Usûlüne uygun olarak hazırlanmış; harç ve posta gideri ödenmiş; Danıştay ya da vergi mahkemesi başkanlıklarına hitaben yazılmış; imzalı bir dilekçe ile dava açılmasının ardından, dava dilekçesinin ilk incelemeye tâbi tutulması; usûlüne uygun olarak açılmış olan davanın tarafları arasında dilekçe teatisinin sağlanarak (ve şartları varsa duruşma yapılarak) dosyanın tekemmül etmesi; tarafların delillerini ikame etmesi; tarafların göstereceği delillerle iddialarını isbat etmesi ve mahkemenin uyuşmazlık konusu olay hakkında gerekli ve yeterli bilgiye ulaşarak vicdanî kanaatine göre karar vermesi gerekir.

Dava dilekçesinin mahkemeye verilmesi ve dilekçenin kaydedilmesiyle birlikte dava açılmış sayılır.

İdari Yargılama Usulü Kanunu’na göre, dilekçeler Danıştay’da Evrak Müdürlüğünce kaydedilir ve Genel Sekreterlikçe görevli dairelere havale edilir. Bölge idare, idare ve vergi mahkemelerinde dilekçeler, evrak bürosunca kaydedilerek ilgili mahkemelere havale edilir.

Esas defterine kaydı yapılan dilekçeler, Danıştay’da daire başkanının görevlendireceği bir tetkik hâkimi; idare ve vergi mahkemelerinde ise, mahkeme başkanı veya görevlendireceği bir üye tarafından,
a. Görev ve yetki,
b. İdarî merci tecavüzü,
c. Ehliyet,
d. İdarî davaya konu olacak kesin ve yürütülmesi gereken bir işlem olup olmadığı,
e. Süre aşımı,
f. Husumet,
g. Dava dilekçesinin düzenlenmesinin ve tek dilekçe ile dava açılmasının kanuna uygun olup olmadığı, yönlerinden sırasıyla incelenmektedir

İlk inceleme, bir sonraki, yani dilekçelerin teatisi (verilmesi) aşamasına geçilip geçilemeyeceğini belirlemek için yapılmaktadır.

Dilekçe üzerinde yapılması gereken ilk inceleme ve bu inceleme sonucunda yapılacak işlemlerin dilekçenin alındığı tarihten itibaren en geç on beş gün içinde sonuçlandırılması gerekir

Dava ehliyeti; davacının, davada taraf olma ve dava açma ehliyetinin olup olmadığı; menfaat ilişkisinin bulunup bulunmadığı; davacının kanunlara uygun olarak temsil edilip edilmediği yönünden incelenmesini ifade eder.

Dosyanın tekemmülü: davanın taraflarının dava ile ilgili olarak iddia ve savunmaları ile bunların dayanağını oluşturan delillerinin
tamamını ileri sürmüş olması; söyleyecekleri bir sözlerinin ve ileri sürecekleri bir delillerinin kalmaması anlamına gelmektedir.

İspat: taraflarca iddia edilen vakıaların doğruluğu hakkında deliller ileri sürmek suretiyle hâkimde kanaat uyandırma faaliyetidir.

Bilirkişi, bir davanın dayandırıldığı vakıaların değerlendirilip onlardan sonuçlar çıkarılmasında özel ve/ya da teknik bilgiye ihtiyaç duyulan durumlarda hâkim tarafından bilgisine ve görüşüne başvurulan ve verdiği bilgiler ve yaptığı açıklamalarla hâkime yardımcı olan kişidir.

Delil tesbiti, açılmış veya açılacak bir dava ile ilgili delillerin kanunda belirtilen şartlar altında önceden toplanıp emniyet altına alınmasını sağlayan hukukî bir kurumdur.

Yargılama hukukunda, karar verme yetkisine sahip olan hâkim ve/ya da mahkemenin karar verebilmesini sağlamak için delillerin yargılama sürecinde hazır bulundurulmasına delillerin toplanması denilmektedir.

Taraf ya da taraflara yemin teklif edilmesi, uyuşmazlık konusu vakıaların diğer delillerle ispat edilememiş olmasına bağlıdır. Yeminin iki tarafa da teklif edilebiliyor olması gerekir. Vergi uyuşmazlıklarında davalı tarafı vergi idaresi oluşturmaktadır. Taraflardan birini oluşturan idareye yemin teklif edilemeyeceği dikkate alınarak yemin, vergi yargılaması hukukunda delil olarak kabul edilmemektedir

Tarafın kendisinin belirlediği uzman bir kişiden ve yine kendisinin ihtiyaç duyduğu özel ve/ya da teknik bilgi gerektiren bir konuda aldığı görüşe, uzman görüşü ya da bilimsel mütalâa; bu görüşü veren kişiye de uzman ya da özel-taraf bilirkişisi denilmektedir.

