Medya okuryazarlığı, genel anlamıyla insanların medya mesajlarını daha iyi anlaması, analiz etmesi, belirli açılardan değerlendirebilmesi ve daha bilinçli olarak tüketebilmesi sürecine verilen isimdir.

Sosyal medya okuryazarlığı, etkin sosyal ağ profili yönetimi, sosyal ağlarda bilinçli olarak içerik üretme ve tüketme, paylaşılan içerikleri anlamlandırabilme becerisi olarak tanımlanabilir.

Sosyal medya; insanların birbirleriyle iletişim kurmak, etkileşime girmek ve paylaşımda bulunmak için kullandığı mobil ve web tabanlı iletişim araçları bütünü olarak tanımlanabilir.

Sosyal medyayı aşağıdaki özellikleri barındıran çevrim içi medyanın yeni bir türü olarak algılamak gerekir (Mayfield, 2008). Bunlar sırasıyla; katılımcılık, açıklık, konuşma, topluluk olma ve bağlantılılık özelliğidir.

Sosyal medya araçlarının birtakım ortak özellikleri aşağıdaki gibidir:
• Sosyal medya, etkileşimli web 2.0 tabanlı uygulamalardır.
• Metin gönderileri ve yorumları, dijital fotoğraflar veya videolar gibi kullanıcı tarafından üretilen içeriğin yanı sıra tüm çevrim içi etkileşimler yoluyla oluşturulan veriler sosyal medya organizmasının can damarıdır.
• Kullanıcılar, sosyal medya kuruluşu tarafından tasarlanan ve sürdürülen, web sitesi veya uygulama için özel profil oluşturmalıdır.
• Sosyal medya, bir kullanıcının profilini diğer bireylerin ve / veya grupların profilleriyle bağlayarak çevrim içi sosyal ağların geliştirilmesini kolaylaştırır.

Sosyal medya yeterlilikleri; bilgi ve beceriyi kapsayan nesnel yeterlilikler ile tutum ve öz-yeterliliği kapsayan öznel yeterlilikler olmak üzere ikiye ayrılır. Bilgi ve beceri nesnel olarak kontrol edilebilirken, tutum ve öz yeterlilik kişinin kendisine sorularak elde edilebilir. Modelin temelinde sosyal medya araçları İnternet tabanlı olduğundan erişim, yani İnternet erişimi vardır. Erişim olmadan sosyal medya yeterliliklerinin gelişmesi söz konusu olamamaktadır.

Sosyal medya sayesinde dünyanın küçüldüğü, olayların daha büyük kitlelere daha çabuk ulaştığı
bir iletişim ortamının ortaya çıktığı görülmektedir. Sosyal medya kullanımının birçok avantajı bulunmaktadır. Bu avantajlardan bazıları aşağıdaki gibi sıralanabilir;
• Sosyal medya ortamları, geleneksel medyanın yetersiz kaldığı, işlevsizleştiği anlarda alternatif medya olarak kendisini gösterebilmektedir.
• Sosyal medya sayesinde, sosyal medya uzmanı, içerik yöneticisi, topluluk yöneticisi gibi onlarca yeni iş tanımı oluşmuş birçok kişiye istihdam sağlanmıştır.
• Sosyal medya anlık bilgi akışına yeni bir boyut kazandırmış, her yeni gelişmeden çok daha hızlı haberdar olabilmek mümkün hâle gelmiştir.
• Sosyal medya, sosyal tabakalar arasındaki sınırları kaldırmıştır. Örneğin yaşadığı bölgede elektrik kesintisi yaşayan bir kişi, ilgili bakana dahi “Tweet” atarak sesini duyurabilir hâle gelmiştir. Böylece pek çok insan hayatı boyunca çeşitli nedenlerle karşılaşamayacağı kişi ya da kişilerle kolaylıkla diyalog kurabilmektedir.
• Sosyal medya ile insanlar daha özgür hâle gelmiştir. Artık herkes düşündüğünü başkalarından korkmadan dile getirebilmektedir. Bu da toplumların karşıt görüşlerde olunsa bile birbirinin fikirlerine saygı duymalarını aşılamaktadır.
• Sosyal medya iletişimi kolaylaştırmakla birlikte artırmıştır. Hatta sosyal medya sayesinde farklı ülkelerde ortakları olan şirketler kurulmaya başlanmıştır. Bu şirketler geleneksel yöntemlerle yönetilen şirketlerden daha yoğun olarak çalışabilmektedir.
• Önceleri sadece komik fotoğraf paylaşımın ötesine geçilemeyen sosyal medya ortamları günümüzde birçok insan kaynağı uzmanının ilk önce başvurduğu bir yer hâline gelmiştir. İş arayanlar “Linkedin” gibi ortamlarda iş almaya çalışırken, insan kaynakları uzmanları ise boş pozisyonlar için sosyal medya üzerinden eleman aramaya başlamışlardır.
• Müşteri ilişkileri yönetimi yavaş yavaş yerini sosyal müşteri ilişkileri yönetimine bırakmıştır. Böylece sorunlarına çözüm aramak isteyen bireyler çağrı merkezini arayarak çözüm bulmak yerine, bir Tweetle kolayca çözüm alabilir duruma gelmiştir.
• Sosyal medyanın kabul görmesi ile birlikte toplumsal hareketler daha kolay gerçekleşmeye başlamıştır. Sosyal sorumluluk ve sosyal medya birbirinden ayrılmaz bir hâle gelmiştir. Birçok kişi sosyal medya üzerinden yapılan kan bağışı vb. duyurulara anında tepki göstererek kan bağışlamış, olaylara tepkilerini, düşüncelerini mesaj atarak, tartışarak dile getirmeye başlamıştır.

