Dış açıklar er ya da geç ülkenin sınırlı döviz rezervlerinin tükenmesine ve dış kredi itibarının yitirilmesine yol açabilirler. Dış ödeme fazlalarının kronikleşmesi ise bu durumdaki ülkelerde enflasyon hızını yükseltici etkide bulunabilir. Ayrıca bazı ülkelerin biriktirdikleri dış ödeme fazlaları onların ticaret ortaklarının dış ödeme açığı vermeleri demek olduğundan genel anlamada uluslararası ticaret ve ödeme sisteminin zayıflatıcı rol oynarlar.

Dış ödemeler bilançosu ülkelerin belirli bir dönem içerisindeki dış ekonomik ve mali ilişkilerinin durumunu gözler önüne serer. Ülkenin mal, hizmet ve sermaye akımları gibi işlemler dolayısıyla dış dünyadan sağladığı gelirlerin dışarıya yaptığı ödemelere eşit olup olmadığını ortaya koyar.

Bir ülkenin dış ödemeler bilançosundaki denge ya da dengesizlik o ülkenin uluslararası ödeme gücündeki iyileşme ya da bozulmaları yansıtır. Dolayısıyla da çoğu kez o ülkenin uluslararası alandaki ekonomik ve mali itibarının bir göstergesi olarak yorumlanır.

Bir ülkenin dış ekonomik ilişkilerinin sağlıklı bir yolda olup olmadığının belirlenmesi bir sorun varsa gerekli önlemlerin zamanında alınması ve politika düzenlemelerinin yapılması için sürekli izlenmesi gerekmektedir.

Ülkedeki milli gelir ve çalışma düzeyi, kalkınma hızı, döviz kurları, enflasyon oranı, ücret artışları, gelir dağılımı ve dış borçlar gibi temel ekonomik değişkenler dış ödemeler dengesinden doğrudan etkilenir.

Dış ticaret fazlası veren ülkelerin paraları döviz piyasalarında değer kazanır. Ticaret bilançosu açık veren ülkelerin paraları da değer kaybeder.

Merkantalistlerin ana amacı bir dış fazla oluşturacak şekilde altın ve gümüş stoklarını artırmak idi. Çünkü değerli madenleri, ulusal servetin kaynağı olarak görmekte idiler. Ne kadar çok değerli maden stoklanırlar o kadar güçlü bir hale gelineceğine inanmaktaydılar.

Ödemeler bilançosu genellikle, bir ülkede yerleşik kişilerin belirli bir dönem boyunca yabancı ülkede yerleşik kişilerle yaptıkları tüm ekonomik işlemlerin sonucunu gösteren sistematik bir kayıt olarak tanımlanır.

Ödemeler bilançosunun kayıtları genellikle bir yıllık olarak tutulurlar. Ancak bu tabloları daha kısa süreler için hazırlayan ülkeler de vardır. Örnek olarak ABD ve bazı ülkelerde ödemler bilançosu üç aylık (mevsimlik) olarak da yayımlanmaktadır.

Ödemeler bilançosu belirli bir dönem boyunca gerçekleştirilen işlemleri gösterir bu nedenle de akım kavramı olarak adlandırılır. Örneğin ödemeler bilançosu ülkenin birikmiş dış borç veya varlıklarının tutarını göstermez, ama bunlardaki yıllık değişmeleri göz önüne serer. Diğer bir deyişle, bir yıla ait dış ödeme açıkları o yılsonunda ülkenin dış borçlarının artmasına ya da dış fazlalarının azalmasına neden olur. Bu bakımdan dış ödemeler bilançosu kavramı ticari işletmelerin bilançolarına değil, kar zarar hesaplarına benzerler.

Ekonomik işlem ve ülkede yerleşik olanlar. Uluslararası ekonomik işlemler ele alınan ülke ile dış dünya arasındaki mal, hizmet ve faktör akımlarını içerir. Faktör akımları da sermaye, emek ve teknolojiden oluşur. Geleneksel olarak uluslararası ekonomik işlemler içinde mal ve hizmet ticareti ilk sırada gelir. Fakat özellikle iletişim teknolojisinin gelişmesi ve sermaye piyasalarındaki küreselleşme ile birlikte çoğu ülkeler için uluslararası sermaye akımları ticaret akımları kadar önem taşımaya başlamıştır.

