Mezolitik Çağ’ın en özgün buluntuları, mikrolit olarak tanımlanan yarım ay, üçgen ve yamuk biçimli küçük taş aletlerdir.

Neolitik Çağ’ın en önemli özelliğini, insanoğlunun sadece avcılık ve toplayıcılıkla sürdürdüğü tüketici yaşamı bırakarak, üretici bir yaşama geçişi olarak tanımlayabiliriz. Var olduğu günden bu yana doğa koşullarına karşı mücadele eden insan, göçebe ve tüketici olarak sürdürdüğü ilkel bir yaşamdan sonra, ilk kez bu çağda doğaya egemen olmaya başlamış, çevresindeki bazı bitki ve hayvan türlerini evcilleştirerek üretim aşamasına ulaşılmıştır.

Höyük insanoğlunun bin yıllar boyunca aynı yerde üst üste kurmuş olduğu yerleşmelerin yıkıntılarının oluşturduğu yapay tepe.

Ergitme ısısının düşük ve çıkarılışının kolay olması nedeniyle ilk kullanılan maden bakır olmuştur.

ilk kez ilk Tunç Çağı II evresinden itibaren Anadolu’da çömlekçi çarkı kullanılmaya başlanmış. Bir başka teknolojik buluş ise kağnı biçimindeki dört tekerlekli arabadır.

Bir toplum henüz kendisi ile ilgili dolaysız bilgi sağlayan belge yaratma aşamasına gelmemişse fakat çevresinde bulunan ve yazıyı kullanmasını bilen başka toplumların belgeleri o toplumla ilgili bilgi veriyorsa, söz konusu insan topluluğu protohistorik bir çağ yaşıyor demektir.

Mezopotamya ile başlayan örgütlenmiş, güçlü ticari ilişkiler ve yazının ortaya çıkması bu döneme damga vuran en önemli gelişmelerdir.

Bu ticaret merkezlerinden ilki ve önemli olanı Anadolu’da bu dönemin siyasi erkleri olan beyliklerin yakınlarında kurulmuş olan Assurca karum denen büyük pazar yerleridir. Diğer merkez ise Assurca vabartum denen yerleşmelerdi. Karum: Liman ve rıhtım anlamına gelen yerleşmelerdir. Bu yerleşmelerde Assurlu tüccarlar belirli bir serbesti içinde yaşayıp ticaret yapmaktaydılar. Vabartum: Konuk anlamına gelen, tüccarların ana merkezler arasında konakladıkları bir çeşit kervansaraydır.

Luviler: Hint Avrupalı bir topluluktur. Anadolu’nun batı, güneybatı ve güney bölgelerine yayılmışlardır. İ.Ö. 2300 yıllarına doğru Balkanlar üzerinden Anadolu’ya girdikleri kabul edilir. Palalar: Karadeniz Bölgesi’nde Kastamonu ve Safranbolu çevresinde yaşayan ve Hint Avrupa kökenli Pala dili konuşan topluluktur. Hurriler: İ.Ö. 3. bin yılın sonlarında çivi yazılı belgelerde isimlerine rastlanan ve Doğu Anadolu’ya ilk Tunç Çağı kültürünü getiren Kura-Aras Bölgesi halkları. Hint Avrupa ve Sami gruplarından farklı, kendine özgü bir dil olan Hurca konuşmaktadırlar.

Anadolu’da ilk siyasal birlik kurma çalışmasının başında, kökeni Orta Anadolu’da Kuşşara kentine dayanan Pithana oğlu Anitta (İ.Ö. 1750) yer almaktadır. Anitta, Neşa kentini kendine başkent yapmıştır. Anitta, bölgede giderek güçlenip, Anadolu beyliklerini birer birer denetim altına alarak merkezî Hitit Devleti’nin temellerini atmıştır. Anitta’dan yaklaşık yüz yıl sonra, aynı soydan gelen Kuşşaralı Labarna, Hattuş kentini başkent yapıp, kente Hattuşa, kendine de Hattuşili (Hattuşalı) adını verdi (İ.Ö. 1650-1620). Böylece feodal ve teokratik Hitit Devleti kuruldu.

