Büyüme, gelişimin fizyolojik ya da bedensel
yönüyle ilişkili bir kavramdır, ancak gelişimin farklı
alanlarının birbiriyle ilişkili olduğu düşünüldüğünde
gelişimin diğer alanlarını da etkiler. Büyüme organizmada
boy, kilo, hacim olarak meydana gelen artışı ifade eder.

Büyüme kavramı deyince, organizmanın
doğuştan getirdiği işlevlerini yerine getirebilmesine imkan
sağlayacak artışlar kastedilmektedir.

Olgunlaşma kavramı, organizmanın doğuştan
getirdiği işlevleri, görevleri zamanı geldiğinde yerine
getirebilme yeterliliğine erişmesidir.

Büyüme ile olgunlaşma birbiriyle son derece
ilişkili iki kavramdır. Büyüme olmadan olgunlaşma
olmaz, çünkü vücutta meydana gelen artışa bağlı olarak
organizma kalıtsal olarak programlandığı görevleri, işleri
yapabilme olgunluğuna erişir. Örneğin, küçük kas
grubundaki artışa bağlı olarak çocuklar küçük nesneleri
kullanabilme becerisi kazanırlar. Olgunlaşma da büyüme
gibi fazlasıyla fizyolojik, biyolojik gelişimle ilgilidir,
ancak zihinsel anlamda veya kişilik bağlamında da
olgunlaşmadan söz edilebilir.

Öğrenme, olgunlaşma ve çevreyle etkileşime
girmenin sonucunda organizmada meydana gelen nispeten
kalıcı izli davranış değişimleridir.

Öğrenmenin olabilmesi için iki önemli şeye
ihtiyaç vardır;
• Olgunlaşma ve
• Çevre.
Kişi ne kadar çok zengin uyarıcıya maruz kalırsa kalsın,
olgunlaşma olmadan yani organizmanın doğuştan getirdiği
yeterliliklere kavuşmadan öğrenmenin olması söz konusu
değildir. Bu bağlamda hem biyolojik hem de zihinsel
anlamda öğrenmeyi yapabilecek olgunluğa erişmek
zorunluluktur. Olgunlaşma gerçekleşebilir, ancak birey
çevreyle etkileşime girmediği sürece ya öğrenmeleri çok
sınırlı kalır ya da duyusal düzeyde bazı algılamaların
ötesine geçemez. Tabii ki bireyin olgunlaşma düzeyine
bağlı olarak gerçekleştireceği öğrenmelerin düzeyi de
değişmektedir.
Örneğin, 3 yaşında bir çocuk canlıları ancak insanlar ve
hayvanlar diye sınıflayabilirken, aynı çocuk 25 yaşına
geldiğinde çok karmaşık matematik ya da fizik sorularına
yanıt verebilir düzeye erişebilmektedir.

Hazır bulunuşluk, organizmanın bir davranışı,
öğrenmeyi, beceriyi yapabilmek için biyolojik ve
psikolojik olarak hazır durumda olmasıdır.

Hazır bulunuşluk; olgunlaşma, önceki
öğrenmeler, ilgiler, yetenekler, genel sağlık durumu, ruh
hali ve güdülenme kavramlarıyla ilişkilidir.

Kritik dönem, gelişim sürecinde belirli bir olayın
en fazla etkiye sahip olduğu belirli bir dönemi ifade eder.
Örneğin, tuvalet eğitimine başlamak için en uygun dönem
22-24 ay civarıdır. Eğer bu dönemde tuvalet eğitimine
başlanmaz, daha erken veya daha geç bir dönemde
başlanırsa, çocuğun bu konudaki öz bakım becerisini
edinmesinde sorunlar yaşanılabilir.

Duyarlı dönem kavramı, belirli uyaranlara karşı
diğer zamanlardan çok daha fazla duyarlı olduğumuz
dönemdir.

Çevrenin etkisi özellikle kritik dönemde devreye
girer; şayet bireye uygun uyarıcılar, uygun ortamlar bu
duyarlı dönemlerde sunulursa bireyin belirli bir beceriyi,
davranışı veya öğrenmeyi en iyi şekilde edinmesi mümkün
olur. Eğer bu dönemde bireye uygun ortam sağlanmazsa,
gelişimsel olarak aslında kazanabileceği bir becerinin veya
davranışın yerine getirilmesinde gecikmeler veya
niteliğinde sorunlar yaşanılabilir.