Ülkede faaliyet gösteren bir yabancı sermaye şirketinin, yatırımda kullanacağı makineleri dışarıdaki ana şirketinden getirmesi, yabancı şirketin faaliyette bulunduğu ülkedeki karlarını kullanarak o ülkede yaptığı yatırımlar, diyelim ki deprem veya açlık sorunları dolayısıyla devletin veya halkın yabancı ülkelere yaptıkları yardımlar, takas veya kliring yoluyla ticareti buna örnek olarak verebilir.

Ödemeler bilançosu tanımına göre dış dünya ile yapılan ekonomik işlemler ister parasal bir ödeme gerektirsin isterse gerektirmesin ödemeler bilançosuna kaydedilmelidirler. Bu açıklama bize dış ödemeler bilançosu deyiminin kullanış amacına çok da uygun düşmediğini gösteriyor. Bu deyimin yerine örneğin uluslararası ekonomik işlemler dengesi kullanılması daha uygun olabilirdi.

Bir ülkede yerleşik olmak deyimi ile normal olarak ekonomik faaliyetlerini o ülkede yürüten kişiler, firmalar ve kamu kuruluşları anlaşılır. Bu sahip olunan yurttaşlık ile aynı şekilde değerlendirilemez. Farklı bir ülkenin yurttaşı olsalar da genel olarak kişiler sürekli oturdukları veya işlerini yürüttükleri ülkede yerleşmiş kabul edilirler. Örneğin turistler o ülkede yerleşik değildirler. Dolayısıyla bunların gezmekte oldukları ülkede yapmış oldukları harcamalar bir dış ekonomik işlem sayılarak ilgili ülkenin ödemeler bilançosuna kaydedilir.

Ülkede yerleşik olma ilkesinin istisnaları örneğin: ülkede sürekli oturan yabancı ülke temsilcileri, yabancı elçilik ve konsolosluk görevlileri, diplomatlar vb. yabancı silahlı kuvvetler mensuplar, oturdukları değil yurttaşı bulundukları ülkede yerleşmiş kişiler olarak işlem görürler. Buna göre örneğin, Ankara’da sürekli görevle oturan bir yabancı diplomatın satın aldığı bir halı, Türkiye için bir ihracat işlemidir. Bunun gibi ülkedeki uluslararası kuruluşlarda çalışan kişiler de görev yaptıkları ülkede yabancı sayılırlar.

Şirketlerin tüzel kişiliği vardır. Bir şirket normal olarak, kurulduğu ülkede yerleşik sayılır. Ana merkezin dışında açılan şubeler ise normal olarak faaliyetini yürüttüğü yabancı ülkede yerleşik kişi kabul edilir. Buna göre söz gelişi Türkiye’de kurulu Amerikan şirketleri, ödemeler bilançosu açısından yerli şirketlerle aynı işlemi görürler, söz gelişi bunların iç piyasadaki satışları hammadde veya ara malı alımları Türkiye’nin dış ticaretine girmez. Ancak bunların ana ülkelerine transfer ettikleri dövizler veya yurt dışına yaptıkları satışlar, Türkiye’nin ödemeler bilançosuna kaydedilir.

Genel olarak alacaklı işlemleri ülkeye bir döviz girişi sağlarlar. Örneğin mal veya hizmet ihracı veya yabancı sermayedarların ülkede menkul değer satın almaları durumunda olduğu gibi. Bazen de alacaklı bir işlem yapıldığı halde, ülkeye döviz yerine bir mal girmesi veya ülkede yerleşik kişilerin dışarıda vadeli bir alacak hakkı elde etmeleri de söz konusu olabilir. Ülkeye mal şeklinde gelen dolaysız yabancı sermaye ile vadeli ihracat satışları bu duruma bir örnektir.

Borçlu işlemleri genellikle ülkeden döviz çıkışı sonucunu doğurur veya dışarıya karşı borçları artırırlar. Örneğin, mal ve hizmet ithali yabancı tahvil veya hisse senedi satın alınması veya yurt dışına karşılıksız yardım yapılması gibi. Böylece ödemeler bilançosu alacaklı ve borçlu işlemlerin kaydedildiği genel bir hesap görünümündedir.

Her uluslararası ekonomi işlem, ilgili ülkelerden birine fiziki mal ve hizmetlerin devrini diğerine de bunun karşılığı olan parasal kaynakları talep etme hakkını sağlar. Örneğin, mal ihracatı durumunda ihracatçı ülke ödemenin yapılmasını, ithalatçı ülke de malın devrini isteme hakkına sahiptir.