Vergi Usul Kanunu’na göre, “Vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek  mahiyeti yemin hariç her türlü delille ispatlanabilir. Şu kadar ki, vergiyi doğuran olayla ilgisi tabiî ve açık bulunmayan şahit ifadesi ispatlama vasıtası olarak kullanılamaz” (VUK.m.3/B, II).

Olayların olağan akış biçimine göre ortaya çıkacak sonucun zorunluluğuna; belli bir olaydan belli olmayan bir olay hakkında hâkim tarafından çıkarılan sonuca fiilî (maddî) karine denilmektedir. Bu itibarla, fiilî karine, isbat edilen olaylardan, hayat tecrübeleri ile akıl ve mantık kurallarına göre, dolaylı olarak sonuç çıkarmaktır.

Danıştay ile idare ve vergi mahkemelerinde açılan iptal ve 2019 için 44.000 Türk Lirasını aşan tam yargı davaları ile tarh edilen vergi, resim ve harçlarla benzeri malî yükümler ve bunların zam ve cezaları toplamı yirmi beş bin Türk Lirasını aşan vergi davalarında, taraflardan birisinin talebi üzerine duruşma yapılması gerekmektedir (İYUK.m.17/1). (Ancak, duruşma yapılması için getirilmiş olan parasal sınır, her takvim yılı başından geçerli olmak üzere, önceki yılda uygulanan parasal sınırların, o yıl için 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298’inci maddesi hükümleri uyarınca Maliye Bakanlığınca her yıl tesbit ve ilân edilen yeniden değerleme oranında artırılması suretiyle uygulanır.

Kararlarda;
• Tarafların ve varsa vekillerinin veya temsilcilerinin ad ve soyadları yahut unvanları ve adresleri;
• Davacının ileri sürdüğü olayların ve dayandığı hukukî sebeplerin özeti, talep sonucu ile davalının savunmasının özeti;
• Danıştay’da görülen davalarda tetkik hâkimi ve savcının ad ve soyadları ile düşünceleri;
• Duruşmalı davalarda duruşma yapılıp yapılmadığı; yapılmış ise hazır bulunan taraflar ve vekil veya temsilcilerinin ad ve soyadları;
• Kararın dayandığı hukukî sebepler ile gerekçesi ve hüküm; tazminat davalarında hükmedilen tazminatın miktarı;
• Yargılama giderleri ve hangi tarafa yükletildiği;
• Kararın tarihi ve oy birliği ile mi, oy çokluğu ile mi verildiği;
• Kararı veren mahkeme başkan ve üyelerinin veya hâkimin ad ve soyadları ve imzaları ve varsa karşı oyları;
• Kararı veren dairenin veya mahkemenin adı ve dosyanın esas ve karar numarası,
belirtilir (İYUK.m.24).

Tarafların karşılıklı olarak ikişer defa dilekçe vermelerine dilekçelerin teatisi denilmektedir.

Tarafların, yapılacak tebliğlere karşı, tebliğ tarihinden itibaren otuz gün içinde cevap vermesi mümkündür. Bu süre, ancak haklı sebeplerin bulunması hâlinde, taraflardan birinin isteği üzerine görevli mahkeme kararı ile otuz günü geçmemek ve bir defaya mahsus olmak üzere uzatılabilmektedir (İYUK.16/3). Sürenin geçmesinden sonra yapılan uzatma talepleri kabul edilmemektedir. Tarafların, sürenin geçmesinden sonra verdikleri savunmalara veya ikinci dilekçelere dayanarak hak iddia etmeleri mümkün değildir. “Ancak, tam yargı davalarında dava dilekçesinde belirtilen miktar, süre veya diğer usul kuralları gözetilmeksizin nihai karar verilinceye kadar, harcı ödenmek suretiyle bir defaya mahsus olmak üzere artırılabilir ve miktarın artırılmasına ilişkin dilekçe otuz gün içinde cevap verilmek üzere karşı tarafa tebliğ edilir” (İYUK.m.16/4).