Gelişim görevi, yaşamın belirli bir evresinde
ortaya çıkan, başarılması halinde mutluğa ve sonraki
evrelerinde başarılmasıyla sonuçlanan, başarılmaması
halinde ise mutsuzluğa, toplumsal reddetmeye ve sonraki
görevlerin başarılmasında da güçlüğe yol açan görevdir.

Gelişim, doğumdan ölüme ya da anne rahminden
tabuta kadar geçen sürede bireyde meydana gelen sistemli
ve süreğen değişimler olarak tanımlanabilir. Sistemli
değişimden kasıt bu değişimlerin sıralı, bir örüntü
içermesi ve göreli olarak kalıcı olmasıdır.

Başlıca gelişim alanları;
• Fiziksel gelişim,
• Zihinsel (bilişsel) gelişim ve
• Psiko-sosyal gelişimdir.

Fiziksel gelişim organizmanın fiziksel, biyolojik
yapısında meydana gelen değişimlerle ilgilidir. Davranışı
ve gelişimi etkileyen genler, beyin gelişimi, boy ve
ağırlıktaki artış, motor becerilerde değişim, hormonal
değişiklikler gibi süreçler fizyolojik gelişimin içindedir.

Zihinsel ya da daha güncel adıyla bilişsel gelişim
adından da anlaşılacağı gibi, zihinsel becerilerdeki ya da
bilme, anlama süreçlerindeki değişimlerle ve dil
edinimindeki değişim süreçleriyle ilgilidir. Hayal kurma,
bir nesneyi tanımaya çalışma, bir sorunun yanıtını bulmaya
çalışma, bir anıyı hatırlamaya çalışma, bir şarkının
notalarını ezberleme, dil öğrenme, bulmaca çözme benzeri
eylemlerin hepsi zihinsel, bilişsel gelişimle ilgilidir.

Psiko-sosyal gelişim alanı kişilik özelliklerinin
kazanılması, sosyal ilişkiler, duygusal süreçlerdeki
değişimler gibi süreçlerle ilişkilidir. Anne-babaya
bağlanma, akranlarla ve karşı cinsle ilişkiler, kimlik
geliştirme, kişilik gelişimindeki değişimler, psikolojik ve
sosyal ihtiyaçlar bu alanda yer alır.

Başlıca gelişim dönemleri şöyle sıralanabilir:
• Doğum öncesi dönem,
• Bebeklik-erken çocukluk dönemi,
• Son(orta) çocukluk dönemi,
• Ergenlik dönemi,
• İlk (genç) yetişkinlik dönemi,
• Orta yetişkinlik dönemi,
• İleri (yaşlı) yetişkinlik dönemi.

Bebeklik-erken çocukluk dönemi gelişim
görevleri şöyle sıralanabilir:
• Yürümeyi öğrenme,
• Katı yiyecekleri yemeyi öğrenme,
• Konuşmayı öğrenme,
• Dışkılamayı ve idrar çıkarmayı kontrol etmeyi
öğrenme,
• Cinsiyet farklılıklarını ve kimliğini öğrenme,
• Sosyal ve fiziksel gerçekliği tanımlamak için
kavramlar oluşturma ve dili öğrenme,
• Okumaya hazır hele gelme,
• Doğru ile yanlışı ayırt etme ve vicdan gelişimine
başlama.

Son (orta) çocukluk dönemi gelişim görevleri
şöyle sıralanabilir:
• Gündelik oyunlar için gerekli fiziksel becerileri
öğrenme,
• Kendine karşı olumlu, işlevsel bir tutum
oluşturma,
• Akranlarla olumlu sosyal ilişkiler geliştirme,
• Cinsiyet rollerini öğrenme,
• Okuma, yazma ve hesaplama ile ilgili temel
becerileri geliştirme,
• Gündelik yaşam için gerekli kavramları
geliştirme,
• Vicdan, ahlak ve değerler sistemi geliştirme,
• Kişisel bağımsızlığa ulaşma,
• Sosyal grup ve kurumlara karşı tutum geliştirme.