Bu yöntem sayesinde ikilik özelliğine uygun olarak örneğin bir borçlu işlem, ilgili hesabın borçlu yanına kaydedildikten sonra başka bir hesabın da alacaklı yanına kaydedilir. Bir alacaklı işlem de ilgili hesabın alacaklı, başka bir hesabın da borçlu kısmında gösterilir. Böylece aynı işlemin iki ayrı hesabın ters yanlarına kaydedilmesi bunların denkleştirilmesi sonucunu doğurur.

Cari işlemlere mal ve hizmet akımlarıyla ilgili işlemler ve sermaye hesabına da sınır ötesi sermaye işlemleri, resmi rezervler hesabı ise merkez bankasının piyasaya müdahalede bulunarak yaptığı döviz alım ve satımları sonucu ülkenin resmi uluslararası rezervlerindeki ne değişmeyi gösterir. Buna göre cari işlemler ve sermaye hesabına kaydedilen işlemler otonom niteliklidir. Çünkü bunların yapılış nedenleri ödemeler bilançosu dengesini sağlamakla ilgili değildir. Bunlar ekonomik hayatın normal işleyişine göre yapılan işlerdir. Ödemeler bilançosunda ekonomik anlamda bir açık veya gazla doğuran işlemler bunlardır. Bu nedenle otonom işlemler adı verilir. Dengesizlik doğuran işlemler adı da verilir.

Resmi rezerv değişmeleri denkleştirici işlemleri oluşturur. Merkez bankasının bu tür işlemler yapması dış dünya ile yürütülen mal hizmet ve sermaye akımlarının yani otonom işlemlerin sonucuna bağlıdır. Bunlar merkez bankasının döviz piyasasına müdahaleleri biçiminde gerçekleşir ve resmi döviz rezervlerinde net bir artış veya azalışa neden olurlar.

Ödemeler bilançosu hesaplarında bazen işlemlerin nitelik farklarını göstermek için otonom ve denkleştirici işlemler arasında bir çizgi çizildiği varsayılır ve otonom işlemler bu çizginin ütüne denkleştirici olanlar da bunun altına kaydedilir. O nedenli otonom olanlar çizgi üstü işlemleri, denkleştirici olanlar için çizgi altı işlemleri deyimleri de kullanılır.

Geleneksel olarak ödemeler bilançosu içinde en fazla önem verilen bölüm cari işlemler hesabıdır. Ülkenin ihraç ve ithal ettiği mallar ve hizmetlerin kaydedildiği hesap budur.

Mal ticareti, hizmet ticareti ve tek-yanlı transferler adı altında üç alt başlık içinde incelenirler.

Birçok ülkenin ekonomik işlemleri içinde en büyük yeri tutar. Ülkeye döviz kazandıran başlıca işlemdir. Alacaklı bir işlem olarak aktif kısmına kaydedilir. Toplam mal ithalatı ile toplam mal ihracatı arasındaki farka, dış ticaret bilançosu adı verilir.

Tek yanlı transfer.

Formülde C tüketimi, I da yatırımı ifade eder. (X-M) ise ihracat ve ithalat farkını yani dar anlamda dış ticaret geniş anlamda cari işlemler bilançosunu gösterir. Buna göre ihracatın ithalatta büyük olması ekonomide toplam harcamaların genişlemesine ve dolayısıyla çalışma düzeyinin artmasına katkıda bulunur. Tersine ithalatın ihracattan büyük olması da toplam talebi azaltarak milli geliri ve çalışma düzeyini düşürücü etkide bulunur. O nedenle cari işlemler bilançosunda ve özellikle dış ticaret bilançosunda ortaya çıkan bir gelişme gerek hükümet çevrelerinde gerekse iş dünyası ve ülke kamuoyunca önemli yankılar uyandırır.

Ülkenin dış dünya ile gerçekleştirdiği sermaye giriş ve çıkışlarının kaydedildiği hesaptır. Bu işlemler genelde bir ülkede yerleşik kişi ve kuruluşların yabancı bir ülkede yaptıkları fiziki yatırımlara sınır ötesi aktarılan mali fonlardan oluşur.

Türkiye’den bir sermaye çıkışı söz konusu olduğu için söz konusu işlem Türkiye’nin ödemeler bilançosuna borçlu işlemi olarak kaydedilir.

Bu konuda gerek IMF gerekse birçok ülke tarafından benimsenen uygulamaya göre, sanayide kullanım amacıyla yapılan altın ithal ve ihracı mal ticareti gibi cari işlemler içinde gösterilir. Kayıt yöntemi de diğer mallarda olduğu gibidir. Dış ödeme amacına bağlı altın işlemleri ise resmi rezervler hesabında yer alır. Buna göre merkez bankasının altın ihracı resmi rezervler hesabının alacaklı yanına altın ithali de borçlu yanına kaydedilir.

