Çekişmeli yargı “iki taraf arasındaki bir uyuşmazlığın taraflardan birinin talebi üzerine, bağımsız hâkim, tarafından yargısal usule uyulmak ve iki tarafa iddia ve savunma hakkı tanınmak suretiyle objektif hukuka göre çözüme kavuşturulması” olarak tanımlanabilir.

Çekişmesiz yargıda, kural olarak çekişmeli yargıdaki gibi, doğrudan başkası tarafından ihlâl edilmiş hak ve yine ona karşı bir koruma talebi bulunmaması halidir.

Asliye hukuk mahkemeleri ile sulh hukuk mahkemeleri arasındaki ilişki, asliye hukuk mahkemeleri ile özel görevli hukuk mahkemeleri arasındaki ilişki “görev” ilişkisidir.

Özel görevli mahkemeler arasında asliye ticaret mahkemesi, aile mahkemesi, iş mahkemesi, tüketici mahkemesi, kadastro mahkemesi, icra mahkemesi, fikri ve sınai haklar hukuk mahkemesi bulunmaktadır.

Asliye ticaret mahkemesi, aksine hüküm bulunmadıkça, dava olunan şeyin değerine veya tutarına bakılmaksızın tüm ticari davalar ile ticari nitelikteki çekişmesiz yargı işlerine bakmakla görevlidir

Aile mahkemeleri küçükler hakkında;bakım ve gözetime yönelik nafaka yükümlülüğü konusunda gerekli önlemleri almaya, bedensel ve zihinsel gelişmesi tehlikede bulunan veya manen terk edilmiş halde kalan küçüğü, ana ve babadan alarak bir aile yanına veya resmî ya da özel sağlık kurumuna veya eğitimi güç çocuklara mahsus kuruma yerleştirmeye, çocuk mallarının yönetimi ve korunmasına ilişkin önlemleri almaya, genel ve katma bütçeli daireler, mahallî idareler, kamu iktisadî teşebbüsleri ve bankalar tarafından kurulmuş teşekkül, müessese veya işletmelere veya benzeri işyerlerine yahut meslek sahibi birinin yanına yerleştirmeye karar verebilir.

İş mahkemeleri, İş Kanunu’nun veya Türk Borçlar Kanunu’nda (m. 393-469) düzenlenen hizmet sözleşmelerine tâbi işçiler (5853 s.K.’na tâbi gazeteciler; 854 s.K.’na tâbi gemi adamları) ile işveren veya işveren vekilleri arasında, iş ilişkisi nedeniyle sözleşmeden veya kanundan doğan her türlü hukuk uyuşmazlıklarına;

İdari para cezalarına itirazlar ile (5510 s. K.’nun Geçici 4. maddesi kapsamındaki uyuşmazlıklar hariç olmak üzere) SosyalGüvenlik Kurumu veya Türkiye İş Kurumunun taraf olduğu iş ve sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan uyuşmazlıklara,

Diğer kanunlarda iş mahkemelerinin görevli olduğu belirtilen uyuşmazlıklara, ilişkin dava ve işlere bakar.

Tüketici mahkemeleri nezdinde Ticaret Bakanlığı, tüketiciler ve tüketici örgütleri tarafından açılan davalar, 492 sayılı Harçlar Kanununda düzenlenen harçlardan muaftır.

Kadastro mahkemelerinde genel mahkemelerden farklı bir yargılama usulü uygulanır. Bu yargılama usulü kuralları, Kadastro Kanunu’nun 28 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Kadastro Kanunu’nda hüküm bulunmayan hallerde ise, basit yargılama usulü (HMK m. 316-322) uygulanır.

İcra mahkemesinin idari, danışma ve yargısal olmak üzere üç tür görevi vardır.

Adlî yargı içinde yer alan genel görevli ceza mahkemeleri, asliye ceza ve ağır ceza mahkemeleridir.

Özel kanunlarda başkaca hüküm bulunmadığı takdirde ihtisaslaşmanın sağlanması amacıyla, gelen işlerin yoğunluğu ve niteliği dikkate alınarak daireler arasındaki iş dağılımı, Hâkimler ve Savcılar Kurulu tarafından belirlenebilir.

Asliye ceza mahkemeleri, ceza yargısı alanında asıl görevli mahkeme niteliğindedir.

Ağır ceza mahkemelerinin yanında, bir Cumhuriyet Başsavcısı ve yeteri miktarda Cumhuriyet savcısından oluşan bir Cumhuriyet Başsavcılığı makamı bulunur.

Çocuk mahkemesi, Fikri ve Sınai Haklar Ceza Mahkemesi, icra (ceza) mahkemesi, kadastro mahkemesi özel görevli ceza mahkemeleridir.

Çocuk ağır ceza mahkemeleri bulunmayan yerlerde, bu mahkemeler kurulup göreve başlayıncaya kadar çocuklar tarafından işlenen suçlara ait soruşturma ve kovuşturmalar Cumhuriyet başsavcılığı ve görevli mahkemelerce 5239 sayılı Kanun’un hükümlerine göre yapılır

Cumhuriyet başsavcıvekili, Cmhuriyet başsavcısının verdiği görevleri yerine getirmekle, Cumhuriyet savcılarının adlî ve idari görevlerine ilişkin işlemlerini inceleyip Cumhuriyet başsavcısına bilgi vermekle, gerektiğinde adlî göreve ilişkin işlemleri yapmak, duruşmalara katılmak ve kanun yollarına başvurmakla ve Cumhuriyet başsavcısının yokluğunda ona vekâlet etmekle görevlidir

En kıdemli Cumhuriyet savcısı, Cumhuriyet başsavcıvekili olarak görev yapar.

Bölge adliye mahkemesi hukuk dairelerinin görevleri; adlî yargı ilk derece hukuk mahkemelerinden verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılan başvuruları inceleyip karara bağlamak; yargı çevresi içerisinde bulunan adlî yargı ilk derece hukuk mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmek; yargı çevresindeki yetkili adlîyargı ilk derece hukuk mahkemesinin bir davaya bakmasına fiilî veya hukuki bir engel çıktığı veya iki mahkemenin yargı sınırları kapsamının belirlenmesinde tereddüt edildiği takdirde, o davanın bölge adliye mahkemesi yargı çevresi içerisinde başka bir hukuk mahkemesine nakline veya yetkili mahkemenin tayinine karar vermek ve kanunlarla verilen diğer görevleri yapmaktır.

Yargıtay Kanunu, m. 14 uyarınca tespit edilmiş esaslara göre, Yargıtay Başkanlar Kurulu tarafından hazırlanır.