Ergenlik dönemi gelişim görevleri şöyle
sıralanabilir:
• Her iki cinsiyetle de yeni ve daha olgun ilişkiler
geliştirme,
• Cinsiyetlerine uygun sosyal roller geliştirme,
• Bedenini kabul etme ve etkili bir şekilde
kullanma,
• Anne-baba ve diğer yetişkinlerden bağımsızlığını
kazanma,
• Evlilik ve aile hayatına hazırlanma (günümüzde
evlilik yaşı 20’li yaşların sonlarına ötelendiği için
bu gelişim görevi artık ne kadar geçerli olduğu
tartışılır),
• Bir mesleğe karar verme ve hazırlanma,
• Bir değerler sistemi ve ahlak anlayışı geliştirme,
• Toplumsal açıdan sorumlu davranmayı isteme ve
bunu edinme.

Genç yetişkinlik dönemi gelişim görevleri şöyle
sıralanabilir:
• Eş seçme ve eşiyle yaşamayı öğrenme,
• Aile kurma,
• Çocuk yetiştirme,
• Ev idare etme,
• Bir işe girme/başlama ve meslekte ilerleme,
• Vatandaşlık sorumluluğunu üstlenme,
• Toplum tarafından kabul gören bir gruba dahil
olma.

Orta yetişkinlik dönemi gelişim görevleri şöyle
sıralanabilir:
• Bir yetişkin olarak toplumsal sorumluluklarını
yerine getirme,
• Ekonomik olarak bir yaşam standardına ulaşma
ve bunu sürdürme,
• Ergen çocuklarının sorumlu bir yetişkin
olmalarına rehberlik etme,
• Boş zaman etkinlikleri geliştirme,
• Orta yaşın getirdiği fizyolojik değişimlere uyum
sağlama.

İleri yetişkinlik (yaşlılık) dönemi gelişim
görevleri şöyle sıralanabilir:
• Azalan fiziksel güce ve bozulan sağlığa uyum
sağlama,
• Emeklilik ve azalan gelire uyum sağlama,
• Eş kaybına uyum sağlama,
• Akranlarla yakın ilişkiler geliştirme,
• Toplumsal sorumlulukları yerine getirme,
• Fiziksel durumuna uygun yaşam düzenlenmesi
oluşturma.

Yaşam boyu gelişim yaklaşımı Paul Baltes
öncülüğünde ortaya çıkmıştır.

Yaşam boyu gelişim yaklaşımının insan
gelişimine dair başlıca kabulleri şöyle sıralanabilir:
• Gelişim yaşam boyu sürer,
• Gelişim çok boyutludur,
• Gelişim çok yönlüdür,
• Gelişim esnektir,
• Gelişim bağlamsaldır,
• Gelişim büyüme, sürdürme ve kaybın
düzenlenmesini içerir,
• Gelişim biyoloji, kültür ve bireyin ortak
ürünüdür.

Gelişimin ilkeleri şöyle sıralanabilir:
• Gelişim kalıtım, çevre ve zamanın etkileşimi
sonucu ortaya çıkar.
• Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.
• Gelişimde kritik dönemler vardır.
• Gelişimde bir sıra vardır: Gelişim baştan ayağa,
içten dışa ve genel yapılardan özel yapılara doğru
bir yol izler.
• Gelişim nöbetleşe devam eder. Yani, farklı
gelişim alanlarında değişimin hızı ve miktarı
farklı yaş dönemlerinde farklılık gösterir.
• Gelişim süreklidir ve belli aşamalardan geçerek
gerçekleşir.
• Gelişim bir bütündür; gelişimin farklı boyutları
birbiriyle karşılıklı etkileşim içindedir.

Gelişim psikolojisi alanında geçen yüzyıldan beri
halen devam etmekte olan ve araştırmacıların,
kuramcıların tam olarak üzerinde uzlaşmaya varamadığı
konuların en başında gelen soru gelişimde kalıtımın
(genetik) mı yoksa çevrenin mi belirleyici olduğu
sorusudur. Öyle görünüyor ki bu konudaki tartışma epey
bir süre daha devam edecek.

Anneden ve babadan gelen genlerin sahip
oldukları özelliklerin hepsi yavrunun bedeninde bulunur,
ancak bunların hepsi görünür olmayabilir. Kalıtıma bağlı
özelliklerin bir kısmı gözle görülebilirken, bir kısmını ise
görmek mümkün değildir. Genetik bilgi organizmanın
genotipi olarak bilinir ve gerçekte var olsa da dışarıdan
görülemez. Sahip olduğumuz ve dışarıdan görünen
özelliklerimiz ise fenotip olarak tanımlanır.

