Harezm, Altınordu ve Mısır sahalarında Doğu Türkçesiyle yazılarak gelişmiştir. 

XIV. yüzyılda geniş bir coğrafyada görülen Türk edebiyatı, Harezm, Altınordu ve Mısır sahalarında Doğu Türkçesiyle (Harezm, Kıpçak, Çağatay, Kuman-Kıpçak Türkçesi), Anadolu ve Azerbaycan’da ise Batı Türkçesi gelişmeye devam etmiştir.

XIII. yüzyıldaki Moğol istilası Azerî sahasında Farsçanın üstünlüğü sona erdirmiştir.

Türkçe Divan’ı ile Arapça yazdığı İksîrü’s-sa’âdât fî-Esrâri’l-ibâdât ile Tercîhü’ttavzîh adlı mensur iki eseri olan ve buna göre Türk idarecileri, beyleri içinde ilk divan sahibi olan şair ve yazar Kadı Burhaneddîn’dir. Arapça ve Farsça şiirlerin yanında Arapça dinî eserler de yazan Kadı Burhaneddîn, büyük Türkçe Divanı ile Türk edebiyatında önemli bir yere sahiptir

Nesîmî’nin coşkun bir propaganda şairi olarak, pervasız bir şekilde, çekinmeden inandıklarını söylemesi fitneye yol açmış ve kendisinin zındıklıkla ithamına sebep olmuştur. Sonunda derisi yüzülerek öldürülen Nesîmî’nin acıklı durumu onun etrafında menkıbelerin ortaya çıkmasına yol açtığı gibi, edebiyat âleminde de geniş şekilde yer tutmuştur.

Fazlullah-ı Hurûfî’nin (öl.1394) kurup geliştirdiği, harflerin sırlarına dayanan bâtinî bir akım. Bu inanca sahip olanlar, varlığı ve yaratılışı harflerle izah etmeye çalışırlar. Arapçadaki yirmi sekiz ve Farsçadaki otuz iki harf ile bütün varlıklar, hatta Kur’an tefsir edilir.

 Hasanoğlu, Kadı Burhaneddîn, Nesimi, Sultan Ahmed b. Veys 

XIII. yüzyılda Anadolu’da yerleşen tasavvuf, XIV. yüzyılda Mevlevîlik, Âhilik, Babaîlik, Hurûfîlik gibi inanç ve tarikatların mensupları arasında gelişerek devam etmiştir.

Yûnus Emre (d. 1240-41), Gülşehrî (d. 1240) ve Âşık Paşa (d. 1272)

Germiyanoğulları Beyliği: Mehmed Bey oğlu Süleyman Şah’ın emriyle Kâbus-nâme ve Marzubân-nâme Türkçeye çevrilmiştir. 

Candaroğulları (İsfendiyaroğulları) Beyliği: Cevâhirü’l-esdâf isimli Kur’an tefsiri, İsfendiyar Bey’in emriyle oğlu İbrahim Bey’in okuması için yazılmıştır. Celâlüddîn Bâyezîd adına 1362’de Maktel-i Hüseyin tercüme edilmiştir. 

XIII. yüzyılda doğan ve yetişen şairler içinde ilk türkçe eser veren şair Yunus Emre'dir.

Karahanlı dönemi eserlerini örnek alanların başında Âşık Paşa ile Yûnus Emre gelir.

Edebiyatımızda telmihle anlatımda ön sırada yer alan ilk şair Yûnus Emre’dir. Onunla aynı zamanda yaşayan şairlerden Gülşehrî ve Âşık Paşa da bu yönden Yûnus’u takip ederler. 

Yûnus Emre, bir öğüt kitabı olan Risâletü’nnushiyye’sinde, bütün iyilikleri ve kötülükleri saymış, insanı yücelten ve alçaltan ne varsa anlatmış ve insan olmanın yolunu göstermiştir. Bunu yaparken peygamberlerin hayatlarından örnekler vermiş, cimrilik, haset, kibir, öfke, gaflet, dünya sevgisi, kin, gıybet ve dedikodunun insanı felakete sürüklediğini belirterek, bunların aşağılık ve insanı küçük düşüren şeyler olduğunu vurgulamıştır

Türk edebiyatında mahlas kullanan ilk şair Gülşehri'dir.

Gülşehrî’nin Felek-nâme, Mantıku’t-tayr, Arûz-ı Gülşehrî, Kudûrî Tercümesi ve Kerâmât-ı Âhi Evren isimli eserleri başlıca eserleridir.

Mantıku’t-tayr adıyla anılan Gülşen-nâme, Gülşehrî’nin en büyük ve önemli eseri

Âşık Paşa’nın en önemli ve büyük eseri Garîb-nâme’dir

Garib-nâme, Fakr-nâme, Vasf-ı Hâl, Hikâye, Kimyâ Risâlesi, Dâsitân-ı Mâzî ve Müstakbel ü Hâl, Dâsitân-ı Su’âl-i Acîb ü Garîb, Dâsitân-ı Hammâl ve Dâsitân-ı Seyyid ve Şeyh ü Müftî ve Risâle-i Âşık Paşa