Avrupa Birliğinin yerel yönetimler konusuna özellikle eğilmesinin nedenlerinden ilki birliğin uygulamalarının büyük bir kısmının yerel nitelik taşımasıdır. Bir diğer neden ise Avrupa Birliğinin uluslarüstü yapılanması ve kararların ülke merkezlerinin ötesinden yani Brüksel’den alınmasının vatandaşlar arasında yerel yönetimlerinin güçlerini ve önemini yitirdiği, seslerini üst yönetime duyurmada daha fazla zorlukla karşılaşacakları yönünde bir kanıyı doğurmasıdır

Avrupa bütünleşme projesinin somut adımları ilk olarak İkinci Dünya Savaşının yıkıntıları ortasında atılmıştır.

Entegrasyona en güçlü ivmeyi kazandıran gelişme , Tek Avrupa Senedinden
sonra üzerinde çalışmalar yürütülen, 1991 sonlarında Hollanda’nın Maastricht kasabasında görüşülüp1992’de imzalanarak 1 Kasım 1993 tarihinde yürürlüğe giren ve Avrupa Birliği Antlaşması olarak da bilinen Maastricht Antlaşması’dır

Bütünleşme tarihindeki en önemli kilometre taşı olarak kabul edilen
antlaşma, parasal birlik, yeni ortak politikalar, Avrupa vatandaşlığı, diplomatik işbirliği, ortak güvenlik ve dış politika, adalet ve içişleri konularında işbirliği, kamu sağlığı, vize politikaları, ulaşım ağı, sanayi politikalarında daha etkin işbirliği ve yerel yönetimlerde yerindenlik (subsidiarity) ilkesinin tesisi gibi konularda son derece geniş ve ayrıntılı düzenlemeler getirmiştir.

2004 yılında Birlik tarihindeki en büyük çaplı genişleme gerçekleşmiş ve Slovenya, Slovakya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Polonya, Malta, Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Estonya, Letonya ve Litvanya üyelik statüsüne kavuşmuşlardır.

Avrupa Birliği, uluslarüstü (supranational) bir birliktir ve üye ülkeleri çeşitli derecelerde bağlayan kendisine özgü hukuk kurallarına sahiptir. Birlik içerisinde uygulanan ortak politikalar, üye ülkelerin ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel yapıları üzerinde çok yönlü etkilerde bulunmaktadır. Üye ülkelerin yerel ve bölgesel yönetimleri de bu politikalardan önemli ölçüde etkilenmektedir

Avrupa, yerel yönetimler açısından incelendiğinde ilk göze çarpan ve en önemli nokta tekdüze bir yönetim sisteminin ve işleyişinin olmayışıdır

Avrupa Birliğinin kurulması ile birlikte, merkezi yönetiminin üzerinde yeni bir yönetim düzeyinin oluşması ve Brüksel karşısında oluşabilecek yetki kaybı nedeniyle, Avrupa bütünleşme sürecinin daha ilk yıllarında yerel yönetimlerle ilgili önemli kaygılar doğmuştur.

Yerindenlik (subsidiarite) ilkesine vurgu yapılmasının nedeni genelde Avrupa kamuoyunda oluşan
merkeziyetçi ve bürokratik Brüksel eleştirilerine son vermek ve “demokratik açık” olarak ifadesini bulan,
halkın AB karar alma mekanizmalarından uzaklık ve yabancılığını gidermektir

Maastricht sonrası 1994’te kurulan Bölgeler Komitesi, bölgesel ve yerel yönetimlerin Brüksel’deki temsilcisi olma amacındadır. Bölgeler Komitesi, AB mevzuatını uygulayan yerel yönetimler ile AB kurumları arasında iletişim köprüsü görevini yerine getirir.

Bu komitenin varlığı, yerel ve bölgesel yönetimlere, Avrupa Birliği yapısı içinde resmi bir temsil ve danışma kanalı sağlamıştır.