Annenin fiziksel ve ruhsal durumu, beslenme
biçimi, zararlı alışkanlıkları ve fetüsün maruz kalabileceği
fiziksel darbeler akla gelmektedir. Annenin ruhsal
durumu, ne kadar sağlıklı beslendiği, zararlı
alışkanlıklarının olup olmadığı, kullandığı ilaçlar ve maruz
kaldığı kimyasal etkiler fetüsün gelişimini etkilemektedir.

Doğumun ne kadar sağlıklı geçtiği de yine
bebeğin gelişimini etkileyebilir. Doğum yapılan yerin
hijyen açısından uygunluğu, verilen narkozun düzeyi,
doğumu yaptıran kişinin deneyim ve beceri düzeyi veya
normal doğumda fetüsün doğum kanalında kalma süresi
gibi doğum sırasında meyana gelen durumlar bebeğin
gelişimini tüm boyutlarıyla etkileyebilir.

Bebeğin yaşam çevresi ve yaşayacağı deneyimler
gelişimini doğrudan etkileyebilir. Bebeğin geçireceği
hastalıklar, ne kadar sağlıklı beslendiği, aile ortamı, annebabanın
gelir ve eğitim düzeyi, toplumsa yaşanabilecek
doğal afetler veya sosyal krizler, savaşlar vs. gelişimin
seyrini belirli yönde etkilemektedir.

Bilimsel bir kuram, bir bilim insanının belirli bir
araştırma konusunda doğru olduğuna inandığı kavramlar
ve önermeler setidir.

Psikanalitik kuramı geliştiren bilim insanı
Sigmund Freud’dur.

Freud’un Psikanalitik kuramı oldukça biyolojik
bir bakış açısına sahiptir; insan doğasını, kişiliğin
gelişimini ve normal dışı davranışları biyolojik süreçlerle
açıklamıştır. İnsanın temel gereksinimleri (yemek, içmek,
uyumak, cinsellik vb.) vardır ve bir temel gereksinim
olarak cinselliğe vurgu yapmıştır. Bu gereksinimler ortaya
çıktığında organizmada gerginlik oluşmaya başlar ve
gereksinimin doyurulması geciktikçe gerginliğin dozu
artar. Acıktığında bazı insanların öfke davranışları göstermesi bundan olsa gerek. Gereksinim
doyurulduğunda organizma “haz” durumuna ulaşır, yani
ihtiyacın ortaya çıkmasından hemen önceki gerilimden
uzak duruma.

Freud insanda temel iki içgüdünün olduğunu
kabul eder;
• Yaşam içgüdüsü ve
• Ölüm içgüdüsü.
Yaşam içgüdüsü içgüdüler toplamıdır ve içindeki en
önemli içgüdü de cinsellik içgüdüsüdür. Ölüm içgüdüsü
de içgüdüler toplamıdır ve içindeki en önemli içgüdü de
saldırganlık içgüdüsüdür. Ona göre insan davranışı büyük
oranda hem içgüdüseldir hem de bilinçdışıdır.

Freud bilinci;
• Bilinç,
• Bilinç öncesi ve
• Bilinçdışı olmak üzere üç düzeyde ele almıştır.
Bir kişilik kuramı da geliştirmiş olan Freud’a göre kişiliği
oluşturan üç ana yapı vardır:
• İd,
• Ego ve
• Süperego.
İd biyolojik yanı, ego psikolojik yanı ve süperego ise
toplumsal yanı ifade eder. İd haz ilkesine göre, ego
gerçeklik ilkesine göre ve süperego ise ahlak ve vicdan
ilkesine göre işlevde bulunur.

Freud’un psikoloji alanına kazandırdığı en
önemli kavramlardan birisi de ego savunma
mekanizmalarıdır. Ona göre insanlar içsel çatışmalarıyla
baş edemediğinde kaygı çok fazla yükselir ve psişe (ruhsal
yapı) bu kaygıyla baş etmek üzere ego savunma
mekanizmalarından bir ya da bir kaçını harekete geçirir.
En başat ve en sık kullanılan mekanizma bastırmadır.

Freud’un psiko-seksüel gelişim kuramında yer
alan dönemler şöyle sıralanabilir:
• Oral dönem (0-1 yaş),
• Anal dönem (1-3 yaş),
• Fallik dönem (3-6 yaş),
• Gizil (latent) dönem (6-11 yaş),
• Genital dönem (12 yaş ve sonrası).

Psiko-sosyla gelişim kuramını Erik Erikson
geliştirmiştir.

