Günümüzde yaşanan küreşelleşme, bilgi toplumuna geçiş, artan şehirleşme ile sosyal ve ekonomik değişimler yönetim anlayışını etkilemektedir. Bu süreçte birçok ülkede kamu yönetiminin yeniden yapılandırılması hız kazanmıştır.

Ulusal sınırlar içinde yaşayan toplumun ortak nitelikteki ihtiyaç ve menfaatleri merkezi yönetim adı verilen bir örgüt aracılığıyla yerine getirilmektedir.

Yerel yönetimler halka en yakın yönetim birimleridir. En basit anlamıyla halkın yönetimi olarak ifade edilen demokrasinin, yerel yönetim birimlerinde daha kolay uygulanabileceğini ve doğrudan temsil ile karar süreçlerine katılımın daha yüksek olabileceğini söylemek mümkündür. Bu yüzden, yerel yönetimler merkezi yönetime göre daha küçük birimler olduğu için demokratik uygulamalara daha yatkın kuruluşlardır. Yerel yönetimler tarihsel olarak merkezi yönetimden daha önce geldiği gibi demokratik potansiyel olarak diğer yönetim birimlerinden daha üstündürler.

Yerel demokrasinin temel ilkelerini; karar organlarının seçimle iş başına gelmesi, halkın karar süreçlerine etkin katılımının sağlanması, bağımsız karar alma ve uygulama ile mali özerklik olarak ifade edebiliriz.

Günümüzde de yerel yönetimler demokrasinin temel kurumları olarak görülmektedir. Yerel yönetimlerin demokratik bir kurum olarak görülmesinin gerekçesini seçim ve temsil ilkesinin varlığı oluşturmaktadır. Çünkü yerel yönetimler merkezi yönetimin taşra birimleri ile karşılaştırıldığında, karar organlarının seçim ilkesine göre oluşması nedeniyle demokratik birimler olarak nitelendirilmektedir. Yerel yönetimler açısından ortaya çıkan başka bir üstünlük noktası ise, temsil ilkesi gereği seçimler sonucunda oluşan yerel meclisler ile temsil edilenler arasında coğrafi ve toplumsal yakınlığın sağladığı avantajın olmasıdır. Ayrıca demokrasi kavramının temel gerekleri olan halk katılımı, çoğunluk ilkesi ve seçmene karşı hesap verme sorumluluğu gibi değerlerin yerel yönetimlerde hayata geçirilmesi daha kolaydır.

Katılım isteğinin artmasında başta bilgi ve iletişim teknolojisindeki gelişmelerin ve küreselleşme olarak adlandırılan sürecin önemli etkileri vardır.

Bu etkiler sonucunda katılım süreci üç farklı anlamıyla ortaya çıkmaya başlamıştır. İlk olarak kamu yönetimi süreçleri iletişim ağırlıklı süreçler haline gelmiştir. İletişimin en yüzeysel biçimi olan bilgilenme ve bilgi edinme uygulamalarının yaygınlaşması bunun bir yansıması olarak görülmektedir. İkinci olarak bireylerin katılımının sağlanmasında iletişimin tek başına yeterli olmayacağı, merkezi yönetimin katılımı artırmak için gerekli koşulları sağlamak ve yapılandırmak yükümlülüğününde olduğu kabul edilmektedir. Üçüncü olarak ise, katılımın karar alma süreçlerinde yer almanın dışında kamu yönetim süreçlerinde aktif bir şekilde, gönüllülüğe dayalı olarak görev almak anlamınında bulunduğu kabul edilmektedir.

Yönetişim kavramı; yöneten ile yönetilenlerin yönetim sürecine ilişkin kararları birlikte belirlemeleri esasını içermektedir. Uygulandığı alana ve düzeye göre farklı isimler alabilen yönetişim kavramının yerel düzeydeki karşılığı ise yerel yönetişimdir. Söz konusu bu yeni yönetim anlayışının en belirgin unsuru da katılım olarak ortaya çıkmaktadır.

Katılımın beş genel amacından söz edilebilir. Bunlardan ilki, karar vericilerin halkın önceliklerini anlaması ve kararlarında bu önceliklere yer vermesidir. İkincisi, bireylerin yerel bilgisini kararlara dahil etmektir. Bu amaçlardan her ikiside karar vericileri belirsizlikten uzaklaştırır ve daha geniş katılımlı kararların oluşmasını sağlar. Üçüncü olarak katılım, adalet ve tarafsızlığı, seslerini başka yollarla duyurma imkânı olmayan grupların da sürece dahil edilmesini sağlar. Dördüncü amaç katılımla kamusal kararların meşruluğunun arttırılmasıdır. Son olarak katılımın kamu görevlileri için yasal bir zorunluluk olarak ortaya çıkması sonucunda sorunların daha hızlı ve etkin çözümlenmesidir.