Avrupa Konseyi, yerel yönetimlerin özerkliği ile ilgili bazı ilkeleri tartışarak, “yerel idarelerin güçlendirilmesi, özerkliklerinin savunulması, yerinden yönetim ve demokrasi ilkelerine dayanan bir Avrupa’nın kurulmasının temel koşuludur” görüşünden hareketle, Yerel Yönetimler Özerklik Şartını kabul etmiştir. Bu şart ile yerel yönetimlerin hakları kanuni güvenceye alınırken, bunların görevlerini yerine getirebilmesi için mali kaynaklarla desteklenmesi gerektiği öngörülmüştür.

Özerklikle ilgili önemli konulardan biri olan yerel yönetimlerin idari denetimi konusu Şart’ın 8. maddesinde düzenlenmiştir. Şart’a göre yerel yönetimlerin her türlü idari denetimi ancak kanunla veya anayasayla belirlenmiş durumlarda ve bunlara uygun yöntemlerle sadece kanuna ve anayasal ilkelere uygunluk sağlamak amacıyla yapılacaktır.

Yerel özerkliğin temelini oluşturan mali özerklik konusuna Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartının 9. maddesinde değinilmiştir. Bu madde de yerel yönetimlerin ulusal ekonomik politika çerçevesinde, serbestçe kullanabilecekleri yeterli mali kaynağa sahip olacakları ve bu kaynakların
anayasa ve kanunla belirlenen sorumluluklarla orantılı olacağı belirtilmiştir.

Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartında “yerinden yönetim esasına dayalı bir Avrupa oluşturulması” hedeflenmiş ve bu hedefi gerçekleştirmek için şartı imzalayan ülkelerin “geniş bir özerkliğe sahip yerel yönetimlerin
varlığını” temel ilke olarak benimsemeleri gerekliliği belirtilmiştir

Şart’ın yerel yönetimlerin mali kaynakları ile ilgili 9. maddesinde, yerel
yönetimlerin makro ekonomik politikalar çerçevesinde, kendi yetkileri içinde, serbestçekullanabilecekleri yeterli kaynaklara kavuşturulması, bu kaynakların yasal ve anayasal sorumluluklarıyla orantılı olması gerektiği vurgulanmaktadır.

Yerindenlik, merkezi yönetimin ikincil konumda kalmasını ve görevlerin orta ve yerel düzeydeki birimler tarafından etkili bir biçimde yerine getirilememesi halinde devreye girmesini öngören bir ilke olarak tanımlanmaktadır

Üst yönetimler, ancak alt yönetim birimlerinin yapamadığı
ya da yetersiz kaldığı durumlarda müdahale edebilecek, bunun dışında alt yönetim birimlerinin yapabildiği ya da üstesinden gelebildiği durumlarda müdahalede bulunmayacaktır

Yerindenlik ilkesinin temelinde yerel ve bölgesel yönetimlerin özerklikleri yatmaktadır. Bu özerklik, yerel toplumlarda yaşayan insanların hak ve hürriyetlerinin korunması ile sağlanabilecektir. Birlik, yerel
hizmetlerin yönetimine vatandaşların katılımını sağlamanın en etkili yolunun, yerel yönetimlerin güçlendirilmesinden geçtiğini düşünmektedir.

Üye seçimleri ülkeler tarafından siyasi, coğrafi ve yerel/bölgesel dengeyi temsil etmek suretiyle, ülkelerin kendilerinin belirlediği seçim yoluyla yapılır. 

Bölgeler Komitesinin kurulmasının iki temel gerekçesi bulunmaktadır. Birincisi AB yasalarının yerel ve bölgesel düzeyde uygulanmasıdır. Komitenin bu düzeylerdeki kurumlara temsil hakkı vermesi, hazırlanan yasalarda bu kurumların söz hakkı almasını sağlamaktadır. İkinci konu ise AB’nin ilerleme süreci içerisinde vatandaşların gelişmeleri yakından takip edememesidir.