, tarihin en eski dönemlerinden başlayarak ticari, sosyal ve askerî amaçlarla kullanılmışlardır.

Bugün Türkiye’de Hititlerden günümüze uzanan, geçmişten günümüze gelebilen 1376 köprü bulunmaktadır.

Bu köprülerin tespit, tescil, bakım ve onarımından Karayolları Genel Müdürlüğü sorumludur.

1376 köprünün içinde 1067’si Osmanlı Dönemi’nde inşa edilmiştir.

Adıyaman ilinde, Kahta-Gerger yolunda, Kahta Çayı üzerinde bulunan Cendere Köprüsü, Anadolu’daki en sağlam Roma Dönemi köprüsüdür.

Köprü imparator Septimus Severius zamanında MS 198-200 yıllarında inşa edilmiştir. 133,74 m uzunluğundaki köprünün bir büyük, bir küçük gözü vardır. Kesme taşlarla inşa edilmiş köprü, Roma İmparatorluğu’nun bir mühendislik anıtı gibidir. Köprü yanlarda kademeli korkuluk duvarları ile sınırlandırılmıştır. Çeşitli kaynaklarda, özgün halinde iki ucunda karşılıklı ikişer sütun olduğu belirtilmekle birlikte bugün Korint üslubunda üç sütun görülmektedir. Sütunların üstündeki heykeller günümüze gelememiştir.

Diyarbakır-Silvan-Bitlis yolu üstünde bulunan köprü Silvan’a 10 km uzaklıktadır.

Yazıtında belirtildiğine göre 1147 yılında Artukoğlu Ilgazi Temurtaş tarafından yaptırılmıştır. Köprünün sivri kemeri günümüze ulaşan en büyük taş kemer açıklığıdır. Köprünün uzunluğu 188,32 m, genişliği ise 5,40 m’dir. Köprü kemerinin iki yanında merdivenle inilen birer muhafız odası bulunmaktadır. Dikdörtgen planlı odalardan köprünün memba ve mansap tarafına bakan birer penceresi vardır. Köprünün batısında ana kemer ile birinci boşaltma kemerinin arasında bir selyaran görülmektedir. Batı tarafında toplam dört boşaltma kemeri görülmektedir. Batı uçtaki boşaltma kemeri diğerlerinden daha küçüktür.

Köprü, Diyarbakır kentinin güneyinde, Mardin Kapısı yakınında ve surların güney cephesinde nehrin dirsek yaptığı Yeni Kapı civarındadır. Köprü doğu-batı doğrultusunda uzanmakta ve Diyarbakır-Silvan yolu üzerinde bulunduğundan “Silvan Köprüsü” olarak da anılmaktadır.

Köprü 178 m uzunluğunda ve 5.60 m genişliğindedir. 10 gözlü ve sivri kemerli köprünün kemerleri ve alt bölümleri kesme taş, üst bölümleri moloz taşlarla inşa edilmiştir. 2011 yılında onarılan köprü motorlu araç trafiği için kullanılmamaktadır.

Bursa’da kentin içinde Yeşil semtini ikiye ayıran Gökdere Vadisi’nde, aynı adı taşıyan derenin üzerinde bulunan Irgandi Köprüsü ilginç bir mimarlık anıtıdır.

Köprünün yazıtı yoktur. Eski kaynaklardan köprüde 31 dükkân, bir mescit ve iki ahır bulunduğu anlaşılmaktadır. Evliya Çelebi, köprünün iki ucunda kale kapıları gibi kapılarının ve burada 200 kadar tonoz örtülü iplikçi dükkânının bulunduğunu belirtmektedir. Osmangazi Belediyesi tarafından 2004 yılında onarılarak özgün durumuna getirilen köprü dükkânları ile birlikte kullanılmaktadır. Uzunluğu 55 m olan köprü yuvarlak kemerlidir.

Ülkemizde tek örnek olan Irgandi Köprüsü’nün benzeri, üstünde dükkân bulunan diğer üç köprü Şoransa, Venedik ve Lofça (Bulgaristan)’da bulunmaktadır.

Köprü, Ergene Nehri’nde bulunmaktadır.

