Haciz sözlük anlamında “bir alacağın ödenmesi için borçlunun parasına, aylığına veya malına icra dairesi tarafından el konulması”dır.
Haciz, ödeme emri tebliğine rağmen kamu alacağını ödemeyen borçluların kendi ellerinde bulunan ya da üçüncü kişilerin ellerindeki menkul mallar ile gayrimenkullerine, alacak ve haklarına, alacağın asıl ve fer’ileri ile takip masraflarının karşılayacak ölçüde idari bir kararla tahsil dairesince el konulmasıdır.

Haklarında ihtiyari haciz uygulananlar, gıyapta (yokluklarında) yapılan hacizlerde haczin tebliği tarihinden itibaren 7 gün içinde vergi mahkemesine baş vurarak yapılan işleme itiraz edebilirler. Bu konudaki uyuşmazlıklar, diğer uyuşmazlıklardan önce incelenir ve karara bağlanır. Bu konuda oluşan kararlar kesindir.

İhtiyaten haczolunan mallar istenildiği zaman para veya ayın olarak verilmek ve bu hususu temin için malların kıymetleri depo edilmek veyahut tahsil dairesinin bulunduğu yerde ikametgâh sahibi şahıs kefil gösterilerek borçluya veyahut üçüncü şahıslara bırakılabilir.

İvazsız Tasarrufların Hükümsüzlüğü: Amme alacağını ödememiş borçlulardan, müddetinde veya hapsen tazyikine rağmen mal beyanında bulunmayanlarla, malı bulunmadığını bildiren veyahut beyan ettiği malların borcuna kifayetsizliği (yetmezliği) anlaşılanların ödeme müddetinin başladığı tarihten geriye doğru iki yıl içinde veya ödeme müddetinin başlamasından sonra yaptıkları bağışlamalar ve ivazsız tasarruflar hükümsüzdür.

Kamu borçlusunun ivazsız tasarrufu veya bağışlamasının hükümsüz olduğuna karar verebilmesi için aşağıdaki koşulların gerçekleşmesi gerekir:
• Ödenmemiş bir kamu borcu (vergi borcu) olması gerekir.
• Borçlu, süresinde mal beyanında bulunmamış veya hapis tazyikine karar verilmiş olmasına rağmen sözü edilen Kanun’un 60’ ıncı maddesi gereğince yapılması gereken mal beyanını yapmamış olması veya malının bulunmadığını beyan etmesi veyahut da beyan ettiği malların değer olarak mevcut borcu karşılayamaması hâlinde,
• İvazsız tasarruf ve bağışlamanın ödeme zamanından geriye doğru iki yıl içinde yapılmış olması, iki yıllık sürenin başlangıcının normal ödeme süresinin başladığı tarihten geriye doğru hesaplanması gerekir.
• İptale konu tasarruflar bağışlama ve ivazsız tasarruflardır. Bu bağlamda karşılığı ödenmeyen bütün edimler iptal konusudur.

Amme alacağını ödemeyen borçlularda müddetinde veya hapsen tazyikina rağmen mal beyanında bulunmayanlarla, malı bulunmadığını bildiren veyahut beyan ettiği malların borcuna kifayetsizliği anlaşılanların ödeme müddetinin başladığı tarihten geriye doğru iki yıl içinde veya ödeme müddetinin başlamasından sonra yaptıkları tasarruflardan aşağıda belirtilenler hükümsüzdür:
• Borçlunun teminat göstermeyi evvelce taahhüt etmiş olduğu hâller müstesna (hariç) olmak üzere borçlu tarafından mevcut bir borcu temin için yapılan rehinler,
• Borca karşılık para veya mutad ödeme vasıtalarından gayri (farklı) bir suretle yapılan ödemeler,
• Vadesi gelmemiş bir borç için yapılan ödemeler, geçersiz sayılmaktadır.

Amme alacaklarının 79’ uncu maddesi “Üçüncü şahıslardaki menkul malların, alacak ve hakların haczi” ile ilgili düzenlemeleri içermektedir. Buna göre;
• Hamiline yazılı olmayan veya cirosu kabil (mümkün) senede dayanmayan alacaklar ile maaş, ücret, kira vesaire gibi her türlü haklar ve fiilen tutanak düzenlemek suretiyle haczi kabil olmayan üçüncü şahıslardaki menkul mallar, borçlu veya zilyet olan (bir şeyi elinde bulunduran) veyahut alacak ve hakları ödemesi gereken gerçek ve tüzel kişiler ile kurumlara haciz keyfiyetinin (hâlinin) tebliği suretiyle haczedilecektir.

