09.07.1945 tarih ve 4788 sayılı Uyuşmazlık Mahkemesi Kurulması Hakkında Kanun’un kabulü ile adli ve idari yargı yerleri arasında hukuk işlerinden doğan görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözmeye yetkili olmak üzere Uyuşmazlık Mahkemesi kurulmuştur.

Uyuşmazlık yargısı, adli ve idari yargı mercileri arasında ortaya çıkan görev (yargı yolu) ve hüküm uyuşmazlıklarının giderilmesini konu alan yargısal faaliyet çeşididir.

Bu yargı kolu, farklı yargı kollarına dâhil iki ayrı yargı yeri (hukuk mahkemesi ile idare mahkemesi) arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarının ortadan kaldırılmasına yönelik bir işlev yürütür.

Uyuşmazlık Mahkemesi, anayasal çerçevede ilk defa 1961 Anayasası ile düzenlenmiş; 1982 Anayasası da 158. maddesinde bu mahkemenin kuruluşu, görevi ve işleyişi ile ilgili bir hükme yer vermiştir.

Uyuşmazlık Mahkemesi, bir başkan ile altı asıl, altı yedek üyeden kurulur.

Yargıtay ve Danıştay, başsavcıları veya görevlendirecekleri yardımcıları, gerekli gördüklerinde veya Mahkemece gerekli görülen durumlarda yazılı olarak düşüncelerini bildirirler veya toplantılarda sözlü açıklamalarda bulunurlar, oya katılmazlar (2247 s. K. m. 6). Bu çerçevede, ilgili başsavcılar, görev konusunun Uyuşmazlık Mahkemesinde görüşülmesini isteme, yazılı olarak görüşlerini belirtme gereken durumlarda sözlü açıklamalarda bulunma yolu ile Uyuşmazlık Mahkemesinin işleyişine katkıda bulunurlar.

Uyuşmazlık Mahkemesinin görevi, adli ve idari yargı mercileri arasındaki görev (yargı yolu/yargı kolu) uyuşmazlıklarını ve hüküm uyuşmazlıklarını inceleyerek, kesin bir biçimde çözüme kavuşturmaktır (Anayasa m. 158). Buna göre, Uyuşmazlık Mahkemesinde, hukuk mahkemeleri ile idare mahkemeleri (veya Danıştay, vergi mahkemeleri) arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıkları çözümlenir.

Uyuşmazlık Mahkemesinin görev alanı; adlî ve idari yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını karara bağlamak olduğundan, bu yargı düzenlerine girmeyen yargı mercileri arasındaki uyuşmazlıklar, Uyuşmazlık Mahkemesince çözümlenmez.

Görev (yargı yolu) uyuşmazlıkları da, “olumlu görev uyuşmazlığı” ve “olumsuz
görev uyuşmazlığı” olmak üzere ikiye ayrılır.

Olumlu görev uyuşmazlığı, başka bir yargı düzeninin görevi içine girdiği gerekçesi ile görevsizlik itirazının mahkemece reddi üzerine, görev alanı korunmak istenen yargı düzeni içinde yer alan Başsavcının, görev konusunun incelenmesini Uyuşmazlık Mahkemesinden istenmesi” olarak tanımlanabilir.

Olumlu görev uyuşmazlığı, adlî ve idari yargıya bağlı ayrı iki yargı merciine açılan ve tarafları, konusu ve sebebi aynı olan davalarda bu yargı mercilerinin her ikisinin kendilerini görevli sayan kararlar vermiş olmaları, görev kararlarına karşı itiraz
yolunun açık olduğu ceza davalarında ise, bu kararların kesinleşmiş bulunması durumunda ortaya çıkar.

Uyuşmazlık mahkemesi üyeleri, Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, Yargıtay Ceza Genel Kurulu, Danıştay Genel Kurulu, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Genel Kurulu ve Askeri Yargıtay Genel Kurulu tarafından seçilir.

Uyuşmazlık Mahkemesi’nin başkanının, başkanvekilinin ve üyelerinin görev süreleri, dört yıldır (2247 s. K. m. 4). Görev süresi bitenler yeniden seçilebilirler.

Uyuşmazlık Mahkemesi’nin yönetimi ve temsili başkana aittir (2247 s. K. m. 3/I). Bölümler ve Genel Kurul, Uyuşmazlık Mahkemesi başkanının başkanlığı altında toplanır (2247 s. K. m. 2/V).

Uyuşmazlık Mahkemesi başkanının isteği ve inhası üzerine, Adalet Bakanlığınca atanacak bir görevli, Başkanlık Sekreterliği görevini yerine getirir.

Başkanın isteği ve inhası üzerine, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Adalet Bakanlığınca atanacak ikişer kâtipten oluşacak büro tarafından da Uyuşmazlık Mahkemesi’nin kalem ve yazı işleri yürütülür.

Uyuşmazlık Mahkemesi her yıl bir eylülde başlamak üzere, 21 Temmuz’dan 31 Ağustos’a kadar çalışmaya ara verir.

Uyuşmazlık Mahkemesinin kararları kesindir.Başkanın uygun göreceği kararlar Resmî Gazete’de yayımlanır.

Başkan, mahkemeye gelen işlerden, tedbirli olanlarla yürütmenin durdurulması istemli bulunanlar gibi acele nitelikte olanların adli tatilden önce bitirilmesi için gerekli tedbirleri alır.

Uyuşmazlık Mahkemesinde incelemeler dosya üzerinde yapılır ve bu kanunda belli edilenler dışında çoğunlukla karar verilir.