Verimlilik ölçümü ile işletme yönetimlerine, yönetim işlevlerini yerine getirirken kullanacakları bilgiler üretilmektedir.

Verimlilik göstergeleri;

1. Değişkenlerin Fiziksel / Parasal Olmasına Göre

2. Çıktının Oranlandığı Girdi Türlerinin Sayısına Göre

3. Değişkenlerin Salt Değer ya da Artış Değeri Olarak Alınmasına Göre

• Fiziksel Verimlilik

• Parasal Verimlilik

• Yarı Fiziksel / Yarı Parasal Verimlilik

• Kısmi Faktör Verimliliği

• Çoklu Faktör Verimliliği

• Toplam Faktör Verimliliği

• Ortalama Verimlilik

• Marjinal Verimlilik

Verimlilik ölçümleri genel anlamda üç bölümde incelenmektedir: Kısmi, çok öğeli ve toplam verimlilik.

• Kısmi verimlilik: Üretilen çıktının (ürün), girdilerden sadece birine oranlanması ile bulunan bir hesaplamadır. Örneğin sadece işçilik verimi bu yolla hesaplanabilir. Basit bir yöntem olmakla birlikte sektörde kabul görmüş değerler varsa kıyaslama için yönetime önemli veriler sunar. Sektör değeri yoksa da aynı veriler işletmenin kendisini kendi verileri ile kıyaslaması amacıyla kullanılabilir. Ayrıca aşağıda örnekleri verilen kısmi verimlilik oranlarına ağırlık verilerek toplam verimlilik değerine de ulaşmak mümkündür. (Kahya&Karaböcek, 2004).

• Çok Öğeli Verimlilik: Pek kullanılmayan bu yöntemde çıktılar birden fazla girdi toplamına bölünmektedir.

• Toplam Verimlilik: Toplam çıktının, tüm girdilerin toplamına bölünmesi ile hesaplanmaktadır. Farklı birimlerin bir arada ele alınması ve ortak ölçü altında toplamanın hesaplama güçlüğü oluşturmasından dolayı fazla kullanılmamaktadır.

? Veri sağlamak kolaydır. ? Göstergeleri hesaplamak kolaydır. ? Kolay anlaşılırlar. ? Bazı göstergeler sektörel veri olarak mevcuttur. ? TFV göstergeleri ile birlikte kullanıldığında farklı faktörlerin toplam verimlilik üzerindeki etkilerine ilişkin bilgi verir.

? Diğer tüm koşulların sabit olduğu varsayımı altında hesaplanırlar. ? Faktör ikamelerinin çıktı üzerindeki etkisini ortaya koyamazlar. ? Toplam maliyet artışlarını açıklayamazlar. ? Tek başlarına kullanıldıklarında yanıltıcı olabilirler.

? Gerekli verilerin toplanması zordur. ? Hesaplanması diğer göstergelere göre daha zordur.

? Tüm üretim faktörlerinin çıktı üzerindeki etkisini içerirler. ? Girdi faktörlerinin ikamesiyle çıktı üzerinde yaratılan toplam etki gözlenebilir. ? En anlamlı ve yararlı verimlilik göstergeleridir. ? Verimlilik ölçümü sonuçlarıyla işletmenin finansal durumunun uzlaştılabilmesini sağlar.

Ortalama verimlilikte belirli bir dönem için verimlilik oranı, o dönemin toplam çıktısının kullanılan girdi toplamına oranlanması ile elde edilmektedir. Aynı dönemde verimlilik oranı, çıktıda görülen artışın, girdide görülen artışa oranlanması ile elde edildiğinde ise bu oran marjinal verimlilik olarak adlandırılmakadır

Mikro düzeyde verimlilik ölçümünde amaçlanan işletme düzeyinde verimlilik değişimlerinin ele alınan yıllar aralığında incelenmesi ve değerlendirilmesidir (Ergün vd. 2012). Mikro düzeyde yapılacak karşılaştırmaların yararları izleyen şekilde sıralanabilir (Yener, 2006’den aktaran Güntürkün, 2007:30-31):

• Zayıf noktaları belirleyerek yönetim stratejisi oluşturmak,

• Verimliliği birimler düzeyinde kontrol etmek,

• Faaliyetleri planlamak,

• Çalışma yaşamını iyileştirmek ve işçi-işveren ilişkilerini geliştirmek,

• Üretimin standart değeri ile birim üretim maliyetleri arasında ilişki kuracak bir bilgi akışını sağlamak

• Gelişmiş ülkelerde örnekleri görüldüğü üzere ücretlerin belirlenmesinde kullanmak vb.