Katılım, daha iyi yönetim kararlarına yol açar.

Katılım, daha iyi toplumsal güven, uyum ve tolerans yaratır.

Katılım, genellikle para tasarrufu sağlamaktadır.

Bireyler için katılımın faydası şu şekilde sıralanabilir;

• Daha iyi bilgilenme,

• Görüş ve sorunları, uygun ve doğrudan karar alıcılara iletebilme,

• Sosyal becerileri ve hoşgörüyü geliştirebilme,

• Yeni proje ve politikaların uygulanmasına anlamlı bir şekilde katılabilme,

• Karar alıcıları duyarlı ve hesap verilebilir hale getirebilme.

Katılımın yöneticiler için faydaları ise şu şekilde ifade edilebilir;

* Bilgilendirilmiş kamuoyu sağlama,

• Bireyler ile daha yakın ilişkiler geliştirme ve onların görüş ve sorunlarından daha çok haberdar olma,

• Tartışmalı ancak gerekli eylemler için daha geniş halk desteği kazanma,

• Daha iyi politika ve projeler geliştirme, para tasarrufu sağlama, riskleri azaltma ve hesap verilebilirlik,

• Güvene dayalı toplumsal uyumu arttırma.

Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Yerel Yönetimler Özel İhtisas Komisyon Raporunda etkin bir yerel yönetimin sahip olması beklenen özelliklerinin arasında, halkın bilinçli ve sorumluluğunun farkında olması, karar verme süreçlerine halkın her düzeyde katılımı ve ortak çalışma gibi değerlerin yerel yönetimlerde anlamlı uygulama olanakları bulabilmesi olarak sayılmıştır.

Yerel yönetimlerde karar süreçlerine katılımın dünyada uygulanan farklı biçimleri bulunmaktadır. Bunlardan özellikle geri çağırma, halk toplantıları, ombudsman, proje demokrasisi, halk oylaması, meclis toplantılarına katılım, danışma kurulları, planlama çemberleri/formları, yurttaş kurulları, gelecek atölyeleri, yuvarlak masa toplantıları, iletişim demokrasisi, gündem 21 ve yerel gündem 21, hemşehri hukuku, ihtisas komisyonları, stratejik planın hazırlanması, kamuoyu yoklaması, gönüllü katılım ve kent konseyleri yerel yönetimlerde karar süreçlerine katılımın denemeleri olarak uygulamada kullanılmaktadır.

5393 sayılı Belediye Kanununun “hemşehri hukuku” başlıklı 13. maddesinde hemşehri tanımı yapılmış, belediye ve hemşehrilerin birbirlerine karşı yükümlülükleri düzenlenmiştir. Bu maddeye göre: 1. Herkes, ikamet ettiği beldenin hemşehrisidir. 2. Hemşehrilerin, Belediye karar ve hizmetlerine katılma, belediye faaliyetleri hakkında bilgilenme ve belediye idaresinin yardımlarından yararlanma hakları vardır. Yardımların insan onurunu zedelemeyecek koşullarda sunulması zorunludur. 3. Belediye, hemşehriler arasında sosyal ve kültürel ilişkilerin geliştirilmesi ve kültürel değerlerin korunması konusunda gerekli çalışmaları yapmakla görevlidir. Belediyeler bu çalışmalarında: üniversitelerin kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, sendikaların, sivil toplum kuruluşlarının ve uzman kişilerin katılımını sağlayacak önlemleri almakla görevlidir. 4. Belediye sınırları içinde oturan, bulunan veya ilişiği olan her birey, belediyenin kanunlara dayanan kararlarına, emirlerine ve duyurularına uymakla ve belediye vergi, resim, harç, katkı ve katılma paylarını ödemekle yükümlüdür. 5393 sayılı Belediye Kanunu ile hemşehri tanımı kanuni çerçevede önemli bir değişikliğe uğramış ve yeni düzenlemeye göre herkesin ikamet ettiği beldenin hemşehrisi olduğu hükme bağlanmıştır. 