Tahsil dairesi tarafından tebliğ edilecek “haciz bildirisi”nde; üçüncü şahısların bundan böyle borcunu ancak tahsil dairesine ödeyebileceği ve amme borçlusuna yapılacak ödemenin geçerli olmayacağı veya elinde bulundurduğu menkul malı ancak tahsil dairesine teslim edeceği ve malın amme borçlusuna verilmemesi gerektiği, aksi takdirde amme borçlusuna yapılan ödemeler ile malın bedelinin tahsil dairesine ödemek zorunda kalacağı hususlarının bildirilmesi gerekmektedir.

Üçüncü şahıslar tarafından menfi tespit davasının açılması, bu şahıslar hakkında sürdürülen takibin durdurulması için yeterli olmayıp, bu konuda ayrıca mahkemenin takibin durdurulmasına karar vermiş olması gerekmektedir.

Açılan menfi tespit davası sonucunda haksız çıkan üçüncü şahıs aleyhine, haksız çıktığı tutarın % 10’u kadar ayrıca inkar tazminatına hükmedilir. Mahkeme kararlarında inkâr tazminatına hükmedilmemiş olunması hâlinde hak sahiplerinin temyiz yoluna başvurması gerekmektedir. Söz konusu tazminatın takibine ödeme emrinin muhatabına tebliğ ile başlanır. Bu tazminatın, süresinde ödenmemesi hâlinde gecikme zammı uygulanmaktadır. Üçüncü şahıslar hakkında işlem; ödeme emrinin düzenlenmesi ile başlamaktadır. Bu bağlamda üçüncü şahıslar tarafından tebliğ edilen ödeme emrine karşı idari yargılama mercilerinde dava açılması hâlinde yürütmeyi durdurma kararı verilmediği, genel mahkemelerde menfi tespit davası açılması hâlinde ise mahkeme tarafından takibin durdurulmasına karar alınmadığı sürece amme alacağının takibine devam edilir.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 389’ uncu maddesi gereği olarak ancak, mevcut durumda meydana gelebilecek bir değişme nedeniyle hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacağından ya da imkânsız hâle geleceğinden veya gecikme sebebiyle bir sakıncanın yahut ciddi zararın doğacağından endişe edilmesi hâllerinde, uyuşmazlık konusunda ihtiyati tedbir kararı verilebilmektedir.

Maliye Bakanlığı tarafından amme alacakları dolayısıyla vergi alacakları için düzenlenecek haciz ve ihtiyati haciz bildirilerinin, takip konusu amme alacağının fer’ileri (zam ve faizleri) ile birlikte 50.000 TL ve üzerinde, il özel idareleri ve belediyelere ait amme alacakları için 10.000 TL ve üzerinde olması hâlinde bankaların genel müdürlüğüne tebliğ edilmesi uygun görülmüştür.

Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Kanunu’nun 81’ inci maddesi uyarınca “Haczedilen mallara haczi yapan memur tarafından değer biçilir, borçlunun müracaatı üzerine ve tahsil dairesince lüzum görüldüğü takdirde yeniden bilirkişiye değer biçtirilir”.

Haciz altına alınan malların değerlemeye tabi tutulmasındaki amaç; ileride söz konusu malların satışa çıkarılması hâlinde ilk artırımda satışa esas alınacak olan asgari değerin, başlangıçta haciz aşamasında tespit edilen değerin en az % 75’i ve bu orandan daha yukarıda olması hâlinde satışının yapılabileceği konusundaki değer tespitidir. Başka bir anlatımla, haczedilen malların satışa çıkarılması hâlinde başlangıçta tespit edilen değerin %75’i veya daha fazla bir miktarı ödemeyi kabul edene satılması mümkündür.

Kanuni düzenleme gereği olarak “Haczedilen menkul mallara verilen bedel 81. maddede tespit olunan değerin %75’inden aşağı olursa veya hiç alıcı çıkmazsa, ilk artırım tarihinden başlayarak 15 gün içinde uygun görülen zamanlarda bu mallar tekrar satışa çıkarılır”. İkinci artırmada verilen bedel ne olursa olsun satış yapılır.

Menkul mallar yerinde veya başka yere götürüldüğü hâlde yine satılmaz veya taşıma giderlerinin çokluğu yüzünden başka yere götürülmesi uygun görülmezse 15 günlük sürenin bitiminden itibaren altı ay içinde pazarlıkla satılır. Bu suretle satılamadığı takdirde haczedilen mallar borçluya geri verilir.

