Finansal okuryazarlık, finansal tüketici ve yatırımcıların finansal ürün ve kavramlar hakkında bilgi ve anlayışlarını geliştirmelerini, bilgi, yönlendirme ve/veya objektif tavsiyelerle finansal risk ve fırsatları daha iyi fark etmelerini, daha bilinçli tercih yapmalarını, nereden yardım almaları gerektiğini bilmelerini ve finansal refahlarını artırmak için diğer tüm etkin faaliyetleri yapmalarını sağlayan bir süreçtir.

Bireyin sahip olduğu finansal kaynakları verimli kullanabilmesi için finansal okuryazarlığın gerekliliğini ortaya koyan faktörler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Finansal ürünler karmaşıklaşmaktadır,
• Finansal ürünlerin sayısı giderek artmaktadır,
• Yaşam süreleri uzamaktadır,
• Emeklilik düzenlemeleri değişmektedir,
• Gelir düzeyi değişmektedir,
• Sermaye piyasaları değişmektedir.

Bireysel yatırımcılar gelirlerinin tüketim harcamalarını aşan kısmını yatırıma ayıran bireylerden oluşmaktadır. Bireysel yatırımcıların en önemli özelliği yatırıma yönlendirdikleri fonların sahibi olmalarıdır. Kurumsal yatırımcılar ise tasarruf sahiplerinin fonlarını finansal piyasalarda değerlendirmek üzere oluşturulan kurumlardır. Kurumsal yatırımcılar; Emeklilik Fonları, Sigorta Şirketleri, Yatırım Fonları, Yatırım Ortaklıkları, Yardım Fonları, Sosyal Güvenlik Kurumları, Portföy Yönetim Şirketleri olarak sınıflandırılmaktadır.

Yatırımcının yaşı, cinsiyeti, eğitim durumu yatırım kararı üzerinde etkilidir. Bir bireyin yatırım amacını belirleyen en önemli etken yaşı ve sağlık durumudur. Sağlığı iyi olmayan, üstelik yaşlı bir tasarruf sahibi elindeki parayı nakit hâlinde tutmak isteyebilir. Öte yandan genç bir tasarruf sahibi elinde nakit bulundurma yerine satın alma gücünü korumayı ve elindeki parada artış isteyebilir. Yani birinci tasarruf sahibi kendisine gelir getirecek aynı zamanda riski az menkul kıymetleri seçerken ikinci tasarruf sahibi ise yatırdığı parayı koruyacak ve artış sağlayacak menkul kıymetleri arayacaktır. Bireylerin yatırım amaçlarını belirleyen diğer kişisel etken kişinin ticari ve finansal konulardaki bilgisidir, bu da finansal okuryazarlık ile ilgilidir.

Bireysel Finansal Plan, bireyin finansal durumunu arzu edilen seviyeye getirmeye yönelik finansal hedeflerini ve bu hedeflerin gerçekleştirilmesine yönelik harcama, finansman ve yatırım faaliyetlerini içeren bir plan olarak tanımlanmaktadır. Bireysel finansal planlama aşağıdaki unsurların planlanmasını içeren bir süreçtir:

• Bireysel Harcamalar
• Harcamaların Finansmanı
• Bireysel Yatırımlar

Bunlar;

• Bütçeleme ve vergi planlaması
• Likiditenin yönetilmesi
• Büyük satın almaların finansmanı
• Sigorta planlaması
• Paranın yatırımlarda değerlendirilmesi
• Emeklilik planlamasıdır.

Temelde amaçlarına göre üç çeşit yatırım söz konusudur:

• Tedbir Amaçlı Yatırımlar
• Özel Amaçlı Yatırımlar
• Spekülatif Amaçlı Yatırımlar

Bunlar:

• Oranlar,
• Karşılaştırmalı analiz,
• Eğilim yüzdeleri hesaplanması,
• Kara geçiş analizi,
• Faaliyet kaldırıcı ve finansal kaldıraç,
• Fon akım analizi-Fon kaynak ve kullanımları-,
• Dağıtılabilir fon analizi,
• Faaliyet sonucu yaratılan nakit akışı analizidir.

Bu ilkeler:

• İşletmenin geçmiş dönem oranları ile karşılaştırma,
• Aynı sektörde yer alan diğer işletmeler ile ve sektör ortalamaları ile karşılaştırma,
• Deneyimler sonucunda belirlenmiş uluslararası oranlar ile karşılaştırmadır.

Bunlar:

• Likidite Oranları
• Finansal Oranları
• Faaliyet Oranları
• Kârlılık Oranları
• Piyasa Değeri Oranları

Yukarıdaki oranlardan Faaliyet Oranları, Kârlılık Oranları ve Piyasa Değeri Oranları doğrudan finansal kaynakların etkin ve verimli kullanımını belirlemeye yönelik oranlardır. Diğer oranlar ise bu konuda ikincil öneme sahip bulunmaktadır.

Likidite oranlarının işletme sahip ve yöneticileri açısından önemi, işletmenin kısa süreli borçlarını ödemede herhangi bir sorunla karşılaşılıp karşılaşmayacağını belirlemesidir. Kredi verenler ise likidite oranlarını, işletmeye verilen kısa vadeli fonların geri ödenmesinde işletmenin sıkıntı çekip çekmeyeceğini belirlemek amacıyla kullanmaktadır.

Dönen varlıklar ile kısa vadeli borçlar arasındaki sayısal ilişkiyi gösteren orandır. Kısa vadeli borçların ödenmesinde bir güçlükle karşılaşılıp karşılaşılmayacağı hakkında fikir veren cari oran dönen varlıkların kısa vadeli borçlara bölünmesiyle bulunmaktadır. Analistlere göre cari oran mutlaka 1’den büyük olmalıdır. Genel olarak oranın 2’den büyük olması istenir.