Psiko-sosyal gelişim kuramının evreleri şöyle
sıralanabilir:
• Temel güven X temel güvensizlik (0-1 yaş),
• Özerklik X utanç ve şüphe (1-3 yaş),
• Girişimcilik X suçluluk (3-6 yaş),
• Başarı X aşağılık duygusu (6-12 yaş),
• Kimlik geliştirme X kimlik karmaşası (12-20
yaş),
• Yakınlık geliştirme X soyutlanma (20-40 yaş),
• Üretkenlik X durağanlık (40-65 yaş),
• Ego bütünleşmesi X umutsuzluk (65 yaş ve
sonrası).

Klasik koşullanma kuramının öncüsü J. B.
Watson’dur.

Bizler çevredeki uyarıcılara verdiğimiz tepkilerin
sonucuna bağlı olarak, belli davranışlar ile davranışın yol
açtığı sonuçlar, tepkiler arasında bağlar kurarız ve istendik
olana ulaşmak için daha önce bu sonuca götüren davranışı
seçer ve yeniden yaparız. Böylece davranış ile sonucunda
gelen uyarıcı arasında bir bağ kurarız.

Albert Bandura (1925-…..), Skinner’ın edimsel
koşullanma ile ilgili görüşlerini reddetmemekle birlikte,
insanın bir de bilişsel yönü olduğunu vurgulamıştır. Ona
göre insanlar gerçek yaşantıdan daha çok, olacağına
inandıkları şeylerden etkilenirler.

Bandura’ya göre, organizmanın kendisine doğrudan ödül
veya ceza verilmeden, bir başkasının davranışını ve bu
davranışın karşılaştığı sonucu gözlemeyerek de öğrenme
gerçekleşebilir. İnsan gözlediği kişinin davranışının
sonucuna bakarak o davranışı yapmayı ya da yapmamayı
öğrenir. Eğer davranış olumlu sonuçlanırsa, benzer
durumda aynı davranışı yapmak için güdülenir, ancak
olumsuz sonuçlandıysa yapmaktan kaçınır. Gözlem
yoluyla öğrenen organizma davranışı ve davranışın
sonucunu algılar, davranışı zihninde kurgulayarak
belleğinde saklar, uygun olduğunda da o davranışı
sergiler.

Bilişsel gelişim kuramının öncüsü Jean
Piaget’dir.

İnsan doğumdan itibaren çevreden edindiği
bilgileri örgütlü ve anlamlı yapılar haline getirir. İşte bu
örgütlü, anlamlı yapılar şema kavramı olarak tanımlanır.
Şemalar, yaş ilerledikçe ve yeni yaşantılar edindikçe çok
basit yapılardan çok daha karmaşık yapılara doğru gelişir.

Zihinsel gelişimde örgütleme ve dengeleme
süreçleri önemlidir. Piaget’e göre insanlar bilgiyi çevreden
örgütleyerek alırlar, çünkü bu beynin doğuştan getirdiği
bir eğilimdir. Ayrıca, yaşamda her yeni uyarıcı ile
karşılaşıldığında zihinsel olarak dengesizlik durumu
yaşanılır. Sonra bilgiyi işleyerek, anlamlandırarak yeniden
denge durumuna erişilir. Örneğin ilk defa kuş gören bir
çocuk annesinden onun kuş olduğunu duyar. Sonra aynı
çocuk arıyı gördüğünde de kuş diye seslenir, ama bu sefer
annesi “Kuş değil yavrum, arı” dediğinde dengesizlik
durumu oluşur. Ancak arının uçan, bal yapan bir hayvan
olduğu şemasını geliştirdiğinde yeniden denge durumuna
ulaşır. Bu bağlamda insan hayatı sürekli denge
durumundan dengesizliğe, sonra yine dengeye ulaşılan bir
döngüden ibarettir.

Piaget, dengelemede ve yeni şemaların
oluşumunda etkili olan iki süreç tanımlanıştır:
• Özümseme ve
• Uyma (düzenleme).

Soru 47’deki örnekte çocuk arıyı gördüğünde ilk olarak
özümseme sürecini kullanmış, yani var olan şemayla yeni
durumu açıklamaya çalışmıştır. Ancak bu işe yaramayınca
uyma süreci devreye girmiştir; yani, var olan şema yeni
durumu açıklamaya yetmeyince yeni kuş şeması
oluşturulmuştur. Uyma süreci var olan bir şemada
değişiklik yapmayı veya tamamen yeni bir şema
oluşturmayı gerektirmektedir.

