XI-XIII. YÜZYILLAR TÜRK DİLİ Dersi Karahanlı Türkçesi Grameri II: İsim-Zamir-Zarf-Sontakı-Bağaç soru cevapları:
Toplam 20 Soru & Cevap#1
SORU:
Orhon Türkçesinden beri en çok kullanılan çokluk eki nedir?
CEVAP:
Orhon Türkçesinden beri en çok kullanılan çokluk eki +lar/+ler’dir.
#2
SORU:
Karahanlı Türkçesinde birinci çoğul kişi iyelik eki nedir?
CEVAP:
1. çoğul kişi iyelik eki: +(X)mIz: kö?(ü)l+ümiz “gönlümüz” (KB 4913), at+ımız “atımız” (DLT
328), öz+ümiz “özümüz, kendimiz” (KB 4909, 5841).
#3
SORU:
Karahanlı Türkçesinde kaç ayrı isim belirtme durumu eki vardır?
CEVAP:
Karahanlı Türkçesinde dört ayrı isim belirtme durumu eki vardır.
#4
SORU:
Karahanlı Türkçesinde "+da/+de/+ta/+te" ekleri, hangi isim durum eklerindendir?
CEVAP:
Bulunma durumu (kalma, lokatif). Bulunma durumu eki +da/+de/+ta/+te’dir.
#5
SORU:
"Şakarda tatıglıg" ifadesinde hangi isim durum eki kullanılmıştır?
CEVAP:
Ayrılma durumu (çıkma, ablatif). Eski Türkçedeki +da/+de eki, az sayıda olmakla beraber Karahanlı Türkçesinde de bulunmaktadır. "şakarda tatıglıg", şekerden tatlı anlamına gelmektedir ve karşılaştırma ifade eder.
#6
SORU:
Karahanlı Türkçesinde en çok kullanılan isim vasıta durumu eki nedir?
CEVAP:
En çok kullanılan isim vasıta durumu eki, +(X)n’dir:
a) aracıyla, aracılığıyla anlamı verir: el(i)g+in emle- “elle göstermek” (DLT I 82), köz+ün
bakış- “gözle bakışmak” (DLT I 183), kut+un tiril- “mutlulukla yaşamak” (KB 1251, farklı
eylemlerle ve farklı yapılarda 40 defa), küç+ün “zorla, zorbalıkla’ (KTer. 29/39a1=9:53).
b) Zaman belirteçler kurar: yaz+ın “yazın” (DLT I, 285), kış+ın “kışın” (DLT III, 159), terk
ödün kel- “hemen gelmek” (KB 5408).
#7
SORU:
Karahanlı Türkçesinde "+çA" ekiyle kurulan isim eşitlik durum eki hangi işlevlerde kullanılır?
CEVAP:
Üç işlevde kullanılır:
a) kadar, gibi, göre: ugança telim kıl- “(bir şeyi)mümkün olduğu kadar çok yapmak”
(DLT I 44), kirmişçe bol- “girmiş gibi olmak” (DLT I 251), kö?ülçe yorı- “gönlünün istediği gibi yürümek” (KB 5276).
b) yön bidirir ve ‘tarafından’ anlamı katar:
solça kel- “sol taraftan gelmek” (KB 1392), o?ça kel- “sağdan/doğrudan gelmek” (KB 1392)
c) kança, barça neçe gibi sözcüklerde de kalıplaşmış olarak bulunur.
#8
SORU:
Karahanlı Türkçesinde "tümen" hangi sayıyı ifade eder?
CEVAP:
"Tümen", "on bin" demektir.
#9
SORU:
Karahanlı Türkçesinde topluluk sayılarını belirtmek için hangi ek kullanılır?
CEVAP:
Topluluk sayıları, sayı isimlerine +egü(n) eki getirilerek yapılır: bir+egü “her birisi”, (KB 343), üç+egü “her üçü” (KB 802), üç+egün “her üçü” (KB 1664).
#10
SORU:
Karahanlı Türkçesinde çoğul kişi zamirleri nelerdir?
CEVAP:
Çoğul Kişi Zamirleri: biz, siz/sizler/siler, anlar/olar.
#11
SORU:
Karahanlı Türkçesinde, belirtme durumunda kişi zamirlerinin çekimi nasıldır?
CEVAP:
meni
seni
anı
biz+ni
siz+ni, siler+ni
olar+nı, olar+ıg, anlar+nı
#12
SORU:
Karahanlı Türkçesinde, bulunma durumu kişi zamiri ekleri nelerdir?
CEVAP:
Bulunma durumu ekleri; +da/+de'dir. Örneğin:
men+de
siz+de
#13
SORU:
Karahanlı Türkçesinde "ma?ar, sa?ar, a?ar" sözcükleri, hangi kişi zamiri durumundadır?
CEVAP:
Yön gösterme durumu.
ma?ar “bana doğru”
sa?ar “sana doğru”
a?ar “ona doğru” anlamlarına gelmektedir.
#14
SORU:
Karahanlı Türkçesinde vasıta durumu kişi zamiri eki nedir?
CEVAP:
Vasıta durumu eki, +(X)n'dir. Örneğin:
anın “onunla” (DLT I 155, 285...).
#15
SORU:
Karahanlı Türkçesinde "mu?ar" sözcüğü, hangi işaret zamiri (adıl) durumundadır?
CEVAP:
Yön gösterme durumu. "Mu?ar", “ buna doğru” demektir.
#16
SORU:
Karahanlı Türkçesinde yer zarfları ekleri nelerdir?
CEVAP:
Karahanlı Türkçesinde yer zarfları ekleri şunlardır: A, +DA, +DIn, +(A)rU, +rA, +çA ve +In
#17
SORU:
Karahanlı Türkçesinde "emdi", "kün", "kidin" ve "tün" zaman zarflarının Türkiye Türkçesindeki anlamları nelerdir?
CEVAP:
emdi-şimdi
kün-gün
kidin-sonra
tün-gece
#18
SORU:
Karahanlı Türkçesinde "çın" ve "terk/terkin" durum zarfları, Türkiye Türkçesinde hangi anlamlara gelmektedir?
CEVAP:
çın- doğru, gerçek
terk/terkin- çabuk, çabucak
#19
SORU:
Karahanlı Türkçesinde "adın" sontakısı, hangi sözcüklerle birlikte kullanılır?
CEVAP:
"Adın" sontakısı, bulunma-ayrılma durum ekini almış sözcüklerle birlikte kullanılır:
On iki ükek ol bularda adın “Bunlardan başka on iki burç vardır” (KB 138).
#20
SORU:
Karahanlı Türkçesinde görülen "apa?" ve "azu" bağlaçları, Türkiye Türkçesinde hangi anlamlara gelmektedir?
CEVAP:
apa?- eğer
azu- yoksa, veya