Uluslararası ticari sözleşmelerde en sık görülen ve geniş bir uygulama sahasına sahip
ödeme yöntemi akreditifli ödemedir (letter of credit). Zira karşılıklı edimlerin aynı anda
ödenmesi sonucunu sağlayan akreditif, taraflar arasındaki güven sorununun ortadan kaldırılması açısından önemli bir araçtır.

ICC’nin ilk olarak 1933 yılında yayımladığı “Akreditiflere İlişkin Yeknesak Teamül ve Uygulama Kuralları” (Uniform Customs and Practice
for Documentary Credits, UCP) uluslararası ticaret hayatında geniş bir uygulama alanı
bulmuştur. Kurallar, ICC tarafından, gelişmeleri ve günün ihtiyaçlarını dikkate alarak
altı defa revize edilmiştir. En son yenileme 2007 yılında yapılmış olup, kısaca “UCP 600”
olarak anılmaktadır. ICC’nin bu kurallarının hukuki niteliği ve bağlayıcılığı konusunda
görüş birliği bulunmamaktadır.

Sözleşme yaparken doğabilecek olası riskleri bertaraf etmek için geliştirilen ödeme yöntemlerinden olan akreditife müracaat ettiğinizde siz (alıcı/ithalatçı) Türkiye’de bir bankaya giderek bir sistem/süreç başlatırsınız. Bu bankaya amir banka adı verilir. Amir bankanın şubesi veya muhabir banka satıcıya “sen kakaoları gönder, gel paranı benden al.” der

Satıcı, malı elinden çıkarttığında n bir belge düzenlenir ve satıcıya teslim edilir. Bu belgeye konşimento denir. Konşimentoyu malın tapusu gibi düşenebilirsiniz.  Yükleyici, alıcı, ihbar merci gibi ticari işlemle ilgili her türlü bilgiye, aynı zamanda kıymetli evrak niteliği taşıyan bu belgede yer verilir.

Akreditifin ödeme ve teminat olmak üzere iki fonksiyonu vardır. 

Ödeme Fonksiyonu
Taraflar arasındaki para borcunun ödenmesi amacına hizmet eden akreditif, verdiğimiz
örnekte de görüldüğü üzere, nakit para kullanımına olan gereksinimi ortadan kaldırmıştır.

Teminat Fonksiyonu
Farklı mevzuata ve dolayısıyla değişik hukuki rejimlere tabi olan ihracatçı ve ithalatçı arasındaki ilişkilerin güven içinde yürüyüp sonuçlanması bağlamında akreditif önemli bir
fonksiyon icra etmektedir.

Soyutluk, temel ilişkiden bağımsızlık anlamına gelir. 

Banka esas sözleşmeden doğan edim borçlarının usulüne uygun bir şekilde ifa edilip edilmediğine bakmaksızın kendisine belge ibraz eden satıcıya ödemeyi yapacaktır. Dolayısıyla alıcı ödeme yapamasa dahi satıcı, alacağına kavuşmuş olacaktır. Hatta temel ilişki geçersiz olsa dahi banka yine de ödemeyi yapmak durumundadır. Bu çerçevede akreditif açılması taraflar arasındaki temel ilişkiden soyut bir nitelik arz etmektedir. Dolayısıyla Bu çerçevede, akreditifin kaderi temel ilişkinin kaderinden etkilenmez.

Bir ödeme yöntemi olan akreditif, her ne kadar adında “kredi” kelimesi geçse de kredi
fonksiyonunu haiz değildir. Alıcı akreditif açtığında, banka kendisine kredi kullandırsa
dahi burada kredi işlevi söz konusu olmaz. Zira akreditif açmak birinci ilişki, kredi sözleşmesi ise ikinci ilişki olarak nitelendirilir. Birbirinden bağımsız iki ilişki olması münasebetiyle akreditifin kredi fonksiyonundan söz etmek mümkün değildir.

Akreditif, temelini teşkil eden hukuki işlemden bağımsız
bir nitelik taşır. Akreditifin metninde temel ilişkiden bahsedilmiş olması bu özelliğine zarar vermez. Dolayısıyla bankalar, akreditif metni ile bağlıdırlar.

Akreditif işleminin temel hukuki ilişkiden bağımsız olmasının bir sonucu olarak bankalar sadece belgelere göre işlem yaparlar. Gönderilen malların anlaşmada kararlaştırılan
mallardan farklı olması, temel ilişkinin taraflarını ilgilendirir. Bankaların bu anlamda
herhangi bir sorumluluğu yoktur.

Bütün belgeleri makul bir özenle inceleme yükümü altında olan bankalar, bu belgelerin
akreditif koşullarına uygun olup olmadığını belirleyecektir.

Akreditif, genel ve özel türler olmak üzere iki şekilde alt ayrımlara tabi tutulur. Genel
türler, dönülebilir ve dönülemez akreditiftir.

Satıcıya önceden haber verilmeden ve belirli bir süre söz konusu olmadan amir bankanın değiştirebildiği veya iptal edebildiği akreditife dönülebilir akreditif (revocable letter
of credit) denir.
Amir banka dönme hakkını talimat alarak veya almadan kullanabilir. Dönme hakkı,
hakkın kötüye kullanılması şeklinde kullanılamaz. Satıcıya ödeme yapıldıktan sonra pek
tabii ki dönme hakkı kullanılamaz.

