Tanzimat romanının ele aldığı konuları ana hatlarıyla şu başlıklar altında toplamak mümkündür: Yanlış Batılılaşma, Aşk, Görücü usulüyle evlilik, Köy hayatı, Kölelik, Tarihî dönemlerden seçilmiş kişi ve olaylar, Fen bilimlerine ve tekniğe bağlı gelişmelere dayanan konular. 

Ebuzziya Tevfik’in Ecel-i Kaza (1872) adlı eseri Tanzimat Dönemi’nin ilk yerli mensur (düzyazılı) romantik dramları arasında yer alır.

Ali Aziz Efendi, Muhayyelât-ı Aziz Efendi adlı eserinin ön sözünde, eserinin Bin Bir Gece Masalları’na benzediğini, parlak ibretler, uyarıcı öğütler, hikmetler, manevi haberler taşıdığını belirtir. Nitekim, Muhayyelât-ı Aziz Efendi üzerine yapılan araştırmalar, kimi hikâyelerin konuları ile Bin Bir Gece ve Bin Bir Gündüz Masalları’ndakiler arasında benzerlikler olduğunu ortaya koymuştur.

Tanzimat birinci kuşak tiyatrosunda işlenen konulara paralel olarak dil ve üslubun devrine göre sade ve anlaşılır olduğu görülür. Şinasi’nin Şair Evlenmesi ile başlattığı bu sadelik, diğer yazarlar tarafından devam ettirilir. 

Türk edebiyatının modern görünüm kazanma- sında Namık Kemal, İbrahim Şinasi’nin açtığı yolu genişletmesiyle, şiire duyguyu ve heyecanı getirmesiyle, vatan ve millet gibi kavramları gür bir sesle terennüm etmesiyle, şiirde siyasi dilin yerleşmesinde etkili olmasıyla, Şinasi gibi kendisinden sonra gelen kuşakların yetişmesi için çaba harcamasıyla önem kazanır. 

Boccaccio tarafından yazılmıştır. 1348’de Avrupa’da baş gösteren veba salgını sırasında önce bir evde sonra bir şatoda on gün boyunca anlatılan yüz hikâyeden oluşur. 1351’de tamamlanmıştır. Salgın günlerinin Floransa’sı anlatılır. Söz konusu eser Dècamèron'dur.

Asıl itibarıyla klasik edebiyatta çözülme daha XVIII. yüzyıldan itibaren başlamıştır. Kendi
dairesi içerisinde sıkışıp kalan klasik şiir, son büyük
temsilcisi Şeyh Galip’ten sonra büyük ve orijinal sanat eseri ortaya koyamamış; estetik anlayışta, dilde ve
zevkte çözülmeye başlamıştır. 

Emin Nihat’ın eseridir. Eser, dil ve üslup bakımından daha çok divan edebiyatı hikâyelerinin dil ve üslubunu yansıtan bir karaktere sahiptir. Bunun yanında halk söyleyişine yaklaşan, hatta konuşma diline kadar varan ifadelerle de karşılaşılır. Müsameretname şu hikâyelerden oluşur: Zâbitân-i Askeriyyeden (...) Paşazâde Binbaşı Rifat Bey’in Sergüzeşti....

Tanzimat Dönemi’nde eserleri en çok çevrilen Batı edebiyatı yazarlarından birisi de Jean Jacques Rousseau’dur. Julie veya Nouvelle Heloise ve Emile tercümeleri ile tanımaya başladığımız Rousseau’nun Ziya Paşa tarafından Türkçeye çevrilen Emile’i (1871) çocuk eğitimi ve pedagoji tarihimiz açısından önemlidir 