174 gözlü Uzunköprü 1266 m. uzunlukta ve 5,50 m genişliktedir. Değişik yükseklik ve açıklıklardaki kemer gözleri sivri kemerlidir. Köprünün yan yüzlerinde çeşitli hayvan kabartmaları bulunmaktadır. Ergene Nehri kesimine rastlayan büyük gözlerin iki yanında boşaltma gözleri bulunmaktadır. Köprünün döşemesi özgününde büyük taşlarla kaplanmıştır. Döşeme yakın zamanda önce asfalt sonra beton olarak yenilenmiş, korkuluklar da yanlara taşırılarak döşeme genişliği arttırılmıştır.

İstanbul Büyükçekmece’de bulunmaktadır.

Köprü, Büyükçekmece köyü tarafından başlamak üzere, doğudan batıya doğru dört bölümden oluşmaktadır. Köprü toplam 635 m uzunluktadır. Birinci ve ikinci bölüm 7 gözlü, üçüncü bölüm 5, dördüncü bölüm 9 gözlüdür. Gözler sivri kemerlidir. Birinci bölümün orta gözünün ekseninde dört konsol üstünde bulunan iki dinlenme köşkü hem biçimleri, hem de özenli işçiliği ile dikkat çekmektedir.

Anadolu’da Hititlerden başlayarak Osmanlılara kadar birçok uygarlığa ait
taş köprüler bulunmaktadır. Kemerin kullanılmaya başlamasından sonra Roma
İmparatorluğu Dönemi’nde köprü mimarisi gelişmiş, birçok örneği günümüze
kadar gelen köprü ve su kemerleri inşa edilmiştir. 19. yüzyıla kadar inşa edilen
kemerli taş köprüler, çelik ve betonun inşaat işlerinde kullanılmaya başlamasıyla
tarih sahnesinden çekilmişlerdir.

Sur ve kaleler hiçbir zaman zevk için inşa edilmediler; belli bir askerî veya
siyasi amaç için inşa edildiler. Tarihte birçok kale işlevini yitirdikten sonra terkedildi. Kentlerin içinde veya yakınında bulunan kaleler daha sonra taş ocağı gibi
kullanılarak taşları yeni binaların yapımında kullanıldı.

Haliç Surları: II. Teodosios’un 439’da inşa ettirdiği kara surları Tekfur Sarayı
ve Anemos Zindanı’nı içine alan küçük yerleşim sitesini çevreleyen surlarla birleştirilerek, daha sonra devamla Haliç’e uzanmıştır. Kara surları tamamlandıktan
sonra, Constantinus Surları ile aynı zamanda inşa edilmiş olan deniz surlarını da
gerek Haliç gerekse Marmara kıyılarında tamamlamak zorunluluğu doğmuştur.
Kara surlarının kuzey ucunda İmparator Herakleios’un yaptırdığı surun önüne,
daha sonra 813 yılında V. Leon ikinci bir sur inşa ettirecek, nihayet Teofilos ek bir
surla bu bölümü tamamlayacaktır. Surlar, sonuncusu 1453 yılının hemen öncesine rastlayan çok sayıda onarım geçirmiştir. 1934 yılında yapılan bir incelemede,
üstünde 25 kapı ve 123 kulesi bulunan Haliç Surları’nın uzunluğu 5420 m olarak
belirlenmiştir.

İstanbul’un önde gelen kültür varlıklarından olan Kara
Surları’nın inşasına İmparator II. Teodosios Dönemi (hd 408-450)’nin ilk yıllarında başlanmıştır.

Esas duvar üzerinde 96 kulesi bulunan Kara Surları’nın kapı sayısı 11’dir.
Güneyde Altın (Yaldızlı) Kapı ile başlayan kapılar, kuzeyde Blahernai Kapısı ile
son bulmaktadır. İstanbul Kara Surları, 5. yüzyıl başındaki inşa tarihinden itibaren, bilhassa depremlerin yaptığı tahribatlar nedeniyle sürekli onarım geçirmiştir.
Gerek Bizans gerekse Osmanlı Dönemlerinde yapılan onarımların çoğu onarım
yazıtları ile belirtilmiştir.