Değiştirilmesi veya iptal edilmesi bütün tarafların mutabakatına bağlı olan akreditife dönülemez akreditif (irrevocable letter of credit) adı verilir.
Dönülebilir akreditife kıyasla satıcı için daha güvenli olan bu akreditif türü teyitsiz
ve teyitli olmak üzere ikiye ayrılır. Muhabir bankanın satıcıya ödeme yükümlülüğünün
olmaması teyitsiz, olması ise teyitli akreditiftir. Daha açık anlatımla, teyitsiz akreditifte
muhabir bankanın tek yükümlülüğü akreditifi ihbar etmektir. Satıcı alacağına kavuşmak
için muhabir banka aleyhine takip yapamaz.

Belgeleri bankaya teslim eden satıcının, ödeme yerine banka tarafından kabul edilen bir
poliçeyi almasına kabul kredili akreditif adı verilir. Satıcı elindeki bu poliçenin bedelini,
vadesi geldiğinde kendi bankasından veya başka bir bankadan tahsil edebilir.

Akreditifin kurulması, akreditif koşulu, sözleşmesi ve akreditifin ihbarı olmak üzere üç
aşamadan oluşur.

Temel sözleşmede yer alan akreditif koşulunda; satıcının adı, akreditifin türü, niteliği,
tutarı, açılma zamanı, geçerlilik süresi, satım konusu mala ilişkin tam ve doğru bir açıklama, malların ne şekilde taşınacağı, malların nasıl sigorta ettirilmesinin istendiği hususlarının hiçbir şüpheye mahal vermeyecek şekilde açıkça yer alması gerekir.

Karşılıklı borçların ifa yerlerinin farklı olduğu
uluslararası ticarette, eş zamanlı ifa kuralının uygulanması mümkün değildir. Bu nedenle taraflardan birinin ifayı önce yapması gerekmektedir. Yapısı gereği akreditifte öncelikli ifa yükümlüsü alıcıdır. Akreditif koşulunda kararlaştırılan süre içinde, böyle bir
sürenin bulunmaması hâlinde ise derhâl akreditifi açtırmayan alıcı temerrüde düşmüş olur.

Akreditifin amacı olan bedelin ödenebilmesi için bu durumun lehtara ihbar edilmesi gerekir. Amir banka bizzat kendi şubesi aracılığıyla veya bunun mümkün olmaması hâlinde de satıcının ülkesinde yer alan ve kendisi için daha güvenli ve hızlı olacağına inandığı bir bankanın aracılığıyla bu ihbarı yapar. Amir bankanın diğer ülkede şubesinin bulunması ihtimali çok zayıf olduğu için genellikle işleme başka bir banka girmektedir. Bu bankaya muhabir banka denir. Akreditifin satıcıya iletilmesi için kendisine müracaat edilen muhabir banka, değişikliklerin ihbarı için de münhasır yetkilidir.

Küşat mektubu, banka ile alıcının anlaştıkları konuları satıcının ülkesine ileten resmî bir araçtır. Alıcının akreditif talimatını alan amir banka, bir küşat mektubu düzenleyerek bunu muhabir bankaya iletir. Amir bankanın ilk yükümlülüğü bu işlemdir. Haklı bir neden
olmadan uygun süre içinde bankanın bildirimi yapmaması, alıcıya akreditifi feshetme
hakkı verir.

Amir banka, muhabir bankayı ramburse etme, muhabir bankanın masraflarını ve komisyonunu ödeme borçları altına girer.
Amir banka, hizmetlerinden istifade ettiği muhabir bankayı yapmış olduğu ödemeler
nedeniyle ramburse etmekle yükümlüdür. Ramburse etmek, ödeme yapmak anlamına gelir. Ayrıca muhabir bankanın yaptığı masrafların ve aracılık hizmeti dolayısıyla hak kazandığı komisyon ücretinin ödenmesi de amir bankanın borçları arasında yer alır.
Muhabir bankanın borçları, akreditifin ihbarı, satıcıya ödeme yapma, poliçeyi kabul/
devir/ciro etme ve belgeleri incelemedir.

Kelime anlamı itibariyle “geri dönme” olarak nitelendirilen rücu, borcu olmadığı hâlde ödeme yapan bir kişinin esas borçludan bu ödemesini geri alması olarak
ifade edilebilir.

Satıcıya bedelin vesaik mukabilinde (karşılığında) ifa edilmesini sağlayan ödeme yöntemine vesaik mukabili (karşılığı) ödeme (cash against documents) denir. Vesaik, emtiayı temsil eden belge anlamına gelir. Bu ödeme yönteminde, satıcı (ihracatçı) malını gönderdikten sonra alıcının (ithalatçının) ülkesindeki bir yetkili aracı bankaya malların sevk evrakını yollar ve bu evrakın, bedelin ödenmesinden sonra alıcıya teslimi konusunda talimat verir. İşleme aracılık yapan bankalar, kendilerine verilen belgeleri alıcıya teslim ederler.

Satıcının bedelini almadan malı alıcıya göndermeyi kabul ettiği yönteme mal mukabili
ödeme (cash on against goods) adı verilir. Sözleşmeye uygun bir şekilde malları sevkeden satıcı, bedeli kararlaştırılan vadelerde daha sonra tahsil edecektir.

Satıcı, bedeli hiç alamama, zamanında alamama rizikolarının yanı sıra malda üretim ayıbı olduğu gerekçesi ile kötü reklama konu olma tehlikesini üzerinde taşımaktadır. Alıcı ise bedel ödemeden malları aldığı ve bunları denetleyebildiği için kendini güvende görmektedir.