Sosyal medya kullanımının avantajları olduğu kadar dezavantajları da söz konusudur. Şimdi bunların neler olabileceğini hep birlikte inceleyelim.
• Sosyal medyanın aşırı ve ölçüsüz kullanımı bireylerin gerçek sosyal ortamlardan uzaklaşmasına neden olabilmektedir.
• Sosyal medyanın aşırı kullanımında asosyal, insan ilişkileri zayıf, pasif ve mutsuz kişilikler ortaya çıkabilmektedir.
• Yayınlanan yalan bir haber anında tüm dünyaya yayılabildiğinden kullanıcıları yanlış yönlendirebilmekte ve akıllarını karıştırabilmektedir. Bu durum bilgi kirliliğine neden olabilmektedir.
• Sosyal medya kullanımında mesaj iletmek için klavye, yazı ve ifadeler yoğun kullanıldığından kişinin yüz yüze iletişim becerisini zayıflatabilir.
• Sosyal medya ortamlarındaki paylaşımlarda duyguları yansıtan ikonların (emojiler) kullanımı kimi zaman gerçek yaşamdaki duyguları ve ruh halini yansıtmayabilir. Bu gibi durumlar duyguların asılsız anlatımına neden olabilmektedir.
• Sosyal medya ortamlarında yazılı ya da sözlü mesajlaşma her zaman doğru ve tam iletişim kurulduğunun bir göstergesi değildir. Dolayısıyla sosyal medya ortamlarında paylaşımda bulunan kişi ya da kişilerin birbirinin duygu, düşünce ve karakterini tam olarak anlayamadığı durumlar söz konusu olabilir.
• Sosyal medya ortamlarında kimi zaman bazı bireyler kendileri hakkında yalan söyleme, kendini farklı gösterme çabası içerisindedir. Bu yöndeki çabalar ise gerçeklik anlayışına zarar verebilir.

Sosyal medya okuryazarlığı bileşenleri sosyal medya uygulamalarına erişim, öznel yeterlilikler (örneğin, bilgi ve beceriler), nesnel yeterlilikler (örneğin, tutum ve öz-yeterlilikler) ve sosyal medya kullanımı olarak özetlenebilir.

Beceri sadece donanım ve yazılım kullanma yeteneğini değil aynı zamanda karmaşık bilişsel, motor, sosyolojik ve duygusal yetenekleri de kapsamaktadır. Bilgisayarın açılması veya İnternet’te gezinmenin gerçekleştirilmesi, çevrim içi ortamda paylaşılan bilginin kalite ve güvenirliliğinin değerlendirilmesi, diğer çevrim içi kullanıcılarla iş birliği ve iş bölümü gerçekleştirme, bilgiyi paylaşma ve anlamlı çevrim içi bilginin oluşturulması gibi unsurlar sosyal medya ortamlarında sahip olunması gereken beceriler arasındadır.