Piaget’e göre zihinsel gelişim basamakları şöyle
sıralanabilir:
• Duyusal-motor Dönem (0-yaş): Duyulara dayalı
akıl yürütme.
• İşlem öncesi Dönem (2-7 yaş): Sembolik ve
sezgisel düşünme.
• Somut İşlemler Dönemi (7-11/12 yaş): Somut
uyarıcılarla akıl yürütme.
• Soyut İşlemler Dönemi (11/12 yaş ve sonrası):
Soyut kavramlarla akıl yürütme.

Vygotsky zihinsel gelişimin sosyal çevre
tarafından düzenlendiğini ileri sürmüştür. Ona göre
çocuklar yeni düşünme biçimlerini çevredeki bilgi sahibi
kişilerle işbirliğine dayalı iletişime girme yoluyla
edinirler. Piaget’den farklı olarak bütün çocukların
evrensel olarak aynı gelişim basamaklarından geçtikleri
düşüncesini kabul etmez. Çünkü her kültür zihinsel
gelişime kendi katkısını yapar. Ona göre gelişim,
çevredeki insanlar ve birey arasındaki karşılıklı etkileşim
yoluyla gerçekleşir. Yani, insanlar ve ortam bireyi etkiler,
birey de insanları ve ortamı etkiler.

Amerikalı psikolog Urie Bronfenbrenner, çocuk
ve ergen gelişiminde önceki çevreci yaklaşımların
sınırlılıklarını vurguladığı ilgi çekici yeni bir yaklaşım
sunmuştur. Gelişimde çevrenin etkisine vurgu yapan
öğrenme kuramlarının ve sosyal biliş kuramının davranışı
etkileyen çevresel güçlerin ne olduğunu yeterince
netleştiremediğini ileri süren Bronfenbrenner, ekolojik
sistemler kuramı adını verdiği yaklaşımında bu çevresel
etkilerin neler olduğunu ayrıntılı bir biçimde sunmuştur.
Bu yaklaşım bireyin biyolojik olarak belirlenen
özelliklerinin çevredeki güçlerle etkileşime girerek
gelişimi biçimlendirdiğini ileri sürmektedir.

Amerikalı psikolog Urie Bronfenbrenner, çocuk
ve ergen gelişiminde önceki çevreci yaklaşımların
sınırlılıklarını vurguladığı ilgi çekici yeni bir yaklaşım
sunmuştur. Gelişimde çevrenin etkisine vurgu yapan
öğrenme kuramlarının ve sosyal biliş kuramının davranışı
etkileyen çevresel güçlerin ne olduğunu yeterince
netleştiremediğini ileri süren Bronfenbrenner, ekolojik
sistemler kuramı adını verdiği yaklaşımında bu çevresel
etkilerin neler olduğunu ayrıntılı bir biçimde sunmuştur.
Bu yaklaşım bireyin biyolojik olarak belirlenen
özelliklerinin çevredeki güçlerle etkileşime girerek
gelişimi biçimlendirdiğini ileri sürmektedir.

Çevreyi oluşturan başlıca sistemler;
• Mikrosistem,
• Mezosistem,
• Ekzosistem,
• Makrosistem ve
• Kronosistemdir.

Gelişimle ilgili araştırmaların odaklandığı başlıca
temalar şöyle sıralanabilir:
• İnsan doğasının iyiliği kötülüğü teması,
• Doğa-yetiştirme teması,
• Etkin-edilgen teması,
• Süreklilik-süreksizlik teması,
• Bütün-parça teması,
• Evrensel-kültürel bağlam teması.

İlgili başlıca veri toplama yöntemleri şunlardır:
• Gözlem,
• Anket ve görüşme,
• Fizyolojik testler,
• Standart testler,
• Etnografi.

İlgili başlıca araştırma yöntemleri şunlardır:
• Vaka çalışması,
• Deneysel araştırma,
• İlişkisel araştırma,
• Kesitsel araştırma,
• Boylamsal araştırma,
• Sıralı araştırma.

Büyüme

Büyüme

Olgunlaşma

Öğrenme

Hazır Bulunuşluk

Kritik dönem

Duyarlı dönem

Gelişim Görevi

Biyo-psiko-sosyal

Gelişim

Fiziksel Gelişim

Bilişsel Gelişim

İlk Çocukluk Dönemi

Fenotip

Doğum öncesi

Psikanalitik Kuram

Erik Erikson

J. B. Watson

Albert Bandura

Psikometri