Uluslararası taşınır (menkul) mal satışı alanında yapılan ve geniş kabul gören antlaşma, Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşmasıdır (Antlaşma veya CISG). Viyana’da 1980 yılında kabul edilen Antlaşma, İngilizce adından oluşturulan CISG kısaltması ile de anılır. CISG, uluslararası bir antlaşma niteliğinde olup, bağlayıcıdır. Uluslararası satım sözleşmeleri hukuku alanında hukukun yeknesaklaştırılması bakımından önemli bir kilometre taşı olarak kabul edilen CISG’a bugün seksenin üzerinde devlet taraftır. Ülkemizin de taraf olduğu Antlaşma, Türkiye bakımından 01.08.2011 tarihinden itibaren yürürlüktedir

Antlaşma, satım sözleşmelerinin kuruluşu ile tarafların hak ve yükümlülükleri olmak üzere iki yönünü düzenlemektedir. Antlaşmanın kapsamı, dört konu ile sınırlandırılmıştır. Bunlar Antlaşmanın, sadece milletlerarası satımlara ilişkin hükümler içermesi, yalnız ticari satımlara uygulanması, belirli bazı sorunlara uygulanmaması ve taraflarca uygulanmasının bertaraf edilebilmesidir.

Antlaşma, her şeyden önce, satım sözleşmesi taraflarının işyerleri farklı âkit ülkelerde ise (m. 1/1-a) uygulanır. Bununla birlikte Antlaşma, tarafların işyerlerinin farklı ülkelerde ve milletlerarası özel hukuk kurallarının âkit bir devletin hukukuna atıf yapması durumunda da uygulanır (m. 1/1-b). Buna göre Antlaşma, sadece bir tarafın işyerinin âkit bir devlette olması hâlinde uygulanabileceği gibi, hiçbirisinin işyerinin âkit bir devlette olmaması hâlinde de uygulanabilir.

Antlaşma, bazı istisnalar dışında ticari mal satımı sözleşmelerine uygulanmaktadır. Tüketici sözleşmeleri, cebrî icra yoluyla yapılan satımlar, menkul kıymetlere ilişkin sözleşmeler, gemi ve hava taşıtı satımı ile elektrik satımı, Antlaşmanın kapsamı dışında bırakılmıştır (m. 2). Keza alıcının, imalat veya üretim için gerekli malzemelerin büyük bir bölümünü sağladığı sözleşmeler ile işgücünün ağırlık kazandığı sözleşmeler de Antlaşmanın uygulama alanı dışındadır (m. 3). Üçüncü olarak Antlaşma, sözleşmenin geçerliliği (m. 4/1-a), sözleşme konusu malın mülkiyeti (m. 4/1-b) ve sözleşme konusu malın yol açtığı ölüm ve yaralanmadan kaynaklı bazı sorunlara (m. 5) uygulanmaz.
Son olarak taraflar, sözleşme özgürlüğü ilkesi çerçevesinde, Antlaşmanın uygulanmasını
bertaraf edebilecekleri gibi, bazı hükümlerinin uygulanmasına istisna getirebilirler (m. 6).

Hükmün birinci fıkrasından anlaşıldığı üzere Antlaşma, işyerleri farklı ülkelerde bulunan taraflar arasındaki satım sözleşmelerine uygulanmaktadır. Başka bir deyişle, Antlaşma hükümlerinin uygulanabilmesi için, tarafların işyerlerinin farklı ülkelerde bulunması gerekir. Ancak bu farklılığın sözleşmenin kurulması esnasında gerçekleşmesi şarttır.
Satım sözleşmesinin taraflarının işyerlerinin farklı ülkelerde bulunması zorunluluğu, Antlaşmanın uygulanması açısından uluslararası satım sözleşmesinin esas alınmasından
kaynaklanmaktadır.

Zilyetlik, bir. kimsenin maddî bir şey üzerinde sahip olduğu hâkimiyet ve kudreti ifade eden durumdur.

Mülkiyet hakkı, bir eşya üzerinde, hukuk düzeninin çizdiği sınırlar içinde, sahibine en geniş yetkileri (kullanma, yararlanma ve tasarruf) veren mutlak ve ayni bir haktır.

Bazı satım sözleşmesi çeşitleri Antlaşmanın uygulama alanı dışında bırakılmıştır.

(1) tüketici satım sözleşmeleri;

(2) açık artırma yoluyla yapılan satımlar;

(3) cebrî icra veya diğer kanun gereği yapılan satımlar;

(4) menkul kıymet, kambiyo senedi ve para konulu satım sözleşmeleri;

(5) gemi, tekne, hava yastıklı taşıt veya hava taşıtı satımı;

(6) elektrik satımı Antlaşmanın uygulama alanına girmeyen satım sözleşmeleridir.

Antlaşmaya göre “Satıcı sözleşmede ve bu antlaşmada öngörüldüğü şekilde malları teslim etmek, onlara ilişkin belgeleri vermek ve malların mülkiyetini geçirmekle yükümlüdür” (m. 30). Bu hükümden de anlaşılacağı üzere satıcının asli yükümlülüğü malların alıcıya teslim edilmesidir. Her ne kadar “teslim” kavramı Antlaşmada tanımlanmamış ise de, teslimden kasıt, malların zilyetliğinin alıcı tarafından edinilebilmesi için gereken eylemlerin satıcı tarafından yapılmasıdır. Bu sebeple malların tesliminden söz edebilmek için malların mülkiyetinin veya zilyetliğinin alıcıya devri gerekmez. Aynı şekilde, teslim borcu satıcı tarafından tek taraflı yerine getirilmekte olup, alıcının katılmasına ihtiyaç yoktur. Başka bir deyişle, teslim için satıcının üzerine düşeni yapmasıyla teslim fiili tamamlanmakta, alıcının zilyetliği fiilen kazanmış olması ise aranmamaktadır.