Surlarla kuşatılmış kentin dört yöne açılan dört kapısı vardır: Kuzeydeki Dağ Kapısı
(Harput Kapısı), batıdaki Urfa Kapısı (Rum Kapısı), güneydeki Mardin Kapısı (Tell
Kapısı), doğudaki Yeni Kapı (Su veya Dicle Kapısı). Bu kapıların iki yanında yer alan
kulelerle batı kesimindeki kuleler diğerlerine göre daha büyük ve güçlüdür. Diğer taraftan, surların batı ucundaki Ulu Beden Kulesi
ile onun 150 m kadar güneyinde bulunan Yedi
Kardeş Kulesi Türk savunma mimarlığının en
güzel örnekleri olarak kabul edilir

Urfa Kapısı: Üç kapısı olan Urfa Kapısı’nın iki yanında “U” biçimli iki büyük
kule bulunmaktadır. Kapılardan kuzeydeki 1183’te Artuklular tarafından yenilenmiş ve diğer iki kapı da duvar örülerek kapatılmıştır. Kapatılan kapılar ise 1932 yılında tekrar açılmıştır. Kuzeydeki kapının, kent tarafındaki bir muhafız odası günümüze gelebilmiştir. Kapının iki yanındaki kulelerin yuvarlak planlı mekânları
mimari açıdan dikkat çekmektedir.

Mardin Kapısı: Kentin güneyinde bulunan Mardin Kapısı da iki yanındaki
“U” planlı kulelerin arasında yer almaktadır. Özgününde üç kapı açıklığı bulunan Mardin Kapısı, Urfa Kapısı ile benzer bir plan düzenine sahiptir. Burada da
kapılardan ikisi, Urfa Kapısı’nda olduğu gibi, eski bir tarihte güvenlik nedeniyle
kapatılmıştır. Kapılar, kent tarafındaki revaklara açılıyordu. Ancak bu revaklar
kapatılarak mescide dönüştürülmüştür. Mardin Kapısı’nın doğu kulesinin cephesinde bir yazıt ve çeşitli aslan figürleri görülmektedir. Kabartmalar da Mardin
Kapısı’nın yeniden inşa tarihi olan 909 yılında yapılmıştır.

Keçi Burcu: Surların ilginç kulelerinden biri olan Keçi Burcu, Mardin
Kapısı’nın 100 m kadar doğusunda, düzeltilmiş bir kaya kaide üzerinde yükselmektedir. 1029-1037 arasında Mervaniler tarafında yeniden inşa edilen kule, surlardan bir boynuz gibi dışa uzanmaktadır. İki yandan gelen duvarların buluştuğu
yerde, iki kat yüksekliğinde tonozla örtülmüş bir oda bulunmaktadır

İstanbul’da bulunduğu semte de adını veren Rumeli Hisarı, Boğaz’ın 780 m olan
en dar yerindeki Avrupa yakasında konumlanmıştır. Tam karşısında Anadolu
Hisarı bulunmakta günümüzde Fatih Sultan Mehmet Köprüsü, tam üstünden
geçmektedir

İzmir kentinin önemli simgelerinden biri olan Kadifekale günümüze çok tahrip
ve ihmal edilmiş olarak gelmiştir. MÖ 4. yüzyılda Helenistik Dönem’de, Büyük
İskender’in iki komutanı tarafından kurulan görkemli antik İzmir kentinin akropolünün Erken Bizans Dönemi’nde kaleye dönüştürülmesi ile oluşmuştur (Şekil
4.4). Kaleyi kuşatan duvarların ve kulelerin büyük bölümü günümüze gelememiştir. Bugün, kalenin içinde yer alan yapılardan sadece büyük sarnıç ile Osmanlı
Dönemi’nde camiye dönüştürülen şapelin kalıntıları görülebilmektedir

Kemerli ilk kagir köprüler Romalılar Dönemi’nde yapılmıştır.
Romalıların köprüleri kesme taş kullanılarak inşa edilmiştir.