İstatistik farklar ödemeler bilançosu istatistiklerini muhasebe kayıtları anlamında denkleştirmek amacıyla kullanılır ve bir tek kalemden ibaret bir kayıttır. Buna bazen net hatalar ve unutmalar hesabı adı da verilir.

Bilanço dönemi içinde yapılan otonom ekonomik işlemlerin sonucu olarak ortaya çıkarlar.

Bunlar ekonominin bünyesinden kaynaklanırlar. Bir bölümü enflasyon ve ona bağlı olarak ulusal paranın aşırı değerlenmesiyle ilgilidir.

İktisadi dalgalanmalar ilgili ülkelerin dış denge durumları bakımından önemli sonuçlar doğurur. Ulusal ekonomiden kaynaklanan bir dalgalanmanın genişleme aşamasında gelir ve harcamalar artıp fiyatlar yükseleceğinden ödemeler bilançosu açık verir. Daralma aşamasında girildiğinde bu faktörlerde tersine bir gelişme görülür ve dış fazlalık ortaya çıkar. Eğer dalgalanma boyunca görülen bu açık ve fazlalar birbirlerine eşitlenemiyorsa ülke ciddi dış ödeme sorunları içine sürüklenir.

Bunlar beklenmedik şekilde ortaya çıkan ve ilgili ülkelerin denetimleri dışında kalan durum veya faktörlerdir. Bir kısmı kendi kendini giderici niteliktedir. Anormal koşullar ortadan kalktığında dış denge üzerinde baskılar da yok olur. Diğerlerinin ise köklü etkileri olabilir. Örneğin dünya hammadde fiyatlarının yükselmesi gibi.

Ödemeler bilançosundaki açıklar karşısında ülkelerin izleyebilecekleri yollar bu açıkları finanse etmek baskı altına alma ya da tedavi edici önlemler üzerinde durmak şeklinde özetlenebilir.

Ödemeler bilançosundaki bilgilere bakmak gereklidir.

Uluslararası yatırım pozisyonu.

Dış ödemeler dengesini sağlayıcı mekanizmaları iki ana grupta toplayabiliriz. Otomatik denkleşme mekanizmaları ve dış denkleştirme politikalarıdır.

İthalatçıların mal ve hizmet ithali için talep ettikleri döviz miktarı normal koşullar altında döviz kuru ile ters ilişkilidir. Yani kur yükseldikçe yabancı malların ulusal para fiyatları yükseleceği için talep azalır. Kur düştükçe de yabancı mallar ucuzlamış olacağından talep artar. Kurlardaki bu değişmenin döviz talebini ne ölçüde etkileyeceği doğal olarak tüketicilerin gösterecekleri tepkinin derecesine yani yabancı malların yurtiçi talep esnekliğine bağlıdır. Bu esneklik yüksek (düşük) oldukça döviz talebi eğrisi de esnek (düşük esneklikte) olur yani geometrik olarak eğrinin şekli daha yatık (dik) bir pozisyon alır.

Denklemde M’nin büyümesi X-Y ifadesinin negatif olarak artmasına ( dış ticaret bilançosun açığının büyümesine) böylece de Y’nin küçülmesine yol açar. Böylece Y, ithalat fonksiyonu ilişkisi dolayısıyla sonraki aşama M’yi azaltır. Kuşkusuz marjinal ithal eğilim ne kadar yüksekse Y’deki azalmanın M’de neden olacağı düşme de o kadar fazla olur. Oysa ithalatta bu gelişmeler olurken ihracat sabit kalır çünkü ihracat ele alınan ülkenin ulusal gelir değişmelerinden bağımsızdır. Böylece X sabit kalırken ithalattaki düşme dış ticaret bilançosundaki açığın küçülmesi (X-M’nin negatif değerinin azalması) ile sonuçlanır.

Otomatik denkleştirme mekanizmalarının işleyişine izin verilmediği veya bu mekanizmaların çok yavaş işlediği durumlarda zorunlu olarak uygulanır.

Sabit kur rejiminde hükümet kararı ile resmi döviz kurunun yükseltilmesidir.

