Toplumsal nitelikli hareketlerin, protestoların ve devrimlerin altında yatan temel eylem, mücadeleci/ kavgacı kolektif davranıştır (Tarrow, 1998:3).

• Toplumsal hareket, toplumda yeni bir hayat tarzını, yeni bir modeli oluşturmak için eylemde bulunan kolektif davranış biçimidir.

• Toplumsal hareket, birbiriyle egemenlik ilişkileri ve çatışma düzleminde karşı karşıya gelen, aynı kültürel yönelime sahip ve bu kültürün ortaya çıkardığı etkinliklerin toplumsal kontrolü için mücadele eden ak- törlerin kolektif hareketidir.

• Toplumsal hareket, belli bir dayanışmayıesas alan, bir çatışma özelliği taşıyan ve yer aldığı sistemin sınırlarını zorlayan kolektif davranış biçimidir.

Kolektif davranış biçimlerini şöyle sınıflandırabiliriz (Buechler, 2004:47; Ken- dall, 2008:540); Kalabalık (crowd), çeteler (mobs), ayaklanmalar (riots), panik, çılgınlık (fads), moda (fashions), kamu düşüncesi (public opinion) ve dedikodu.

Toplumsal hareket örnekleri arasında şunlar sayılabilir (Crossley, 2002:1);

• Kadın hareketi ya da feminizm,

• İşçi hareketi ve ticaret birlikleri hareketleri,

• Faşist hareketler,

• Faşizm karşıtı, ırkçılık karşıtı hareketler,

• Psikiyatri karşıtı ya da psikiyatrik çabalarlasorunlarını aşanların hareketleri,

• Milliyetçi hareketler,

• Dayanışma hareketleri,

• Çevreci ya da yeşil hareket,
• Kürtaj karşıtı ya da savunucusu hareketler, • Hayvan hakları hareketleri,
• Barış hareketleri.

“Toplumsal Hareket’’ kavramsalını ilk olarak Lorenz Von Stein, siyasal mücadele bağlamında kullanmıştır.

Lofland (1996) ise başka bir açıdan toplumsal hareketlerin tanımlayıcı dört temel elementini belirlemiştir (aktaran Shephard, 2009:539);

Ancak çeşitli çıkar gruplarından oluşan geniş kapsamlı örgütlerin geliştirdiği toplumsal hareketler 18. yüzyılın sonlarında Batı Avrupa ve Kuzey Amerika’da ortaya çıkmıştır

19. yüzyılın ikinci yarısından önce de birçok toplumsal nitelikli eylem yaşanmıştır ancak modern anlamda toplumsal hareketler 19. yüzyılın ortasında görülmeye başlanmıştır.

Avrupa merkezcilik (eurocentrism), Avrupa kültürünün üstünlüğünü kabul eden ve olayları-olguları Avrupalı perspektiften değerlendiren yaklaşım.

Özellikle 1750-1850 döneminde dünyada Avrupa merkezli hareketlerin dışında gerçekleşen toplumsal hareketleri genel olarak kapsayacak şöyle bir sınıflandırma yapılabilir (Ağartan, Choi ve Huynh, 2008:21);

a. Amerika’daki köleliğe karşı isyanlar,

b. Balkanlar’dan Amerika’ya uzanan, sömürgeci ve yayılmacı sistemlerdeki milliyetçi ve ayrılıkçı hareketler,

c. Asya ve Ortadoğu’dan Amerika’ya uzanan alanda, dünya ekonomisine katılmaya ve bu ekonomiyle birleşmeye karşı olan ve dünyanın geri kalanı ile bağlantıları koparmayı deneyen girişimler,

d. Ortadoğu, Asya, Afrika ve Amerika boyunca görülen, Avrupa kültürüne ve kapitalist kültüre direnen, genellikle dinsel ya da kültürel hareketler olarak adlandırılan uygarlıkçı hareketler.

Bu gruplandırmaya göre başlıca toplumsal hareket türleri barış hareketleri, çevreci hareketler, işçi hareketleri ve ifade özgürlüğü-demokratik hareketlerdir.

Devrimci Hareketler; Toplumu bütün olarak değiştirmeyi hedeflerler.

Kurtarıcı Hareketler; Bireylerin değişimini hedefler. David Koresh’in dinsel kültü buna bir örnektir.

Alternatif Hareketler; Bireylerde sınırlı değişimi hedefler.

Alternatif Hareketler; Bireylerde sınırlı değişimi hedefler. Nüfus Bağlantısı (Zero Population growth) hareketi buna örnek olarak verilebilir.

Alternatif hareketler (İnsan davranışınınbelirli bir boyutunda sınırlı bir değişimi hedefler. 20. yüzyılın başlarındaki ‘The Woman’s Christian Temperance Union /Hristiyan Kadınlar İçkiden Kaçınma Birliği’ adlı derneğin geliştirdiği hareket insanların alkol tüketiminden uzak durmalarını sağlamayı hedefliyordu.

Toplumsal hareketlerin gelişim süreci genel olarak üç aşamada gerçekleşir (Kendall, 2008:568);

1. Başlangıç-hazırlık aşaması: Algılanan bir sorun huzursuzluk yaratır.

2. Toplanma-birleşme aşaması: Kişiler organize olmaya başlarlar.

3. Kurumsallaşma aşaması: Bir örgüt geliştirilir. Liderlik konumlarında gönüllülerle ücretli personel yer değiştirir.

MBSB hareketleri çeşitli özellikler taşır (Tilly, 2004:18);

• Makul olma: Ölçülü davranışlar, düzgün kıyafetler: din görevlilerinin, yüksek rüt- belilerin ve çocuklarıyla birlikte annelerin katılımı.

Birlik: Benzer rozetler, bandajlar, ilanlar ve kostümler, saflar halinde yürüyüş, şarkı söyleme ve dua etmek

Sayı: Katılımcı sayısı, imzalanan dilekçeler, seçmenlerin mesajları, sokakların doldurulması.

• Bağlılık: Kötü hava koşullarının dikkate alınmaması, yaşlı ve engellilerin gönüllü katılımı, baskıya direnç gösterme, gösterişli fedakârlık, bağış ve yardım.

Anominin sözcük anlamı normsuzluktur. Toplumsal kontroller zayıfladığında, ahlaki ve siyasal kısıtlamalar ortadan kalktığında anomi ortaya çıkar.

Toplumsal hareketlerin 18. yüzyılda ulusal düzlemde ortaya çıkmasının ardından ilk dönem kuramcıları hareketlerin üç boyutuna odaklanmıştır; aşırıcılık, yoksunluk ve şiddet (Tarrow, 1998:4).