Adıyaman ilinde, Kahta-Gerger yolunda, Kahta Çayı üzerinde bulunan Cendere
Köprüsü, Anadolu’daki en sağlam Roma Dönemi köprüsüdür. Köprü İmparator
Septimus Severius zamanında MS 198-200 yıllarında inşa edilmiştir. 133,74 m
uzunluğundaki köprünün bir büyük, bir küçük gözü vardır. Yuvarlak kemerli büyük gözün açıklığı 34,20 m’dir. Kemer kalınlığı 1,75 m olan, kesme taşlarla inşa
edilmiş köprü, Roma İmparatorluğu’nun bir mühendislik anıtı gibidir. Köprü
yanlarda kademeli korkuluk duvarları ile sınırlandırılmıştır. Çeşitli kaynaklarda,
özgün halinde iki ucunda karşılıklı ikişer sütun olduğu belirtilmekle birlikte bugün Korint üslubunda üç sütun görülmektedir. Sütunların üstündeki heykeller
günümüze gelememiştir (Resim 4.17).

Köprü, Diyarbakır kentinin güneyinde, Mardin Kapısı yakınında ve surların güney cephesinde nehrin dirsek yaptığı Yeni Kapı civarındadır. Köprü doğu-batı
doğrultusunda uzanmakta ve Diyarbakır-Silvan yolu üzerinde bulunduğundan
“Silvan Köprüsü” olarak da anılmaktadır.

Bursa’da kentin içinde Yeşil semtini ikiye ayıran Gökdere Vadisi’nde, aynı adı
taşıyan derenin üzerinde bulunan Irgandi Köprüsü ilginç bir mimarlık anıtıdır. Tarihsel belgelerden, köprünün 1442 yılında Ali el-Irgandi’nin oğlu tüccar
Muslihuddin tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Köprünün mimarı Abdullah
oğlu Timurtaş’tır.

Şapel: İçkalenin aşağı avlusunda, güneyde yer alan yapı, kalenin şapelidir. Batı
cephesindeki dikdörtgen biçimli bir kapıdan girilen şapelin, tonoz örtülü ana
mekânının doğusunda, yarım daire planlı, yarım kubbe örtülü apsisi bulunmaktadır. Şapelin giriş cephesi Gotik üslupta düzenlenmiştir.

Bodrum Kalesi’nin önemli elemanlarından olan armaların sayısı
100’ü geçmektedir (Resim 4.10). Armaların büyük çoğunluğu o yapıyı veya duvarı yaptıran devlet başkanı veya kale komutanına aittir. Bunların dışında, İngiliz
Kulesi’nin kuzey ve batı cephesinde bulunan İngiliz Kraliyet Ailesi’nin arması ile
Fransız Kulesi’nin doğu cephesinde yer alan dönemin papasının arması ayrıca
dikkat çekmektedir.

10. yüzyılda Bizanslar tarafından inşa edilen Bakras Kalesi, Birinci Haçlı Seferi
sırasında 1097 yılında Haçlılar tarafından Antakya ile birlikte ele geçirildi.

İzmir kentinin önemli simgelerinden biri olan Kadifekale günümüze çok tahrip
ve ihmal edilmiş olarak gelmiştir. MÖ 4. yüzyılda Helenistik Dönem’de, Büyük
İskender’in iki komutanı tarafından kurulan görkemli antik İzmir kentinin akropolünün Erken Bizans Dönemi’nde kaleye dönüştürülmesi ile oluşmuştur.

Gaziantep Kalesi’nin giriş bölümü işlevselci anlayışla titizlikle tasarlanmış, günümüze oldukça sağlam olarak gelmiştir. Kalenin batısındaki giriş bölümü, iki yanında duvarların bulunduğu, giderek genişleyen, belli bir şekli olmayan
rampa ile başlamaktadır. Rampanın sonunda sol tarafta eyvan planlı, üç mazgal penceresi bulunan kontrol kulesini geçtikten sonra hendeğin üstündeki ahşap köprüye
açılan bölüme ulaşılmaktadır. Önce altı basamaklı taş bir merdivenle kent ve hendek
tarafında birer penceresi olan dikdörtgen planlı kuleye girilir. Bu kulenin kapısının
üstünde Sultan Kayıtbay’ın sağlam ve temiz kitabesi yer almaktadır. Kulenin kale tarafındaki üstü açık bölümündeki merdivenlerden sonra ahşap köprüden geçilerek kalenin üst bölümüne tırmanan rampalı yola ulaşılmaktadır.