Herkesin üzerinde istediği gibi düzenlemeler yapabilmesine izin veren web sayfaları topluluğuna ve bu tür siteleri oluşturmak için kullanılan yazılımlara verilen genel isimdir. Viki (Wiki) terimi ilk wiki sayfasını oluşturan Ward Cunningham tarafından dile getirilmiştir. Hawaii dilinde çabuk, hızlı (“wiki-wiki”) teriminin kısaltmasından gelmektedir. Viki sistemleri sayfalar arası bağlantı oluşturmak ve metne biçimlendirmeyi uygulamak için kullanıcılara hızlı ve kolay bir söz dizimi kullanmaktadır. Bu basit biçimlendirme söz dizimi yazarların web üzerinde içerik oluşturma için artık karışık HTML etiketlerini öğrenmek zorunda olmadıkları anlamına gelmektedir. Viki iş birliği ortamının en güçlü yönlerinden biri, aynı belge üzerinde birçok kullanıcının aynı anda çalışabilmesidir. Bunu gerçekleştirmek için gereken tek şey İnternet tarayıcısı ve İnternet bağlantısıdır. Bazı viki siteleri herkesin katkı sağlamasına ve içerik oluşturmasına olanak sağlayacak şekilde açık iken (örneğin, wikipedia), bazıları ise küçük proje grupları tarafından kontrol edilmektedir. Viki, grupların sayfa ekleme ve güncelleme, diğer kullanıcıların gerçekleştirdiği değişiklikleri izleme, değişiklileri geri alma (her değişiklik bir sürüm olarak saklı tutulmaktadır) gibi işlemlerle çevrim içi iş birliğine olanak sağlar.

Web günlükleri, belirli bir konuya ilişkin ya da farklı konularda yazılar yazılan; video, resim ve fotoğraf paylaşabilen web tabanlı platformlardır. Web günlüklerinde girdiler genelde güncelden eskiye doğru sıralanmış yazı ve yorumların yayınlandığı bir şekilde gösterilir. Web günlüklerinin en önemli amacı paylaşımda bulunmaktır. Çoğunlukla her yazının sonunda yazarın adı ve gönderi zamanı yer alır. Web günlüğünü yöneten kişinin tercihine bağlı olarak okuyucular yazılara yorum yapabilir. Yorumlar, web günlüğü kültürünün çok önemli bir dinamiğidir; bu sayede yazar ve okuyucular arasında iletişim sağlanır. Web günlüğü paylaşım ortamlarının özellikleri şu şekildedir:
• Web günlükleri çok fazla teknik bilgiye ihtiyaç duyulmadan oluşturulabilir,
• Yazılara yorum eklenebilir (web günlüğü yazar ve okuyucu arasında bağı sağlayan en önemli özelliktir),
• Web günlüğünde paylaşılan yazılar diğer platformlarda, sosyal medyada kolayca paylaşılabilir,
• RSS ile okuyucular kolayca içeriğe ulaşabilir,
• Etiketleme özelliği vardır,
• Ücretsiz olarak oluşturulabilir.

Web günlükleri oluşturulma nedenlerine göre Kişisel, Temasal, Topluluk ve Şirket günlükleri olmak üzere birkaç türden oluşmaktadır.
• Kişisel Günlük: Kişilerin günlük yaşamında yaşadıkları olayları, karşılaştıkları durumları okurlarıyla paylaşmak için oluşturdukları web günlüğü türüdür.
• Temasal Günlük: Sadece belirli bir alanda yazılan yazıların yer aldığı, belirli bir konuda uzman kişilerin düzenlediği web günlükleridir. Örneğin; pazarlama, politika, yemek, fotoğraf temalı web günlükleri.
• Topluluk Günlükleri: Üyelik sistemine sahip olan ve bu üyelerin yazdıkları gönderilerden oluşan günlüklerdir.
• Şirket Günlükleri: Şirketlerin kendileri ileilgili haber ve duyurularını daha samimi şekilde herkese açtıkları günlük sistemleridir.

