Mesnevi geleneği içinde hemen her konu işlenmiştir. Şiirin, daha doğrusu manzum anlatımın revaçta olduğu bir ortamda sadece estetik duyguları tatmin etmek için değil, aynı zamanda okuyucu ve dinleyicileri bilgilendirmek için de mesneviler yazılmıştır. İslam akaidinin kapsamı içinde yer alan didaktik konuların işlendiği mesnevilerin yanı sıra, İslam uygarlığı çerçevesinde oluşturulan birikimin de mesnevi nazım şekliyle ele alındığı bilinmektedir. İlkinde bilgi aktarımı esas olduğu hâlde ikincilerde mecaz ve sembol değeri kazanan konuların estetik bir çerçevede sunumu söz konusudur

Lamiî Çelebi, Behiştî ve Şemsettin Sivasî mevlit yazmıştır.

XVI. yüzyıl divan şairleri sadece aşk ve macera konularını değil, dinî-tasavvufi konuları işlerken de Genceli Nizamî’nin yolunu takip ederler. Onun Mahzenü’l-Esrar’ı divan şairleri tarafından örnek alınır.

Doğrudan dinî ve tasavvufi konuları işleyen bu eserlerin yanı sıra temsili (alegorik)
bir anlatımla da benzer konular ele alınmıştır. Lamiî Çelebi’nin Gûy u Çevgân adlı mesnevisini de hem aşk hem de tasavvuf konulu mesneviler arasında saymak mükündür

Dinî-tasavvufî mesneviler konusunda Şemsettin-i Sivasî’nin ayrıcalıklı bir yeri vardır.
Çünkü o, bütün mesnevilerinde dinî ve tasvvufî konuları işlemiştir.

Osmanlı tarihçileri arasında sayılan Hadidî’nin Süleymanname olarak da bilinen Tevarih-i Âl-i Osman (y. 1523) adlı eseri, Süleyman Şah’tan başlayarak İbrahim Paşa’nın sadrazam olduğu 1522’yılına kadar cereyan eden olayları anlatan mesnevi türünde bir eserdir.

Osmanlı fetihlerinin gazilik fikri üzerine kurgulanmış arka planı dinî ve mitolojik motiflerle bezenerek gazavatname ve fetihnameler yazılır.

Gazavatname türünde yazılmış mesnevilerin ilk örnekleri II. Bayezit devrinde yazılmış manzum tarihlerdir.

Gazavatname türünde yazılmış mesnevilerin ilk örnekleri II. Bayezit devrinde yazılmış manzum tarihlerdir. XVI. yüzyılda Priştineli Baharî (ö.1526)’nin Sultan Süleyman’ın
Macaristan seferini anlattığı Fetihname-i Engerus adlı kısa mesnevisi, Fütuhî Hüseyin
Çelebi’nin aynı konuyu ele aldığı Enisü’l-Guzat’ı, Âsafî (ö. 1604)’nin 1587 tarihinde tamamladığı Şecaatname adlı gazavatnamesi türün belli başlı örnekleri arasında sayılır.

Surnameler
III. Murat’ın şehzâdesi Mehmet için 1582 yılında yapılan oldukça gösterişli sünnet düğünü, Gelibolulu Ali’nin Câmi’u’l-Buhur der-Mecalis-i Sur adlı 2775 beyitli eserinde bütün ihtişamıyla anlatılır. Âlî bu mesnevisinde 16 ayrı aruz kalıbı kullanmıştır.

İlk örnekleri XVI. yüzyılda görülmeye başlayan şehrengizler, Fars edebiyatındaki
“şehrâşûb” türündeki eserlerden hareketle Türk edebiyatının ürettiği bir şiir türüdür. Şehrengizlerde bir şehrin güzelleri ve güzellikleri övülür.

Ebkâr-ı Efkâr,Sergüzeştname/Hâlname-i Sevadî,Sergüzeştname-i Zaifî , Hasbihal, Nalan u Handan vb.

Ebkâr-ı Efkâr, medreseden yetişme, kadılık mesleğini icra eden bir divan şairinin başından geçen bir aşk hikâyesini ilk ağızdan, oldukça detaylı bir şekilde aktarması bakımından “orijinal” ve önemlidir.

Bu yüzyılda klasik aşk hikâyeleri üzerine mesneviler yazılmış ya da Farsça yazılmış eserler tercüme edilmiştir. Bu klasikleşmiş hikâyelerin yazımında kimi şairler orijinal konu arayışına girmişlerdir. Orijinallik arayışı içerisindeki şairlerden biri Bursalı Celîlî’dir (1487- 1563-64) Onun 1509 yılında kaleme aldığı Hecrname/Hazânname adlı mesnevisi bu yolda yazdığı mesnevilerdendir.

Bursalı Celilî’nin (1487-1563-64) konu bakımından orijinal özellikler gösteren bir diğer
eseri de Mehekname adlı mesnevisidir.

Mesnevi nazım şekliyle kaleme alınan türlerden biri de sakinamelerdir. Bununla birlikte terkib-bend, tercibent, kaside gibi nazım şekilleriyle de kaleme alınmışlardır. Örnekleri
XVI. yüzyıldan itibaren görülmeye başlayan sakinameler, eğlence meclisine ait terminoloji ile yazılırlar.

XVI. yüzyıldan itibaren görülmeye başlayan sakinameler, eğlence meclisine ait terminoloji ile yazılırlar. Anadolu sahasında türün ilk örneği, Edirneli Revânî (ö. 1524) tarafından şretnâme adıyla verilmiştir. 

Sergüzeştname-i Zaifî
Zaifî’nin 1543 yılında yazdığı bir eserdir. Dört yaşından başlayarak yaşlılık yıllarına kadar geçen dönemi anlatır. Başından geçen azilleri, seferleri, yolculukları ve ilginç olayları işler.

Hasbihâller ve sergüzeştler mesnevi tarzına en uygun konulardır

Mesihî ve Zatî’nin Edirne için yazdıkları şehrengizler bu türün ilk örnekleridir.