Geleneksel teoriye göre, bir ülkenin parasının dış değerindeki değişmelerle (döviz fiyatlarının tersi) onun gerçekleştirdiği uluslararası ticaret akımları arasında sıkı bir ilişki vardır. Dış ticaret fazlası veren ülkelerin paraları döviz piyasalarında değer kazanır, ticaret bilânçosu açık veren ülkelerin paraları da değer kaybeder. Bugün ise, ulusal paranın dış değerindeki değişmeler açısından ülkenin uluslararası ticaret akımlarının yanında sermaye akımlarının da büyük önem taşıdığı görülmektedir. Bu alandaki gelişmeleri de yine ödemeler bilânçosundan izlemek gerekir.

Ödemeler bilânçosu genellikle, bir ülkede yerleşik kişilerin (gerçek kişi veya firma) belirli bir dönem boyunca yabancı ülkede yerleşik kişilerle yaptıkları tüm ekonomik işlemlerin sonucunu gösteren sistematik bir kayıt biçiminde tanımlanır.

Faktör akımları sermaye, emek ve teknolojiden oluşur.

Bununla birlikte, ülkede yerleşik olma ilkesinin istisnaları da vardır. Örneğin, ülkede sürekli oturan yabancı ülke temsilcileri (yabancı elçilik ve konsolosluk görevlileri, diplomatlar gibi), yabancı silahlı kuvvetler mensupları, vb. oturdukları değil, yurttaşı bulundukları ülkede yerleşmiş kişiler olarak işlem görürler. Buna göre diyelim ki Ankara’da sürekli görevle oturan bir yabancı diplomatın satın aldığı bir halı, Türkiye açısından bir ihracat işlemidir. Bunun gibi, ülkedeki uluslararası kuruluşlarda çalışan kişiler de görev yaptıkları ülkede yabancı sayılırlar.

Bir kayıt tekniği olarak, ödemeler bilançosu Çift Kayıtlı Muhasebe Sistemi’ne (double entry book keeping) göre tutulur. Bu yöntemde, ikilik özelliğine uygun olarak örneğin bir borçlu işlem, ilgili hesabın borçlu yanına kaydedildikten sonra, başka bir hesabın da alacaklı yanına kaydedilir. Bir alacaklı işlem de ilgili hesabın alacaklı, başka bir hesabın da borçlu kısmında gösterilir. Böylece aynı işlemin iki ayrı hesabın ters yanlarına kaydedilmesi bunların denkleştirilmesi sonucunu doğurur.

Ödemeler bilançosunun temel hesap grupları şunlardır: Cari işlemler hesabı, sermaye hesabı ve resmi rezervler hesabı. Bir de istatistik farklar veya net hata ve unutmalar diye bilinen tek kalemlik bir hesap vardır.

Cari işlemlere kaydedilen işlemler de kendi arasında üç alt bölüme ayrılırlar: Mal ticareti, hizmet ticareti ve tek-yanlı (karşılıksız) transferler.

Toplam mal ithalatı ile toplam mal ihracatı arasındaki farka, dış ticaret bilânçosu (balance of trade) adı verilir.

Toplam uluslararası hizmet gelir ve gideri arasındaki farka hizmetler (görünmez işlemler) bilânçosu adı verilir. Bazan mal ve hizmet işlemleri bir arada ele alınmakta ve ikisini birden kapsayacak biçimde mal ve hizmetler bilançosu terimi kullanılmaktadır.

Ülkeler arasında bağış ve hibe şeklinde yapılan işlemler tek yanlı transferler grubuna girer. Karşılığında hiçbir ödemede bulunmak gerekmediği için, bu tür işlemlere tek yanlı veya karşılıksız transfer (unilateral transfer) denmiştir. Bağışta bulunanın kişiliğine göre tek-yanlı transferler resmi ve özel nitelikte olabilirler.

Cari işlemlerin alacaklı ve borçlu kısımları toplamı arasındaki farka cari işlemler bilançosu (current transactions balance) adı verilir. İki taraf toplamının birbirine eşit çıkması cari işlemler bilançosunun dengede olmasını, alacaklı kısım toplamının borçlu kısımdan büyük olması cari işlemler bilançosunun fazla vermesini, tersi de cari işlemler açığını ifade eder

Ülkenin dış dünya ile gerçekleştirdiği sermaye giriş ve çıkışları sermaye hesabına kaydedilir. Sermaye işlemleri, genelde bir ülkede yerleşik kişi ve kuruluşların yabancı bir ülkede yaptıkları fiziki yatırımlarla (üretim tesisleri, bina, arazi, vs.), sınır ötesine aktarılan mali fonlardan (yabancı tahvil, hisse senedi, hazine bonosu, vs. alım-satımı, yabancı ülke bankalarında vadeli hesap açtırılması gibi) oluşur