Tasarımda yer alması gereken birtakım ögeler bulunmaktadır:
• Abonelik akışı için RSS simgesi
• E-posta adresi ile web günlüğü sistemine kayıt olması için seçenek
• İletişim bilgileri
• Web günlüğü yazıları içinde arama gerçekleştirme için arama kutusu
• En son yazıların başlık ya da konuya göre arşivi
• Sosyal ağ paylaşım ikonları

Twitter mesajlaşma ve takip ortamının kullanımında sıkça karşılaşılan ve kullanılan kavramlar aşağıdaki gibidir;
• Tweet: 140 karakter uzunluğunda iletişim içinde bulunanlara gönderilen kısa mesajdır.
• Etiket (Tag veya Hastag): Başında # karakteri bulunan, boşluk içermeyen, üzerine tıklandığında Twitter’da kendi arama sonuçlarını kullanıcıya gösteren sözcüklerdir.
• Retweet (RT): Bir kullanıcının yazdığı bir Tweeti başka takipçilerin görmesini sağlamak için Tweeti tekrar yayınlama eylemidir. Bir Tweet beğenildiği ya da tersi durum olan tepki durumunda RT edilir ve çoğunlukla Tweeti atan kişinin kullanıcı adı göründüğünden takipçi kazandırmada etkili bir yöntemdir.
• Gündem (TT, Trending Topic): Bir bölge ya da dünyaya ait Tweetlerin en çok geçen kelime ya da kelime gruplarının listelendiği bölümdür. En çok geçen kelime ya da kelime grubu en üstte listelenir.
• Bahsetmek (Mention): Bir Tweeti atarken istenilen bir kullanıcının o Tweeti okuması ya da cevap vermesi için kullanılan bir yöntemdir. Atılacak Tweet mesajının herhangi bir yerine @kullaniciadi şeklinde yazmak yeterli olacaktır. @kullaniciadi ile bahsi geçen kişi kullanıcıyı takip ediyorsa atılan Tweet anında zaman akışında görüntülenecektir.
• Cevap (Reply): Bir Tweete cevap olarak atılan Tweettir.

Linkedin, kullanıcıların profesyonel olarak iş ve kariyer amaçlı paylaşımlarını gerçekleştirebildiği bir sosyal medya ortamıdır. Linkedin profesyonel bir ağın gelişmesi ve izlenmesi, iş bulma ve başvurma, çevrim içi ortamlardan özgeçmiş gönderme ve inceleme, tavsiyelerde bulunma ve alma, şirketler hakkında bilgi sahibi olma, endüstriyel haber ve gelişmeleri izleme vb. amaçlı kullanılmaktadır. İş arayan ve işverenler için ücretli olan hesap türleri de mevcut olup kullanıcılara Linkedin şirketleri, açık pozisyonlar ve başvurular hakkında daha detay bilgi sunmaktadır.

Siber zorbalık, yüz-yüze zorbalıktan birçok açıdan farklılık göstermektedir. Bunlardan birisi de hedef kitlenin büyüklüğüdür. Geçmişte zorbalık bir okul ya da oyun alanı gibi belirli alanlarda sınırlı iken İnternet ve dijital teknolojilerinin dünya çapındaki erişimi nedeniyle, siber zorbaların istismar etme kabiliyetleri neredeyse sınırsızdır. Siber zorbaların kurbanları ile alay etmek ve onurlarını incitmek için kullandıkları yöntemler, sosyal medya ortamlarına katılan insanlara ve medya türlerine göre farklılık göstermektedir. Örneğin, taciz, ani mesajlaşma, eposta veya cep telefonu yoluyla saldırganın hakaret etmesi ve/veya tehditkâr mesajlarla sürekli rahatsız etmesidir. Siber zorbalar tarafından kullanılan bir başka yöntem ise birinin itibarını ya da başka kişi ile olan dostluğunu bozmak için kullanılan aşağılama yöntemidir. Örneğin, birisi başka bir kişiyi eğlendirmek veya mahcup etmek için tasarlanmış bir sosyal ağ sitesi kurabilir. Bu siteyi kuran kişi genellikle sahte fotoğrafları koyarak, olumsuz yorum, söylenti yayarak ve o kişi hakkında dedikodu yaparak kişiyi zor durumda bırakmaya çalışabilir.