Sair malların muhafazası için üç ayrı yönteme başvurulabilmektedir. Buna göre;
• Tahsil dairesi tarafından söz konusu mallar muhafaza altına alınabilir. Bu bağlamda alacaklı tahsil (vergi) dairelerinin hacizli malları muhafaza etmeye müsait depoları mevcuttur. Haczedilen mallar bu depolara konularak depo sorumlusuna teslim edilir.
• Haczedilen menkul malların tahsil dairesinin deposuna taşınması mümkün değilse veya saklanmasının güç olması hâlinde güvenilir bir kişiye bırakılması (teslim edilmesi) mümkündür.
• Güvenilir bir kişinin kefil olması hâlinde haczedilen mallar borçlusunun zilyedliğine (sahipliğine) de bırakılabilir. Özellikle üretim araçlarının haczedilmesi durumunda bu şekilde uygulama yapılmakla hem borçlunun işini sürdürebilmesine olanak sağlanmakta hem de haciz gerçekleştirilmektedir.

Her türlü menkul mallar cins ve nev’ileri, vasıfları, alametleri, sayı ve miktarları ve tahmin edilen değerleri haciz zaptında tespit edilmek suretiyle haczolunur. Haczedilen mallara haczi yapan memurlar tarafından değer biçilir, borçlunun başvurusu üzerine veya tahsil dairesinin gerek görmesi hâlinde haczedilen menkul mallara bilirkişi aracılığı ile değer biçtirilir.

Borçlunun üzerinde haczi kabil (mümkün) kıymetli mallar bulunduğu ve kendisi bunları rızasıyla teslim etmediği veya üzerinde sakladığı takdirde şahsına karşı da zor kullanılır.” Haczi gerçekleştiren görevli, borçlunun üzerinde, çantasında para, kıymetli evrak, ziynet eşyası ve diğer kıymetli eşyayı sakladığını anlar ve borçluda bu varlıkları vermekten kaçınırsa borçlunun şahsına polis veya jandarma aracılığı ile zor kullanılarak haczedilmek istenen şey zorla alınarak haczedilir. Borçluya haciz işleminin yerine getirileceği zaman konusunda önceden haber verilmez. Bu nedenle haczi yapan memur, hacze gittiğinde borçluyu ikametgâhında veya iş yerinde bulamazsa aratır, borçlu eğer bulunursa haciz işlemi huzurda yapılır. Ancak; borçlu haciz sırasında haczedilecek malın olduğu yerde yok ise ve hemen hazır edilmesi de söz konusu değilse, haciz borçlunun yokluğunda yapılır.

Gayrimenkullerin satışa çıkarılması aşamasında gayrimenkul satış ilanında da;
• Satışa çıkarılan gayrimenkulün bulunduğu mahâlle, cadde, sokak kapı ve daire numarası,
• Satışa çıkarılan gayrimenkulün durumu, tapu kaydı, varsa kadastro çapı, evsafı (niteliği) ile hususi (özel)vasıfları, müştemilat ve eklentileri,
• Gayrimenkulün artırılmasına esas almak üzere satış komisyonu tarafından biçilen rayiç (alım-satım) değeri,
• Artırmaya iştirak için alınacak teminatın tutarı ve nelerin teminat olarak alınacağı,
• Gayrimenkulün satışının yapılacağı yer, gün ve saat,
• Gayrimenkul satış şartnamesinin nereden alınabileceği veya nerede görülebileceği,
• Teminatın yatırıldığına ilişkin makbuzun nereye ve hangi tarihe kadar ibraz edileceği,
• Gayrimenkul malın satışında verilen bedel, gayrimenkule biçilen rayiç değerin %75’ini bulmadığı ve şayet artırılan bedel amme alacağına (vergi alacağına) rüçhanlı (öncelikli) olan alacakların tutarından fazlaya çıkmadığı ve yapılmış ve/veya yapılacak masrafları karşılamadığı takdirde, en çok artıranın taahhüdü baki (saklı) kalmak şartıyla artırmanın 7 gün daha uzatılarak 7 gün sonraki tarih de belirtilmek suretiyle, gayrimenkulün aynı mahâlde ve aynı saatte tekrar artırmaya çıkarılacağı,
• İş bu ilanın tapu kaydında adresi bulunmayan ilgililer ile tapu kaydında ad ve adresleri geçip de tebliğ edilemeyen ilgililere de tebliğ yerine kaim (geçerli) olduğu, hususları yer alır.

Bu koşullar;

• Yapılacak artırmada da gayrimenkulün satışının gerçekleşmemesi,
• Söz konusu gayrimenkulün, ikinci artırım tarihinden başlayarak bir yıllık süre içersinde, en az bir kez satışa çıkarılması ve bu artırmada da satışının sağlanmamasıdır.