İşletmenin likidite durumunun ölçülmesinde kullanılan orandır. Asit test oranı hesaplanırken paraya çevrilmesi uzun zaman alacak stoklar kalemi dönen varlık toplamından çıkarılarak, kısa vadeli borçlar ile olan ilişkisi izlenir. Asit test oranı aşağıdaki şekilde formüle edilebilir.

Asit Test Oranı = (Dönem Varlıklar - Stoklar) / Kısa Vadeli Borçlar

Bu oranın 1 olması tavsiye edilir. Oranın 1 olması işletmenin kısa vadeli borçlarının tamamının süratle paraya çevrilebilir değerlere karşılanabileceğini gösterir.

Kredi verenler açısından nakit oranının 1 olması, işletmenin bütün kısa vadeli borçlarını hazır değerleriyle karşılayabileceğini gösterir.

Finansal oranlar işletmenin öz sermaye ve borçları ile bunlar arasındaki ilişkiyi incelemektedir.

Bunlar;

• Toplam Borç/Toplam Varlık Oranı
• Öz Sermaye/Toplam Varlıklar Oranı
• Borç/Öz Sermaye Oranı
• Kısa Vadeli Borçlar/Toplam Varlıklar Oranı
• Uzun Vadeli Borçlar/Toplam Varlıklar
• Faizin Kazanılma Sayısı
• Sabit Giderleri Karşılama Oranı
• Maddi Duran Varlıklar/Öz Sermaye Oranı
• Maddi Duran Varlıklar/Toplam Varlıklar Oranı
• Duran Varlıklar/Devamlı Sermaye Oranı

İşletmenin varlıklarını etkin kullanıp kullanmadığını ölçmekte kullanılmaktadır. Faaliyet oranları satışlar ile çeşitli varlık kalemleri arasındaki ilişkilerin uygunluğunu ortaya koymaktadır. Bu grupta genel kabul gören oranlar şunlardır:

• Stok Devir Hızı
• Alacak Devir Hızı
• Öz Sermaye Devir Hızı
• Net İşletme Sermayesi Devir Hızı
• Maddi Duran Varlıklar Devir Hızı
• Varlık Devir Hızı
• Ticari Borçlar Devir Hızı

Stok devir hızı, stokların belirli dönem içinde kaç defa yenilendiğini göstermektedir. Stok devir hızının yüksek olması, istenilen bir durum olarak değerlendirilmektedir. Diğer koşullar değişmeden daha fazla kâr elde edilmesine olanak sağlamaktadır. Böylece işletmelerin stoklara daha az kaynak ayırmaları sağlanacağından kâr marjı düşülerek daha fazla satış olanağı da elde edilebilmektedir. Stok devir hızının düşüklüğü ise stok tutma maliyetinin yüksekliğini, işletmenin fon ihtiyacının artacağını ve üretilen mamullerin satış ihtimalinin zayıflığının göstergesi olarak kabul edilmektedir.

Oran şu şekilde formüle edilir:

Alacak Devir Hızı = Kredili Satışlar / Ticari Alacaklar

Ticari alacakların kalitesi ve likiditesi hakkında bilgi vermektedir. Oranın yüksekliği olumlu karşılanmaktadır. Alacak devir hızının düşüklüğü ise alacak tahsilinde güçlükle karşılaşıldığını, müşterilere geniş kredi olanakları sağlanırken alacakların şüpheli alacak hâline gelme olasılığının da yüksek olduğu sonucunu vermektedir.

Kârlılık oranları faaliyet sonuçlarını likidite, aktif yönetimi ve borç yönetiminin birleşik etkisi olarak göstermektedir. Analistler tarafından üzerinde önemle durulan oranlar şunlardır:

• Net Kâr / Öz Sermaye Oranı
• Hisse Senedi Başına Gelirler
• Net Kâr / Toplam Varlıklar Oranı
• Faiz ve Vergiden Önceki Kârın Varlıklar Toplamına Oranı
• Brüt Satış Kârının Net Satış Tutarına Oranı
• Satılan Mal Maliyetinin Net Satış Tutarına Oranı
• Faaliyet Kârının Net Satış Tutarına Oranı

Oranların kullanılmasındaki temel amaç, hisse senetlerinin gerçek piyasa değerlerine ulaşmasında katettikleri yolun ve zamanın belirlenmesidir.

Fiyat/kazanç katsayısı, hisse senedinin gerçek bir fiyata sahip olup olmadığını göstermektedir. Genelde işletmelerin kârı düşük ise fiyat/kazanç katsayısı büyük olmaktadır. İşletmenin kârlılığının artması fiyat/kazanç katsayısını küçültmektedir.

Oran, işletmenin piyasada dolaşımda bulunan hisse senetlerinin piyasa değerlerinin defter değerlerine oranlanması yoluyla hesaplanmaktadır. Bulunan değerin düşük olması yatırımcıları menkul kıymeti almaya teşvik edecektir. Bunun nedeni ise hisse senedinin piyasa değerinin defter değerine yakın olması nedeniyle, gelecekte beklenen fiyat artışı ihtimalinin yüksek olmasıdır.

DuPont analizi, aktif devir hızı ile satışlar üzerinden net kâr marjını bir araya getirmekte ve bu oranlar arasındaki karşılıklı etkinin, bir işletmenin kârlılığını nasıl etkilediğini ortaya koymaktadır. DuPont analizinin üstünlüğü bunun kârlılık, etkinlik ve finansal kaldıraç gibi üç ayrı yön üzerinde odaklaşmış olmasından kaynaklanmaktadır. Kârlılık, etkinlik ve finansal kaldıraç finansal analizin önemli bir bölümünü oluşturmaktadır.