İnternet bağlamında Trol kavramının anlamı huzur bozan, sağa sola sataşan, yoktan yere sıkıntı yaratan, sarkıntılık yapan, başkalarını tuzağa düşüren kullanıcıları tanımlamak için kullanılmaktadır. İnternet trolleri Twitter, Facebook, Instagram gibi sosyal medyalar aracılığı ile kullanıcıların keyfini kaçırmak, küçük düşürmek, dışlamak veya anlamsız konularla münakaşa ortamı yaratmak için var olan karakterlerdir. Trollemek doğası gereği her türlü şekilde düzeni bozabilen bir davranış biçimi hâline dönüşebilmektedir. Sosyal ağ ortamlarındaki yorumlar, tartışmalar, günlük haberler, videolar hemen her şey trollerin saldırılarından nasibini alabilmektedirler. Ancak trol eyleminin en yoğun olduğu yerler yoğun sosyal medya tartışmalarının yapıldığı tartışma öbekleri olarak gösterilebilir. Bu zihniyete sahip kişiler tartışmaların seyrini kolayca değiştirebilir, konuları saptırabilir ve tartışmalar çıkartarak keyiflenebilir. Tek amaçları insanları birbirine düşürerek ortamda küçük düşmelerini sağlamak olan bu kullanıcılar, egoist ve kötü karakterli, içten pazarlıklı, fanatik hatta çoğu ırkçı ve ön yargılı tipler olarak karşımıza çıkarlar.

Sosyal medya ortamlarında kullanıcıların ihtiyaç duydukları güvenlik gereksinimleri şu şekildedir:
• Mahremiyet: Bilginin sahibi olmayan kişiler ve kimliği belirsiz şahıslardan gizlenmesi demektir. Mahremiyet hassas bilgilere doğru kişilerce erişimi sağlarken, yanlış erişimleri engeller.
• Bütünlük: Bilginin sahibi olmayan ve kimliği belirsiz şahıslarca değiştirilmemesi anlamına gelir. Veriler iletişim esnasında değiştirilmemeli ve üçünü kişilerce verilerin bütünlüğü bozulmamalıdır.
• Uygunluk: Bilgiye erişim yetkisi olan ya da erişmesinde sakıncası olmayan kişilere bilgi erişiminin sağlanmasının garanti edilmesidir.
• İletişim Gizliliği: Kullanıcılar arası her türlü bilgi ve iletişimin üçüncü şahıslarca erişilememesi anlamına gelir.
• Kullanıcı Haberleşmesi Gizliliği: Sosyal ağlarda güvenlik ayarları sistem yöneticilerinin, ağ operatörlerinin kullanıcı bilgilerine erişimini engellemiyor olabilir. Ancak kullanıcının gizlilik gereksinimleri bağlamında, kullanıcının IP adresi, nereden bağlandığı, kişisel mesajlaşmaları vb. bilgilere yöneticilerin erişmemesi gerekmektedir. Bu güvenliğin sağlanması kullanıcı haberleşmesi gizliliği kapsamında değerlendirilmektedir.

Sosyal medya ortamlarında kişisel bilgi güvenliğini sağlamak ve saldırılardan korunmak için yapılması gerekenler şu şekilde sıralanabilir:

