Sanatlı nesir, Estetik nesir, Ağdalı nesir, Üslub-ı ali'dir. 

Gazavatnameleri genel tarihlerden ayıran temel özellik; sadece bir savaş, kuşatma veya seferi yahut bir kumandanın sefer veya savaşlarını ele almalarıdır. Edebiyatımızda hem manzum hem de mensur gazavatnameler kaleme alınmıştır. Bir tür adı olarak gazavatname denilmekle birlikte fetihname veya zafername genel adlarıyla da anılır.

Veysî ve Nergisî, ağdalı nesri sadece bu yüzyılda değil, bütün Türk edebiyatında estetik nesri en ileri uca taşıyan iki isim olarak bilinir.

Veysî’nin en tanınmış eserleri Siyer ve Hâbname’dir.

Hz. Peygamber’in Bedir Savaşı’na kadarki hayatını anlatır.

I. Ahmet ile Büyük İskender’in rüya konuşmaları üzerine kurulmuş olup Hz. Âdem’den itibaren dünyada olan kötülüklerin çeşitli hikâyelerle anlatıldığı bir tür siyasetnamedir.

Nergisî, münşi olarak tanınır. En meşhur eseri Hamse’sidir.

Nihalistan, İksir-i Saadet, Meşakku’lUşşak, Kanunu’r-Reşad ve Gazavat-ı Mesleme’den oluşan eser, mensur eserlerden tertip edilen ilk hamse örneğidir.

Kara Mehmet Paşa’nın 1665 yılında sefir (elçi) olarak Avusturya’ya gidişinde yaşadıklarını ayrıntılı olarak anlattığı Viyana Sefaretnamesi, bir sonraki asırda yaygınlaşacak olan türün ilk ve bu yüzyılın tek örneğidir.

Münşeat mecmuaları, yazışma kurallarının da örneklerle gösterildiği mektup derlemeleridir.

Evliya Çelebi’nin tespit edilebilen tek eseri Seyahatname’dir. 

Kırk yıldan fazla bir süre boyunca, başta Osmanlı coğrafyasının tamamına yakın kısmı olmak üzere pek çok ülkeyi dolaşarak yazdığı on ciltlik bu muazzam eser, sadece Türk gezi edebiyatının değil, bütün Türk nesrinin en önemli eserleri arasında sayılır.

Seyahatname, Osmanlı tarihi, kültür hayatı vb. konularda bir başvuru kaynağı olarak tartışılmaz değerinin yanı sıra üslubu ve özellikle dili bakımından da çok değerli bir kaynaktır. “Orta nesir” diye tabir edilen, yer yer secilerle süslenmiş bir üslupla yazılan eser, okuyucuyu güldüren mübalağalı anlatımı, samimi ifade tarzı, güçlü tasvirleriyle de tamamen orijinal ve kendine özgü bir eserdir

Sadece çağının değil, bütün Türk kültür tarihinin en büyük eserlerinden olan Seyahatname, döneminin canlı ve tanıklı bilgileriyle ortaya konmuş, özellikle Osmanlı tarih ve coğrafyasına ilişkin en değerli kaynak olma vasfının yanı sıra Osmanlı toplum hayatının şehir şehir, kasaba kasaba taranarak tespit edildiği önemli bir belgesel konumundadır. Seyahatname, Çelebi’nin gezdiği yerlerin tarihi ve coğrafi özellikleri, halkının sosyo-kültürel ve ekonomik durumu, dili, dinî ve etnik yapısı, mimarisi, geçim kaynakları, gelenek ve görenekleri gibi her sahadan araştırmacı için vazgeçilmez bir başvuru kaynağı, bir bilgi hazinesidir

Seyahatname XVII. yy'da yazılmıştır.

Tarih-i Kebîr olarak da nitelenen bu Arapça eser, kâinatın yaratılışından 1641 yılına kadar gelen genel bir tarih olup müellif hattıyla yazılmış tek nüshası Beyazıt Devlet Kütüphanesi’ndedir. 1592-1655 yılları arasındaki olayların anlatıldığı Türkçe Fezleke ise Arapça Fezleke’ye zeyil mahiyetindedir

Keşfu’z-Zünun: Kâtip Çelebi’nin yirmi yıl gibi uzun bir sürede hazırladığı bibliyografik eseridir. Arapça olarak kaleme alınan eser, Kâtip Çelebi’nin adını duyduğu veya bizzat görüp incelediği binlerce kitap ve o kitapların yazarları hakkında bilgi veren ansiklopedik mahiyette bir eserdir. Kitap adlarına göre alfabetik bir sırayla düzenlenen eserde, kitapların dili, yazılış tarihi, konusu, müellifi, müellifin diğer eserleri gibi konularda bilgiler verilir. Kâtip Çelebi’nin bu eserinde, diğer kaynaklarda da tespit edilmiş olan Arapça kitaplardan ziyade Türkçe ve Farsça eserler üzerinde durmuş olması dikkat çekmektedir.

Kâtip Çelebi'nin iki bölüm hâlinde hazırladığı coğrafya kitabı Cihannüma'dır.

İslam dünyasında uzun zaman gündem oluşturan bazı güncel konuların tartışılmasına son vermek amacıyla yazılmış bir eserdir. 

Tuhfetü’l-Kibar fi Esfari’l-Bihar: 1645’te başlayan ve yıllarca süren Girit Seferi dolayısıyla, Osmanlı’nın ilk devirlerinden 1656 yılına kadar deniz savaşlarının anlatıldığı bir eserdir. Özellikle Girit Savaşı’nda yapılan hataları ve yenilgi sebeplerini ortaya koyması açısından çok önemlidir. Yazar, hatalardan kurtuluş yollarını eserinin sonunda kırk tavsiye hâlinde toplamıştır. Osmanlı denizcilik tarihi için önemli bir kaynak olan eser çok ilgi çekmiş ve 1729 senesinde Müteferrika Matbaası’nda basılmıştır. Tuhfetü’l-Kibar, İngilizce ve Fransızcaya da çevrilmiştir.