ABD olmak üzere Batılı devletler SSCB’den boşalan yeri Kafkasya ve Orta Asya’da İran destekli siyasi İslam’ın doldurulmasından çekindikleri için Batı yanlısı Müslüman, fakat laik ve demokratik bir yapıyı temsil eden Türkiye’ye destek vermişlerdir.

Aralık 1997’de Lüksemburg’da yapılan AB Konseyi Zirvesi’ne yansımıştır. Hem rapor hem de kararlarda Türkiye’nin açık bir biçimde genişleme sürecinin dışında tutulduğu ortaya çıkmıştır.

2007 sonrası Türk dış politikası temel olarak Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu tarafından geliştirilen vizyon çerçevesinde yürütülmüş ve bu dönemde stratejik derinlik vizyon odaklılık, proaktif diplomasi, merkez ülke gibi kavramlarla Türkiye için çok boyutlu, çok kulvarlı bir dış politika öngörülmüş ve uygulanmıştır.

AB Konseyi Başkanı sıfatıyla Finlandiya Başbakanı Paavo Lipponen, Türkiye’ye ilave bir garanti anlamındaki mektubunu Ecevit’e göndermiştir. Lipponen’in gönderdiği bu mektuba göre; Türkiye diğer adaylardan farklı şartlara tabi değildir. Kopenhag Kriterleri’ne fazladan bir ilave yoktur. Metnin 4 ’üncü ve 5 ’inci maddelerine 12. maddede atıf yapılması siyasi diyalogla ilgilidir. Karar metninde zikredilen 2004 tarihi sorunların Lahey Adalet Divanında çözülmesi konusunda kesin bir tarih değildir ancak bu tarihten sonra AB Konseyi konuyu görüşmeye başlayacaktır. Kıbrıs konusunda siyasi çözüm AB’nin hedefidir. Kıbrıs’ın tam üyelik katılımında bütün etkenler değerlendirilecektir.

Türk-Amerikan ilişkilerinde son derece önemli bir kırılmaya işaret eden Tezkerenin reddedilmesi olayı, ABD’de büyük bir şaşkınlık ve şokla karşılanmış, “neocon” sözcüleri uzunca bir süre Türkiye’yi ABD’ye söz verdiği halde sözünde durmamak, savaşın uzamasına ve daha çok insanın ölmesine neden olmak gibi pek çok gerekçe ile suçlayarak “cezalandırılacağına” dair sert ve hatta diplomatik nezaketi aşan açıklamalar yapmışlardı. ABD liderliğindeki koalisyon güçleri Irak güçlerine karşı kuzeyden cephe açamamalarının ABD askerî güçlerine pahalıya mal olduğunu iddia ediyor ve bunu Türkiye’ye bağlıyorlardı.

G.W. Bush 11 Eylül saldırılarının ardından güvenlik politikalarını ön plana çıkarmış ve bu çerçevede ‘şer ekseni’ olarak tanımladığı kitle imha silahına sahip ülkelere gözdağı vermiştir. Bu ülkeler, üçü Türkiye’nin sınır komşusu olan Irak, İran, Suriye ve Güney Kore’dir.

1 Mart 2003’te ABD’nin Irak müdahalesini Türkiye üzerinden de yapabilmesine imkân sağlayacak olan Hükûmet Tezkeresi TBMM’de reddedilmiş, “neo- con” (yeni-muhafazakâr) olarak bilinen bazı ABD’li yetkililer bu kararı çok ağır şekilde eleştirmiş, hatta Türkiye’yi tehdit etmiş, bu da ilişkilerde çok ciddi bir krize dönüşmüştür.

Kofi Annan önerdiği planında, Kıbrıs sorununun çözümü için en genel hatları ile şunları öneriyordu: Kıbrıs’ta “İsviçre-Belçika (ve bir ölçüde de Finlandiya) modellerinin karışımı niteliğinde bir yönetsel yapılanma, Kıbrıs’ta “United Cyprus Republic” adında yeni ve tek devlet ve tek vatandaşlık. Bunun yanı sıra iki kurucu devlet, iki yönetim, iki ayrı millî kimlik, iki dil, üç garantörün bulunması da planda yer alıyordu. Planda ayrıca Türkiye ve Yunanistan’ın askerlerini azaltması ve çok uluslu barış gücünden söz edilmektedir. Plan, Birleşik Kıbrıs Devleti’nin AB üyesi olacağını da öngörürken bunun şartlarını da içermektedir.

10-11 Aralık 1999’da yapılan Helsinki Zirvesi’nde ve KOB’ da Kıbrıs konusunda alınan kararlarda çözümü âdeta zorunlu kılan yeni bir dönemece girilmesi, diğeri ise BM Genel Sekreteri Kofi Annan’ın “Annan Planı” olarak bilinen çözüm planını sunmasıydı. Annan’ın planı ile Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY)’ nin AB üyeliği süreci arasında da yakın bir bağlantı vardı.

A,B,C ve E şıkları 1993-1996 yılları arası Türkiye’nin dış politikasını yansıtırken, D şıkkında verilen Lüksemburg Zirvesi 1997-1999 dönemi dış politika döneminde olmuştur.

Realist dış politika, bir ülkenin dış politikasını devletlerin yegâne aktörler olduğuna inandığı uluslararası sistemde, uluslararası çıkarlarını maksimum kılacak rasyonel davranışlarla güç elde etme mücadelesine göre belirlemesidir.

Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından Orta Asya ve Kafkaslarda ortaya çıkan Türk Cumhuriyetleri olan ilişkileri geliştirmek için Türkiye çeşitli alanlarda çalışmalar yürütmüş; TRT Avrasya televizyon kanalı, Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı (TİKA) ve Türk Kültür ve Sanatları Ortak Yönetimi (TÜRKSOY) gibi kurumlar kurulmuştur.

90’ların sonunda ilişkilerdeki yumuşama sürecinde özellikle Kosova Dostları toplantısında Kıbrıs, görüşme konularından birisi olmamış ve Kıbrıs konusunda AB’nin görüşlerinin iki ülkenin tarafından benimsenmesi ve buna yönelik politikaların geliştirilmesi gibi bir süreç yaşanmamıştır. Diğer dört madde Kosova Dostları toplantısından çıkan mutabakat konularını oluşturmuştur.

Bilindiği üzere 11 Eylül saldırılarından sonra ABD dış politikasında önemli değişiklikler gerçekleştirmiştir. Bu dış politika 11 Eylül’den sadece 9 gün sonra ilan edilmiş ve literatüre “Bush Doktrini” olarak geçmiştir. Bu politikaya göre ABD Ulusal Güvenlik Stratejisi, ülkenin korunması için tehlikenin ortaya çıkmasını beklemeksizin erken davranarak, nükleer silah kullanımı ve rejim değişikliği sağlama da dahil olmak üzere her alanda “ön alıcı saldırı” (pre-emptive strike) ilkesi ile tanımlanmıştır.

Türk-Amerikan ilişkilerinde son derece önemli bir kırılmaya işaret eden Tezkerenin reddedilmesi olayı, ABD’de büyük bir şaşkınlık ve şokla karşılanmış, “neocon” sözcüleri uzunca bir süre Türkiye’yi ABD’ye söz verdiği halde sözünde durmamak, savaşın uzamasına ve daha çok insanın ölmesine neden olmak gibi pek çok gerekçe ile suçlayarak “cezalandırılacağına” dair sert ve hatta diplomatik nezaketi aşan açıklamalar yapmışlardı. ABD liderliğindeki koalisyon güçleri Irak güçlerine karşı kuzeyden cephe açamamalarının ABD askerî güçlerine pahalıya mal olduğunu iddia ediyor ve bunu Türkiye’ye bağlıyorlardı.

2007’den sonraki Türk dış politikasının önemli olan bir özelliği, Türk dış politikasına yeni bir felsefenin hâkim olmasıdır. Burada Başbakan’ın Dış Politika Başdanışmanı Prof. Dr. Ahmet Davutoğlu’nun özel bir yeri bulunmaktadır. 2001 yılında yazdığı “Stratejik Derinlik” kitabı ile Türkiye’nin nasıl bir dış politika izlemesi gerektiğini ayrıntıları ile ortaya koyan Davutoğlu’nun düşünceleri, AK Parti Hükümeti’nin ikinci dönemindeki politikalarının zeminini oluşturmuştur. 1 Mayıs 2009 tarihinde Dışişleri Bakanlığına atanan Davutoğlu Türk dış politikasına “stratejik derinlik” kavramının yanı sıra “çok boyutlu - çok kulvarlı dış politika”, “merkez ülke”, “vizyon odaklılık”, “komşularla sıfır sorun politikası”, “barış havzası”, “karşılıklı bağımlılık”, “proaktif dış politika” gibi pek çok yeni kavramı da kazandırmıştır.

Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle birlikte tüm diğer devletler gibi Türkiye’de blok politikasından kurtulmuş ve ortaya çıkan yeni sorunlar karşısında yeni politikalar oluşturmak durumunda kalmıştır. AB politikalarında bulunduğu konumu ve bu jeopolitik konumdaki önemini sürekli hatırlatmak suretiyle AB’nin dışlayıcı politikalarından korunmaya çalışmıştır. SSCB’nin dağılmasının ardından Türki Cumhuriyetler ile yakın ilişki tesis edilmiş ve bu ülkelere “model” ve “lider” olarak yeni politikalar üretmesine neden olmuştur. Blok politikasından kurtulmasına rağmen yine de Batıcı bir politika izlenmiştir. Ayrıca ABD doğrultusunda izlenen politikalar nedeniyle Körfez Krizi’nde Irak’a karşı bir politika yürütülmüştür.

1923-1945 arası dönem iki dünya savaşı arasında kalmış, dünyada bozulmuş bir güç dengesi modelinin hakim olduğu dönemdir. Bu dönemde ülkeler bir yandan kısa dönemli, çıkara dayalı ittifaklar içine girerken diğer yandan uzun sürecek bazı birlikteliklerin başlangıçları da yaşanmıştır. Türk dış politikası bu dönemde aslında bir oluşum içindedir. Osmanlıdan devralınan miras ve ardından ülkenin siyasal yapısının inşası uğraşları, bu dönemde dış politikanın tarafsız ve var olan sistemin muhafazası yönünde oluşmasına neden olmuştur. Çünkü henüz bağımsızlığını kazanmış bir ülke olarak mevcut uluslararası durumun korunmasının her hâlükârda işine yarayacağını düşünen Türkiye, bu kapsamda ortaya çıkan uluslararası sorunlarda taraf olmayı seçmemiş ve kendisini bu anlamda etkileyebilecek sorunlardan uzak kalmaya çalışmıştır.