Bu antlaşmaya göre Mısır ve Hitit ülkeleri arasında iyi barış ve iyi kardeşlik sonsuz olacaktır. Mısır ülkesinin kralı, Hatti ülkesine sonsuza kadar hiç saldırmayacak; Hatti ülkesinin kralı, Mısır ülkesine sonsuza değin saldırmayacaktır.

Kaşka topluluklarının bölgeye yaptıkları yağma seferleri, Mısır firavunu III. Ramses’e ait hiyeroglif yazıtta anlatılan Deniz Kavimleri Göçü ve İ.Ö. 1200 yıllarında Balkanlardan Anadolu’ya ulaşan büyük göç dalgaları olası sebeplerdendir.

Kremasyon gömülerde ceset yakıldıktan sonra külleri urne olarak tanımlanan pişmiş toprak bir kap içinde toprağa gömülmekteydi. İnhumasyon gömülerde ise çoğunlukla ölü, pithos denilen büyük bir kabın içine ya da taşlardan örülen sandık tipindeki mezarlara yerleştirilerek toprağa gömülüyordu. Mezarlarda ölü armağanları da bulunmaktaydı.

Batı Anadolu ve Ege dünyasında İ.Ö.3. binyıldan itibaren kullanılan, önde, dar kısa taraflarında bir giriş holü ve arkada ocaklı büyük bir salondan oluşan dikdörtgen planlı yapılardır.

Fasadlar, kendilerine özgü mimari karakterleri ile Frig kaya mimarlığının en özgün ve en etkileyici anıt grubunu oluşturmaktadır. Bu anıtlar, akroterli, üçgen alınıklı, beşik çatılı Frig megaronlarının kayalara oyulmuş ön cephesini temsil etmektedirler. Bu cephenin en önemli bölümü, içinde tanrıça heykelinin ya da kabartmasının bulunduğu kapı biçimindeki merkezî kaya nişidir.

Tümülüs: Kral ve soylu kişiler için yapılmış, çoğu kez altında ahşap ya da taştan bir mezar odası bulunan yığma toprak ya da taştan bir mezar anıtıdır.

Kazma, balta gibi demir aletlerin yanında tunçtan döküm ve dövme tekniğinde yapılmış makaraya benzeyen kulpları olan kâseler, günümüz hamam taslarının atası olan ortası göbekli taslar, büyük kazanlar, kepçeler, kemerler ve fibulalar Frig maden sanatının özgün örneklerini oluşturmaktadır.

Lidyalıların insanlık tarihine ve uygarlığına yaptıkları katkılardan en önemlisi parayı icat etmiş olmalarıdır. Arkeolojide “sikke” olarak adlandırılan madenî paranın icat edilmesinin nedeninin, paralı askerlerin alacaklarının ödenmesi ile ilgili olduğu sanılmaktadır.

Lidyalılar çok tanrılı bir dine sahipti. Tanrıları içinde en büyük saygıyı “Kuvava” adıyla anılan Ana Tanrıça Kybele görmekteydi. Sardis’te Lidyalıların “Artimu” dedikleri Artemi (Artemis Sardiene) adındaki bir başka tanrıçaya daha tapınılıyordu. Bu tanrıçaların yanı sıra Tanrı Dionysos, Levs, (Zeus), Santas, Lametrus (Demeter?) ve Marvida gibi tanrı ve tanrıçalara da tapınılmaktaydı.

Lidyalılar, Friglerinkinden farklı şekilde tümülüs mezarlar yapıyorlardı. Mezar odaları Friglerde ahşap, Lidyalılarda taştan inşa ediliyordu. Frig mezarlarında giriş ya da kapı yokken, Lidya mezar odalarına bir giriş koridoru(dromos) ve kapı eklenmişti