Anadolu’da mesnevi nazım şekliyle yazılan ilk müstakil Türkçe eser Yunus Emre'ye aittir

Anadolu’da mesnevi nazım şekliyle yazılan ilk müstakil Türkçe eserler, XIV. asra aittir. Bu geleneğin ilk müstakil eseri ise asrın başlarında 707/1307 tarihinde Yûnus Emre tarafından kaleme alınan Risâletü’n-nushiyye’dir.

Bu tip mesneviler daha çok meclis ve kıraathanelerde okunmak, insanlara hem hoşça vakit geçirtmek hem de çeşitli nasihatler vermek amacıyla oluşturulmuşlardır. Bunlar genellikle Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin gibi din büyükleri ile İbrahim Edhem ve Veysel Karanî gibi bazı ünlü sufîlerin hayatları etrafında teşekkül etmişlerdir.

Bu tip eserler içerisinde en meşhurları Gülşehrî’nin Mantıku’ttayr’ı ile Âşık Paşa’nın Garîb-nâme’sidir

Tahkîk-i Mi’râc-ı Resûl, bugünkü bilgilerimize göre Anadolu’da telif tarihi bilinen en eski müstakil “mi’râc-nâme”dir.

Büyük komutanların din uğruna yaptıkları savaşları ve bu savaşlarda gösterdikleri kahramanlıkları anlatan manzum veya mensur eserlerdir. 

Yûsuf-ı Meddâh’ın İbni Abbâs’tan rivayet edilen bir hadisten hareketle oluşturduğu Dâsitân-ı İblîs-i Aleyhi’l-la’ne, yaklaşık 200 beyit olup aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla yazılmıştır.

Pîr Mahmûd’un, 2795 beyitten oluşan ve aru zun “mefâîlün mefâîlün feûlün” kalıbıyla yazılan Bahtiyâr-nâme’sidir.

Gülşen-nâme olarak da isimlendirilen Mantıku’t-tayr, Gülşehrî tarafından, Ferîdüddîn-i Attâr’ın aynı isimli eserinden hareketle oluşturulmuş, “vahdet-i vücûd” inancını işleyen alegorik bir mesnevidir.

Âşık Paşa’nın, 730/1330 yılında aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla yazdığı ve en meşhur eseri Garibname'dir.

Şeyyâd Hamza’nın aşkı konu aldığı meşhur mesnevisi Yûsuf u Zelîhâ'dır.

Şeyyâd Hamza’dan başka Yûsuf u Züleyhâ isimli mesnevi hayatı hakkında bilgi bulunmayan Garib tarafından yazılmıştır. 

Ahmedî'nin mesnevisinin adı Cemşîd ü Hurşîd'dir

Fahrî’nin, Aydınoğlu Îsâ Beg adına 768/1367 tarihinde aruzun “mefâîlün mefâîlün feûlün” kalıbıyla yazılmış olan mesnevisinin adı Hüsrev ü Şîrîn’dir. 

Hurşîd ü Ferahşâd,  ya da Hurşîd-nâme adıyla da anılan mesnevi Şeyhoğlu Mustafâ’nın dır. 

Bu asrın mesnevi nazmeden sanatkârları arasında yer alan Mehmed’in, XIV. asrın ikinci yarısı ile XV. asrın başlarında yaşadığı tahmin edilmektedir. Mehmed’in Işk-nâme veya Tuhfe-nâme isimli mesnevisi, Süheyl ü Nev-bahâr gibi İran edebiyatında orijinali bulunmayan eserlerdendir.

Tutmacı’nın Gül ü Hüsrev’i, Ferîdüddîn-i Attâr’ın aynı adlı yahut Hüsrev-nâme diye bilinen 7708 beyitlik mesnevisinin 5370 beyitle Türkçeye yapılan muhtasar tercümesidir.

Tursun Fakı’nın Gazavât-ı Resûlullah’ı, Kıssa-i Mukaffâ ismiyle de anılmaktadır.

Yûsuf-ı Meddâh’ın Maktel-i Hüseyn olarak da bilinen Maktel’i, “maktel” türünün Türkçede bilinen manzum ilk örneği olup 763/1362 tarihinde aruzun “fâilâtün fâilâtün fâilün” kalıbıyla Kastamonu’da kaleme alınmıştır.

Ahmed Fakîh’in, bir grup arkadaşıyla hacca giderken gördüğü Şam, Kudüs, Mekke ve Medine ile oralarda ziyaret ettiği kutsal mekânlar hakkında bilgi verdiği Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-şerîfe isimli bir mesnevisi bulunmaktadır. Ahmedî’nin Tervîhu’lervâh’ı, tıpla ilgilidir. Adı