Düzenlemelerde bir tanımına yer verilmeyen mutad mesken, genel olarak kişinin hayat ilişkilerinin merkezi niteliğinde olan, gerçek ve fiilî duruma uygun bulunan yer (fiilî ikametgâh) olarak ifade edilebilir.

Kelime anlamı, mahkemenin devletidir. Uyuşmazlığa bakan mahkemeyi ifade etmek için kullanılır.

CISG m. 30’a göre satıcı, sattığı malın mülkiyetini alıcıya geçirme yükümlülüğü altındadır. Ancak mülkiyetin gerçekten alıcıya geçip geçmediği hususu Antlaşma tarafından düzenlenmemektedir. Gerçekten de CISG m. 4/b’ye göre, “sözleşmenin, satılan malların mülkiyeti üzerindeki muhtemel etkileri düzenlenmemiştir.” Bu sebeple, satıcının malın mülkiyetini alıcıya sağlayıp sağlamadığı sorusu, forum devletinin milletlerarası özel hukuk kurallarına göre çözüme kavuşturulur.

Ayıp, sözleşme konusu malın satıcı tarafından vaad edilmiş veya sözleşmeyle izlenen amaca uygun olarak bulunması gereken ve beklenen niteliklerinden yoksun olmasını veya alıcının sağlayacağı faydayı azaltan ya da tamamen ortadan kaldıran noksanlıkları ifade eder

Temerrüd, borçlunun borcunu zamanında ödememesi durumunu ifade eder.

Esaslı ihlalden bahsedebilmek için, taraflardan birinin sözleşmeden, aralarındaki ilişkinden veya teamülden ya da Antlaşmadan doğan yükümlülüklerden birini ihlal etmiş olması gerekmektedir. Eğer taraflardan birinin ihlali söz konusu olmazsa, esaslı ihlale dayanarak tarafların hak ileri sürmesi mümkün değildir. Satıcının mal ve belgeleri zamanında alıcıya ulaştırmaması, rekabet yasağına aykırılık, bilgi verme yükümlülüğünün yerine getirilmemesi ihlal hâllerine örnek gösterilebilir.

İmkânsızlık, sözleşme konusu edimin ifasının imkânsızlaşmasını ifade eder. Türk hukukunda, başlangıçtaki ve sonraki imkânsızlık ayrımı yapılırken, CISG böyle bir ayrıma gitmemiştir.

Satıcının asıl yükümlülüklerinden ilki malı teslim etme borcudur (m. 30). Satıcının, objektif veya sübjektif imkânsızlık sebebiyle malı teslim etmemesi (non-delivery), daima sözleşmenin esaslı ihlalini içerir. Satıcının, vadeden önce veya vadede malın teslimini reddetmesi de sözleşmenin esaslı ihlalidir. Ancak satıcının malı elinde tutma yani hapis hakkı söz konusu ise, sözleşmenin esaslı ihlali yoktur. Sözleşmenin uyarlanmasını talep etmek, örneğin fiyat değişikliği talebi, talep kabul görmeyince ifanın reddi tehlikesine yol açmadığı sürece, tek başına esaslı ihlal olarak kabul edilmemektedir.

Sözleşmenin kısmi ifa edilmesi veya art arda teslimli sözleşmelerde, münferit teslimatlardan birinin yapılmaması hâlinde, esaslı ihlalin var olup olmadığının tespiti bakımından, alıcının eksiksiz ifaya verdiği öneme (ki bu sözleşmeden anlaşılabilir) veya bu konudaki ticari teamüllere bakmak gerekir. İfa edilmeyen bölüm olmadan ifa, alıcı için hiçbir değer ifade etmiyorsa ve bu husus sözleşmeden de anlaşılabiliyorsa, esaslı ihlal kabul edilebilir.

Aşırı ifa güçlüğü, sözleşmenin kurulmasından sonra taraflardan birinin, aleyhine meydana gelen bir olumsuzluk nedeniyle edimini ifada güçlüğe düşmesidir.

Alıcının, ayıplı olarak teslim edilen malın yerine ayıpsız bir malın teslim edilmesini talep hakkı bulunmaktadır. İkame malın ulaşım masrafları ve ayıplı malın muhafaza giderleri (m. 86, 87) satıcıya aittir. Ayrıca satıcı, ayıplı mal sebebiyle alıcının uğradığı bütün zararları, ikame malın teslimiyle karşılanmadığı oranda tazmin etmelidir. Bu zararlara örnek olarak, geç teslim dolasıyla uğranılan zararlar veya m. 45/1-b hükmüne uygun zararlar gösterilebilir

Bedelden indirim hakkı, satıcının teslim ettiği sözleşmeye uygun olmayan malın, alıcı tarafından muhafaza edilmesi, yani bu şekilde kullanılması durumunda başvurulan bir haktır. Böylece sözleşme, bedelden indirim yapılmak suretiyle yeni duruma uyarlanır. Yani bu hak, sözleşmeye aykırı bir malın teslim edilmiş olması sebebiyle bozulan edimler arasındaki dengenin yeniden kurulabilmesi için tanınmış bir haktır. Bu hak, tazminat veya kısmi dönme hakkı olmayıp, sadece sözleşmenin uyarlanmasına yönelik bir haktır. Uyarlama yapılırken, sözleşmeye aykırı mal teslimi sebebiyle alıcının uğradığı zarar değil, satış fiyatı dikkate alınmaktadır.