Sektörler ya da ülkeler arasında gerçekleştirilen makro düzeyde yapılacak karşılaştırmalar ise sektör analizlerinde, faaliyetlerin planlanmasında, ekonomik gelişmenin ve buna bağlı politikaların izlenmesinde kullanılabilmektedir.

Statik verimlilik oranı, belli bir dönem için anlık görünüm veren kesit oranları ifade ederken; dinamik verimlilik oranları verimliliği dönemsel olarak ilişkilendiren, bir baz döneme ya da birbirini izleyen dönemlere göre verimlilikteki değişimleri gösteren oranlardır.

APC Modeli: Güney Afrika Cumhuriyeti Ulusal Verimlilik Enstitüsü’nün himayesinde ve Basil Von Loggerenberg’in önemli katkıları ile geliştirilen, 1978’de Amerikan Verimlilik Merkezi’ne sunulan ve revize edildikten sonra yaygın bir şekilde uygulanmaya başlanan APC verimlilik ölçüm modeli, karlılık değişimlerinin verimlilik değişimlerinden mi yoksa fiyat-maliyet hareketlerinden mi meydana geldiğini analiz etmesi noktasında önemli bir modeldir (Ergün vd. 2012).

RAPMODS-Ramsay Modeli Uygulama Adımları;

İşletmenin çıktı ve girdilerinin tanımlaması,

Ölçümün ne sıklıkla yapılacağının (ölçüm periyodunun) seçimi,

Modelin gerektirdiği verilerin derlenmesi,

Kısmi faktör verimliliği, toplam faktör verimliliği oranları, yatırımın getirisi, vb. hesaplanması,

Benzetimlerden yararlanarak bir sonraki işletme/mali dönemin ortak hedefl?erinin (yatırım getirisi, kısmi verimlilik oranlarının) belirlenmesi,

Modelin seçilen sıklıkta tekrar uygulanmasıyla, belirlenen hede?erin ne düzeyde gerçekleştirilebildiğinin değerlendirilmesi.

Coelli (2005) ise kitabında verimlilik ve etkinliği birbirinden ayırmayarak ölçüm tekniklerini dört ana başlık altında toplamaktadır: (Coelli, 2005:6)

1. En küçük kareler ekonometrik verimlilik modelleri

2. Toplam faktör verimliliği indisleri (Hicks-Morsteen yaklaşımı ve Malmquistik verimlilik indeks gibi)

3. Veri Zarflama Analizi

4. Stokastik sınır

Verimlilik (productivity) ve etkinlik (efficiency) kavramları yazında birbiriyle karıştırılmaktadır. Bu duruma “productivity” kelimesinin üretkenlik, “efficiency” kelimesinin verimlilik olarak çevrildiği kaynakların olması neden olmuştur. Verimlilik ve etkinlik genel anlamda performansın alt bileşenleridir. Verimlilik çıktının girdiye oranı iken etkinlik doğru işin yapılması şeklinde özetlenebilir.

Veri Zarflama Analizi (VZA), doğrusal programlamanın özel bir uygulama şeklidir ve aynı amaç ve hedeflere sahip işletmelerin etkinliğini göreli olarak ölçmede kullanılmaktadır (Canbek, 2007). VZA parametrik olmayan programlama olarak da tanımlanmaktadır (Tarım, 2001). VZA’ da temel varsayım, değerlendirmeye dâhil edilen tüm işletmelerin benzer stratejik hedeflere sahip olması ve aynı tür girdi kullanıp aynı tür çıktı üretmesidir. (Oruç, 2008).

Zaman Etüdünün Aşamaları

Zaman etüdü, ölçüm öncesi yapılacak hazırlıklar, ölçüm sırasında gerçekleştirilecek çalışmalar ve ölçüm sonrasında gerçekleştirilen çalışmalardan oluşan sistematik bir süreç olarak düşünülebilir.

Yönetim Bilgi Sistemleri (YBS) (Management Information System-MIS), “bir organizasyonun tüm kademelerindeki yöneticilere, sorumlulukları altında olan planlama, denetleme ve diğer yönetim aktiviteleri için daha doğru zamanlı ve etkili karar almalarını sağlamak amacıyla, organizasyon içi ve dışından toplanan verileri durum bilgisine dönüştüren ve bu durum bilgisini ileten sistemler” şeklinde tanımlanmaktadır.