Namık Kemal, Tanzimat Dönemi Türk şiirine vatan, millet, halk, hak, hürriyet, istiklal, eşitlik gibi kavramları getiren ve bu konular etrafında heyecanlı bir hatip edasıyla yüksek sesle haykıran devrin gür sesi olur. İmparatorluğun içinde bulunduğu zor şartlar, savaşların getirdiği büyük yıkımlar ve toprak kayıpları; yüksek vatan sevgisinin yarattığı heyecan içinde kurtuluş çareleri arayan şairin bir taraftan politik meselelere yönelmesine, sanatını sosyal ve siyasi konulara açmasına, diğer yandan vatan sevgisini ve kahramanlık duygularını haykırmasına zemin hazırlar. Bu tür şiirleri içerisinde ilk bakışta “Hürriyet Kasidesi”, “Vatan Şarkısı”, “Vatan Türküsü”, “Murabba”, “Vaveylâ” ile yine aynı temalar etrafında şekillenen birkaç gazeli dikkat çeker. Onun bu, vatan temini işleyen şiirlerinin Hürriyet gazetesinde 1869’da yayımlanan “Marseillaise” çevirisinden izler taşıdığı söylenebilir. Ayrıca 1853-1854 Kırım Savaşı sırasında Kars’ta dinlediği türkülerin ve askerî marşların da etkisi düşünülebilir.

Tiyatro izlemeyi seven bir sanatkâr olarak dikkati çeken (Enginün, 2013, s.678) Ahmet Midhat Efendi, tıpkı romanlarında olduğu gibi tiyatro eserlerinde de okurunu eğitmek amacındadır. Namık Kemal’in düşüncesine paralel olarak o da ahlaki gayeyi amaç olarak görür. Doğru cevap A dır.

15 Temmuz 1851’de Abdülmecid’in de katıldığı bir törenle ve Reşid Paşa’nın ünlü nutkuyla açılan Encümen-i Dâniş, devlet eliyle ve Fransız Akademisi (Académie Française) örnek alınarak kurulur. Açılış nutkunda Mustafa Reşid Paşa kurulma amacını, Dârülfünûn’da okutulacak kitapların hazırlanması ve asrın gerektirdiği ilmin ülkede yayılması ve kültür seviyesinin yükseltilmesi olarak belirler.

Devlet tarafından öğrenim için Batı’ya gönderilen ilk sivil öğrenci olan Şinasi, Paris (1849- 1854)’te Fransızcasını ilerlettikten sonra, Reşit Paşa’nın tavsiyesi üzerine maliye öğrenimine başlar. Bir yandan da matematik ve tabiat bilimleriyle uğraşır. Paris’te müsteşrik (Doğu bilimcisi) De Sacy ailesi ve onların aracılığı ile de Ernest Renan ve A. Lamartine ve dil bilimci Littré ile tanışır. Lamartine’in toplantılarını takip eder. 1851’de Société Asiatique’e üye seçilir. Doğu Dilleri Okulunun faaliyetlerine katılır. Aynı dönemde Doğu kültürleri üzerinde araştırmalar yapan Pavet de Courteille’yle tanışır ve bazı çalışmalarına yardımda bulunur. La Bibliothéque Impériale’de eski metinler üzerinde çalışmalar yapar. 

“Celal Mukaddimesi”, Victor Hugo’nun Cromwell önsözünden ilham alınarak yazılmıştır. Mukaddime’de Namık Kemal, edebiyat meselelerine yeni edebiyatın inşa etmeye çalıştığı sosyal fayda anlayışı çerçevesinden baktığı gibi Türk edebiyatını değerlendirirken Avrupa edebiyatından da örnekler verir. 

Recaizâde Mahmut Ekrem, İtalyan şairi Silvio Pellico’nun hapishane anılarından oluşan Mes Prison adlı eserini tercüme etmiştir.

1770’te ölen, tarihçiliğinin yanında, hattat ve şair olan medrese hocası Çeşmîzâde Reşid, şiirlerini padişahtan veya makam sahiplerinden caize (ücret) almak için değil, gönlünü eğlendirmek için yazdığını söyler.

Artık XVII. yüzyılın dil imkânlarından uzaklaşmak gerektiğini düşünürler. İçinde bulundukları geleneğin formlarını, aruzu terk etmeyi düşünmez; ama yeni seçenekler aramayı şairin sorumluluklarından bilirler.

Mümeyyiz ilk çocuk dergisidir.