Hemşehri odaklı yönetimin kurumsallaşmasına yönelik olarak Belediye Kanununda hemşehrilerin bireysel düzeyde ve yerel sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri aracılığıyla belediye işleyişine katılımına yönelik düzenlemelerde yapılmıştır: Buna göre; • Belediye meclis toplantılarına kamu kurum ve kuruluşlarının mensupları, muhtarlar, öğrenciler, kamu görevlileri, ev hanımları, ilgililer, özel sektör çalışanları, genel bir anlatımla hemşehriler ve sivil toplum kuruluşlarının üyeleri dinleyici sıfatıyla katılabileceklerdir. • Mahalle muhtarları ve ildeki kamu kuruluşlarının amirleri ile ildeki sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri kendi görev ve faaliyet alanlarına giren konuların görüşüldüğü belediye meclisi ihtisas komisyonu toplantılarına katılabilecekler ve görüş bildirebileceklerdir, • Stratejik plan ve acil durum planlarının hazırlanması sürecine üniversitelerin ve yerel sivil toplum kuruluşlarının katılımı sağlanacaktır. Bu çerçevede belediye başkanı bu katılımların gerçekleşmesine yönelik tedbirleri sağlamakla görevlidir.

5393 sayılı Belediye Kanununda İhtisas Komisyonları 24. maddede düzenlenmiştir. Buna göre; “Belediye meclisi, üyeleri arasından en az üç en fazla beş kişiden oluşan ihtisas komisyonları kurabilir. Komisyonların bir yılı geçmemek üzere ne kadar süre için kurulacağı aynı meclis kararında belirtilir. İhtisas komisyonlarının görev alanına giren işler bu komisyonlarda görüşüldükten sonra belediye meclisinde karara bağlanır.

Yönetenlerin halkın görüş ve düşüncelerini gözönünde bulundurmalarını sağlamayı amaçlayan bir başka uygulama da 5393 sayılı Belediye Kanununun 15. maddesinde düzenlenen hizmetlerle ilgili olarak, halkın görüş ve düşüncelerini belirlemek amacıyla kamuoyu yoklaması ve araştırması yapabileceğine ilişkin hükümlerdir. Bu tür çalışmalar, yasal ve kurumsallaşmış katılım yöntemleri yanında, halkın yönetimin eylem ve işlemlerini sürekli ve yakından izlemesine olanak sağlamakta, onları kararların yalnızca muhatabı olmaktan çıkarıp bizzat sahibi yapmaktadır.

Özürlülere, çocuklara, kadınlara, gençlere, yaşlılara, yoksullara, kimsesizlere ve düşkünlere yönelik eğitim, kültür, sağlık ve sosyal hizmetleri, • Kütüphane, tiyatro, sinema gibi kültür hizmetleri, • Bilişim, meslek edindirme kursları, kreş gibi eğitim hizmetleri, • Park, bahçe, kent estetiği, çevre düzenlemeleri ile katı atık gibi çevre kirlenmesinin önlenmesine yönelik hizmetleri, • Başıboş ve sahipsiz hayvanlara yönelik hizmetleri, • Trafik, itfaiye, arama-kurtarma gibi denetim ve acil yardım hizmetleri, • Tüm yaş gruplarını içine alan her türlü spor hizmetleri, • Tarihi, kültürel mirasın ve tabiat varlıklarının yaşatılarak korunması hizmetleri yapmak üzere gönüllü çalıştırabilir.

Türkiye’de kent konseylerinin ortaya çıkışı, Haziran 1992’de Rio de Janerio’da yapılan ve “yeryüzü zirvesi” olarak adlandırılan Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansında “sürdürülebilir kalkınma” bağlamında geliştirilen Yerel Gündem 21 programına dayanmaktadır.

5393 sayılı Belediye Kanununun “Kent Konseyi” başlıklı 76. maddesi doğrudan kent konseyi yapılanmasını düzenlemektedir. Bu maddeye göre “Kent konseyi, kent yaşamında; kent vizyonunun ve hemşehrilik bilincinin geliştirilmesi, kentin hak ve hukukunun korunması, sürdürülebilir kalkınma, çevreye duyarlılık, sosyal yardımlaşma ve dayanışma, saydamlık, hesap sorma ve hesap verme, katılım ve yerinden yönetim ilkelerini hayata geçirmeye çalışır. Belediyeler kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının, sendikaların, noterlerin, varsa üniversitelerin, ilgili sivil toplum örgütlerinin, siyasî partilerin, kamu kurum ve kuruluşlarının ve mahalle muhtarlarının temsilcileri ile diğer ilgililerin katılımıyla oluşan kent konseyinin faaliyetlerinin etkili ve verimli yürütülmesi konusunda yardım ve destek sağlar.