Tebligat yapılacak kimse, imza atacak kadar yazı bilmez veya diğer sebeplerle imza atamayacak durumda bulunursa, okur-yazar kom- şulardan bir kimse, okur-yazar bir komşu bulunmaz veya bulunan komşu imzadan kaçınırsa, tebliğ me- murunun daveti üzerine gelecek olan o mahalle veya köyün muhtar veya ihtiyar heyeti veyahut meclisi üyesinden biri yahut bir kolluk görevlisi huzurunda, kendisine tebliğ yapılan kimsenin sol elinin başpar- mağı, sol elinin başparmağı bulunmayan kimsenin, aynı elinin diğer bir parmağı ve sol eli yoksa sağ eli- nin başparmağı ve bu da yoksa, diğer parmakların- dan biri bastırılır.

Muhatap veya yerine tebligat yapılacak kimseyi bulamayan tebligat memuru, önce o kimsenin sürekli mi geçici mi o adreste bulunmadığını ve bulunmama sebebini doğru şekilde araştırmak- la yükümlüdür.

Zaman zaman uygulamada tebliğ memurlarının muhatap bulunmadığında, tebligatı komşuya, kom- şu büro çalışanına, kapıcıya veya yöneticiye bıraktık- ları görülmektedir. Bu kişiler muhatap yerine tebligat yapılacak kimselerden olmadığından yapılan tebligat tamamen usulsüzdür.

Tebliğ memurunun yaptığı araştırmada, muha- tabın gösterilen adresten devamlı olarak ayrıldı- ğı ya da öldüğü tespit edilirse, devamlı ayrılma durumunda yeni adres de tespit edilemiyorsa, ölüm hâlinde ise başka bir işleme gerek kalma- dan tebliğ evrakı tebligatı çıkaran mercie iade edilir (TebY m. 30/2).

Muhatap, daha önce tebligat yapılan adresini değiştirmesine rağmen bunu bil- dirmezse ve adres kayıt sisteminden de yerleşim yeri adresi tespit edilemezse, adres araştırması yapılmaksızın Yönetmelik Ek-1’de yer alan (6) nolu örneğe göre düzenlenecek tebliğ evrakının bir örneği eski adrese ilişkin binanın kapısına asılır ve asılma tarihi, tebliğ tarihi sayılır. Bun- dan sonra, yeni adres usulünce bildirilmedikçe eski adrese çıkarılan tebligatlar, muhataba ya- pılmış sayılır; eski adresin kapısına tebligatın asılma tarihi de tebliğ tarihi olarak kabul edilir(TebK m. 35/1-3; TebY m. 57/1-3).

Daha önce yurt dışındaki adresine tebligat yapılmış Türk va- tandaşı, yurt dışı adresini değiştirir ve bunu tebliği çıkaran mercie bildirmez, adres kayıt sisteminden de yerleşim yeri adresi tespit edilemezse, bu kişinin yurt dışında daha önce tebligat yapılan adresine, Türkiye Büyükelçiliği veya Konsolosluğunca, ya- bancı ülkelerde Türk vatandaşlarına yapılacak teb- ligata ilişkin (TebY m. 43) gönderilen bildirimin adrese ulaştığının belgelendiği tarihten itibaren otuz gün sonra tebligat yapılmış sayılır (TebK m. 35/5, TebY m. 57/5).

İlanen tebligat yapılması için kural olarak muhatabın adresinin meçhul olması gerekir(TebK m. 28/1; TebY m. 48/1). Muhatabın adresi- nin meçhul sayılması için Kanun ve Yönetmelik hü- kümleri uyarınca kendisine tebligat yapılamamış, tebliğ memuru tarafından adresi tespit edilememiş, adres kayıt sisteminde de yerleşim yeri adresi bu- lunmamış ve kişinin adresinin tespiti için tebligatı çıkaran merci tarafından adres araştırması yapılması sonucu da adresin belirlenememiş olması gerekir. Tebligatı çıkaran merci, en son çare olarak muha- tabın adresini öncelikle resmî veya özel kurum ve dairelerden, bunlardan sonuç alınamadığı takdirde kolluk vasıtasıyla araştırabilir ve tespit ettirebilir. İzlenen bu yollara ve yapılan araştırmalara rağmen muhatabın adresinin tespit edilememesi hâlinde ad- res meçhul sayılır (TebK m. 28/2, TebY m. 48/1-2).

İlan, kendisine tebliğ yapılacak kişinin en gü- venilir bir şekilde öğrenmesini sağlayabilecek ve varsa tebliği çıkaran merciin bulunduğu yerde ya- yımlanan bir gazetede ve elektronik ortamda Basın İlan Kurumu vasıtasıyla yapılır. Muhatabın en güvenilir bir şekilde öğrenmesini sağlayabileceği umulan gazete, tebliği çıkaran merciin bulundu- ğu yerde yayımlanan bir gazete ise ayrıca bir diğer gazete ile ilan yapılmaz (TebK m. 29/1-1; TebY m. 49/1-a ).

İlanda şu hususlar yer almalıdır (TebK m. 30, TebY m. 51):

• İlgililerin ad ve soyadları, işleri, yerleşimyeri veya mesken yahut iş yeri adresleri,

• Tebliğ olunacak evrak içeriğinin özeti,

• Tebliğin anlaşılabilecek şekilde konusu vesebebi,

• İlanın hangi merciden verildiği,

• İlan daveti içeriyorsa nerede ve ne için, han- gi gün ve satte hazır bulunacağı.