• Kişisel bilgiler sosyal medya ortamlarında paylaşılmamalıdır: Nüfus cüzdanı ve pasaport bilgileri ile fotoğrafı, doğum tarihi, TC kimlik numarası, eğitim durumu, medeni hâl, anne kızlık soyadı ve yakın akrabaların bilgileri sosyal medya siteleri ya da İnter net sitelerinde paylaşılmaması son derece önemlidir. Bu tarz kişisel bilgileri parça parça toplayan saldırganlar sosyal mühendislik adı verilen saldırı yöntemleri ile birçok kişiyi dolandırmaktadırlar.
  • Hesaplara güçlü şifre verilmelidir: Sosyal medya sitelerinde hesap oluşturulurken yapılan en sık hatalardan birisi de tutulan futbol takımı, evcil hayvan, doğum tarihi vb. birleşimlerini kapsayan basit şifre seçimleridir. Şifremi unuttum sorularına şifreye benzer cevaplar veren kullanıcıların hesapları çok basit bir şekilde kötü amaçlı kişilerin eline geçebilmektedir. Bu açıdan hesapları korumak için şifre oluştururken harf ve sayılardan oluşan güçlü bir şifreleme kullanılmalıdır.
  • Kredi kartı bilgileri hiç kimseyle paylaşılmamalıdır: Sosyal medya üzerinden kullanıcılarla iletişime geçerek para ya da kredi kartı bilgilerini isteyen ve bu şekilde dolandırıcılığa maruz kalan kullanıcıların sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Zor durumda olduğunu ve bu yüzden para talep ettiğini beyan eden arkadaş/hesap sahibi ile birebir telefon vb. ortamlardan iletişime geçip doğrulamanın yapılması bu tür dolandırıcılığı önlemek açsından son derece önemlidir.
  • Sadece güvenilir sitelerden alışveriş yapılmalıdır: Sosyal medya üzerinden reklamı yapılan her site güvenli olmayabilir. Değerinden düşük, bedava ürün vb. reklamlara karşı dikkatli olunmalıdır. Gerçek değerinin altında pazarlanan bu ürünler genelde hasarlı ya da farklı bir ürün olarak gönderilebilmektedir.
  • Kurulan uygulamalara dikkat edilmelidir: Son zamanlarda popüler sosyal medya hesapları ile başka siteleri üye olmak oldukça yaygınlaşan bir yöntemdir. Facebook, Twitter ve Google+ hesapları kullanılarak daha
  önce kullanıcısı olunmayan bir siteye üye olunabilmektedir. Web üzerinden sitelere yeni hesap açarken kullanılan bu yöntem mobil uygulamalarda da kullanılmaktadır. Mobil uygulamaların çoğu yükleme sırasında kişisel bilgilere, telefon rehberine ve sosyal ağlara erişim izni istemektedir. Bu izinleri tereddütsüz vermek kişisel bilgilerin güvenliğini tehdit etmektedir. Kurulan uygulamanın ne tür izinleri talep ettiği ve ne tür bir işleme onay verildiği dikkatlice incelenmelidir.
  • Sahte profil tuzaklarına dikkat edilmelidir: Profil resimlerini olduklarından farklı, sahte fotoğrafları ve bilgileri kullanarak oluşturan dolandırıcılar arkadaşlık kurmakta ve kullanıcıların özel bilgilerini ele geçirmektedirler. Özellikle erkekleri etkileyen sahte fotoğraflar, ülkeye geliş için para talep ederek kullanıcıları dolandırmaktadırlar.
  • Fotoğraf paylaşımlarına dikkat edilmelidir: Günümüzde kullanıcılar sosyal medya ortamlarında ne yediklerinden tutun, en özel anlarına kadar birçok şeyi paylaşmaktadırlar. Özellikle yaz döneminde deniz, kum,
  güneş ve bikinili fotoğraflarını paylaşan kullanıcıların bu fotoğraflarının arkadaşlık sitelerinde kullanılabildiği görülmektedir.
  • Yer bildirimlerine dikkat edilmelidir: Sosyal medyada paylaşılan fotoğraf ve konum bilgisi ev, iş yeri detaylarını içermemeli, tatile çıkılan zaman ve dönülecek zaman gibi detaylar verilmemelidir. Sosyal medyadaki
  hareketleri izleyerek soyguncuların birçok ev ve iş yerini soydukları bilinmektedir.
  • Çocuklar sosyal medya kullanımı konusunda bilinçlendirilmelidir: Yetişkinlerin dolandırıldığı, şantaja uğradığı sosyal medya ortamlarında çocukları bu tehlikelerden korumak için gerekli bilinçlendirmelerin yapılması son derece önemlidir. İyi ile kötüyü ayırt etme konusunda henüz yeterince gelişim göstermemiş olan çocuklar sanal
  dünyada karşılaşabilecek tehlikelere karşı uyarılmalıdır.
  • Bağlantılara dikkat edilmelidir: Sosyal medya üzerinden tanıdık birinden gönderilmiş gibi birtakım bağlantılar gönderilerek kişisel bilgileri ele geçirmek için gerçekleştirilen birçok saldırı yöntemi bulunmaktadır. Kullanıcılar bağlantılara tıklamadan önce bu bağlantıların sahte sitelere yönlendirip yönlendirmediğini analiz
  etmeleri gerekmektedir.