Bir yıldan daha uzun vadeli olarak gerçekleştirilen tüm sınır ötesi sermaye işlemleri bu bölümde yer alır. Bunlar arasında, örneğin yabancıların ülkede yaptıkları ya da ulusal firmaların yurt dışında gerçekleştirdikleri dolaysız yabancı sermaye yatırımları (foreign direct investments) önemli bir yer tutar. Bunun gibi, yabancı tahvil ve hisse senetlerinin alım satımı da yine bu gruba girer. Söz konusu sermaye akımlarına da uluslararası portfolyo yatırımı (portfolio investments) adı verilmektedir.

Vadesi bir yıla kadar olan özel veya resmi nitelikteki uluslararası sermaye akımlarıdır. Uygulamada bu tür sermaye yatırımlarının süresi çoğunlukla 30, 60 veya 90 gündür. Günümüzde kısa-süreli mali yatırım araçları çok çeşitlenmiştir. Örneğin bunlardan bazıları şunlardır: Ticari bonolar, finansman bonoları, hazine bonoları, mevduat sertifikaları, vadeli banka mevduat hesapları, ihracat kredileri, prefinansman kredileri, muhabir açıkları, vs.

Sermaye hesabındaki toplam alacaklı ve borçlu işlemlerin net bakiyesine uluslararası sermaye bilançosu (balance of capital account) adı verilir.

Gerek IMF, gerekse birçok ülke tarafından benimsenen uygulamaya göre, sanayide kullanım amacıyla yapılan altın ithal ve ihracı, mal ticareti gibi cari işlemler içinde gösterilir. Kayıt yöntemi de diğer mallarda olduğu gibidir. Dış ödeme amacına bağlı altın işlemleri ise resmi rezervler hesabında yer alır. Buna göre, merkez bankasının altın ihracı resmi rezervler hesabının alacaklı yanına, altın ithali de borçlu yanına kaydedilir.

İstatistik farklar (statistical discrepancy), ödemeler bilânçosu istatistiklerini muhasebe kayıtları anlamında denkleştirmek amacıyla kullanılır ve bir tek kalemden ibaret bir kayıttır. Buna bazan net hatalar ve unutmalar hesabı da denir.

-Yapısal nedenler

-İktisadi dalgalanma

-Geçici faktörler

-Yoğun döviz spekülâsyonu ve mali krizler

Dış ödeme açıkları potansiyel açık ve görünür (fiili) açık diye de ikiye ayrılırlar. Potansiyel açık, uygulanan dış ticaret ve kambiyo kısıtlamalarının kaldırılmasıyla ortaya çıkabilecek dengesizlikleri gösterir. Gerçek açıklar bunlardır. Ödemeler bilançosundaki fiili açıklar ise görünür dengesizlikleri yansıtır. Bunlar uygulanan fiyat ve miktar kısıtlamalarına göre, bir anlamda ortaya çıkmasına izin verilmiş ya da plânlanmış olan açıklardır.

Dış ödemeler dengesini sağlayıcı mekanizmaları iki ana grupta toplayabiliriz: Otomatik denkleşme mekanizmaları ve dış denkleştirme politikaları. Otomatik denkleşme mekanizmaları bir dış açık veya fazlanın ortaya çıkması durumunda kendiliğinden işlemeye başlar. Dış denkleştirme politikaları durumunda ise hükümetlerin karar ve uygulamaları ile dış dengenin sağlanmasına çalışılır. Birincisinde hükümet müdahalesi yokken, ikincide hükümet müdahaleleri dış dengenin sağlanması söz konusudur.

Döviz arz ve talebinin eşitlendiği kur düzeyinde hem döviz piyasası dengesi, hem de ödemeler bilânçosu dengesi sağlanır.

Denkleştirici politikalar, harcama kaydırıcı (expenditure-switching) politikalar, harcama değiştirici (expenditure-changing) politikalar ve döviz gelirlerini artırmaya yönelik politikalar diye üç gruba ayrılabilirler.

Para politikası araçları, merkez bankasının uyguladığı açık piyasa işlemleri ile bankaların kredi karşılıkları ve reeskont oranlarından oluşmaktadır.

Geleneksel tanımlamaya göre sabit kur rejimlerinde hükümet kararı ile resmi döviz kurunun yükseltilmesine (veya ulusal paranın dış değerinin düşürülmesine) devalüasyon denir.