Elektronik tebligat yapılırken bazı temel ilkele- re uygun davranılması gereklidir. Bu temel ilkeler şunlardır (Elektronik Tebligat Yön. m. 4):

• Bilgi güvenliğinin sağlanması.

• Kişisel verilerin korunması.

• Birlikte çalışabilirlik.

• Hizmet kalitesinin sağlanması.

• Uluslararası standartların sağlanması.

5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu’na ekli (I), (II), (III) ve (IV) sayılı cetvellerde yer alan kamu idare- leri ile bunlara bağlı döner sermayeli kuruluşlara, 5018 sayılı Kanun’da tanımlanan mahallî idarelere, özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan fonlar ve kefalet sandıkları, kamu iktisadi teşebbüsleri ile bunla- rın bağlı ortaklıkları, müessese ve işletmelerine, sermayesinin yüzde ellisinden fazlası kamuya ait diğer ortaklıklara, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşlarına, kanunla kurulanlar da dahil olmak üzere tüm özel hukuk tüzel kişilerine, noterlere, baro levhasına yazılı avukatlara, sicile kayıtlı arabuluculara ve bilirki- şilere, idarelere, kamu iktisadi teşebbüslerine veya sermayesinin yüzde ellisinden fazlası kamuya ait diğer ortaklıklara; adli ve idari yargı mercilerine, icra müdürlüklerine veya hakemler nezdinde vekil sıfatıyla temsile yetkili olan kişilerin bağlı bulun- duğu birime tebligatın elektronik yolla yapılması zorunludur.

Elektronik yolla tebligatta, muhatabın her za- man elektronik posta adresini kontrol edemeyece- ği düşünülerek tebligatın muhatabın elektronik adresine ulaştığı tarihi izleyen beşinci günün sonunda yapılmış sayılacağı kabul edilmiştir(TebK m. 7a/4; Elektronik Tebligat Yön. m. 9/3).

Yurt dışına tebligatın ayrıca düzenlenmesinin temel sebebi, yukarıda açıklanan hak boyutudur. Ancak özel düzenlemedeki önemli bir sebep de yurt dışına yapılan tebligatların, niteliği gereği yargıla- mayı uzatıcı ve içinde birçok zorluğu barındırıcı ol- masıdır. Burada, adil yargılanma hakkı, egemenlik sorunu, usul ekonomisi, uluslararası adli yardım ko- nuları iç içe geçmiş durumdadır. Bir yandan başka ülkenin egemenlik haklarını ihlal etmemek düşün- cesi diğer yandan da adil yargılanma hakkını temin edip usul ekonomisine uygun davranma anlayışı ve bunları bağdaştıracak şekilde uluslararası adli yardı- mı sağlama çabası birlikte değerlendirilmelidir.

Yurt dışında bulunan Türk vatandaşlarına tebli- gat bakımından ayrıntılı şekilde düzenlenen birinci usule göre tebligat o yerdeki Türk Büyükelçiliği veya Konsolosluğu aracılığıyla da yapılabilir. 

Yurt dışında bulunan bir kimseye eğer o kimse Türk vatandaşı değilse ya da Türk vatandaşı ol- makla birlikte yukarıda açıklanan yolla tebligat yapılması mümkün olmamışsa (özellikle tebligat işlemi için bildirim yapılarak kendisine ulaşılama- mışsa) tebligat, Tebligat Kanunu ve Yönetmeli- ği’ndeki hükümlerle birlikte uluslararası anlaşma hükümleri dikkate alınarak yapılmalıdır.

Aynı ülkelerle hem ikili hem de çok taraflı anlaşmaya taraf olun- muşsa, kural olarak çok taraflı sözleşmenin uygulanması; ancak ikili anlaşmada çok taraflı sözleşmelere nazaran teblgatı kolaylaştıran ayrı ve özel bir hükmün bulunması halinde ikili anlaşma hükümlerinin uygulanması; tereddüt halinde de yine ikili anlaşmaya göre işlem ya- pılması gereklidir (16.11.2011 tarihli Adalet Ba- kanlığı Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü Tebliği).

Aynı ülkelerle hem ikili hem de çok taraflı anlaşmaya taraf olun- muşsa, kural olarak çok taraflı sözleşmenin uygulanması; ancak ikili anlaşmada çok taraflı sözleşmelere nazaran teblgatı kolaylaştıran ayrı ve özel bir hükmün bulunması halinde ikili anlaşma hükümlerinin uygulanması; tereddüt halinde de yine ikili anlaşmaya göre işlem ya- pılması gereklidir (16.11.2011 tarihli Adalet Ba- kanlığı Uluslararası Hukuk ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü Tebliği).

Türkiye de bulunan yabancının diplomatik bir ay- rıcalığı ve özel bir durumu yoksa Türkiye içinde diğer kişilere yapılan tebligata ilişkin kurallar onlar için de geçerli olacaktır.

Diplomatik ayrıcalığı bulunanlara ve yu- karıda açıklandığı üzere böyle bir ayrıcalığı olma- makla birlikte yabancı ülke temsilciliğinde adresi olanlara gönderilecek tebligat evrakı, önce Adalet Bakanlığı aracılığı ile Dışişleri Bakanlığına iletilir. Dışişleri Bakanlığı da ilgili yabancı ülke temsilci- liğine tebligatı iletir ve ilgili yabancı ülke temsilci- liği bu tebligatı gerçekleştirir (TebY m. 45/4).