İngiliz tarihçi Gibbon tarihi insan bilgeliğinin sergilenişi olarak görürken Fransız düşünür Condorcet tarihi tiranlık, kölelik ve dinsel bağnazlıktan kurtulmanın tarihi olarak ele alarak insanlığın özgürlük ve mutluluk içeren bir geleceğe doğru ilerlemekte olduğuna inanmıştır.

Marx’ın tarihte ardarda gelen ve zorunlu olarak birbirini izlemesi gerektiğini düşünüdüğü dört toplum aşaması; köleci toplum aşaması, feodal toplum aşaması, kapitalist toplum aşaması ve henüz gerçekleşmemiş olan sınıfsız toplum aşamasıdır.

Kant doğa planından ne anladığını Yargı Gücünün Eleştirisi adlı yapıtının ereksellik tasarımını anlattığı ikinci bölümünde dile getirir.

Alman İdealizmi’nin bütün çabası ilerlemeye duyulan inancı akıl temeline oturtmak ve ilerlemenin ilkesini, yasasını ortaya koymak olduğu için gerçekliği akla indirgemek veya akıldan türetmek de bu çabanın bir parçasıdır.

Tarihte her şey kavramsal olan Mutlak’ın üçlü adımlarla gelişmesi şeklinde diyalektik olarak belirlenir. Bu yüzden üçüncü dönem ilk iki dönemin sentezi olarak gelişecektir.

Hegel’e göre “zeitgeist” çağın tini demektir.

Hegel’e göre tarihsel varlık alanının kategorileri ereklilik, değişme, gelişme, ilerleme, us ve kültür kategorileridir.

Fichte’ye göre tarihte aklın ereği insan türünün özgürlüğüdür. Bu özgürlük bireylerde değil, türde kendini gösterecektir.

Hegel’e göre üç tür tarih yazımı vardır. Kaynaktan tarih, refleksiyonlu tarih ve felsefi tarih.

Rousseau doğa durumunda mülkiyet ve devlet olmadığından insanların gerçekten özgür ve eşit olduğunu ileri sürmüştür.

Marx'a göre Hegel’in diyalektiği baş aşağı durmaktadır. Oysa kendisinin ideyle gerçeklik arasındaki ilişkiyi tersine çevirdiğini ileri sürer.

Fransa’da Aydnlanmanın en büyük temsilcisi olan Voltairé aynı zamanda “Tarih Felsefesi” adının da bulucusudur.

Hegel’e göre dünya tarihi içeriği özgürlük bilinci olan ilkenin basamak basamak gelişiminin sergilenmesinden başka bir şey değildir. Bu basamaklanış da diyalektik mantığa göre üçlü basamaklar halinde ortaya çıkar.

Geçmişin akıp gitmiş olması, geriye dönmemek üzere bitmiş olması, ama şimdiyi doğurmuş olması ilerlemeyi vurgular, ilerleme demek tarih demektir.

Fichte ‘akıl’dan kesin bir temel üzerine kurulacak olan bir sistemliliği anlatmaya çalışır ve bu sistemlilik temel olan kesin hakikatten türetilebilir. Fichte bu konuyu ortaya koymak için bazı noktalarda Kant’ı izler. Örneğin ‘ussal özgürlük’ takip ettiği noktalardan biridir.

Hegel’in tarih tasarımı tarihi erekli ve kendi amacına ilerleyen bir gelişme sü¬reci olarak ortaya koyar. Hegel’e göre bilgi ve varlık arasındaki ilişki gereği tarih, tarih yazımıyla başlar.