Çankırı’nın Yeşilöz Kasabası ve civarında ‘Yol Azdıran’ adlı bir cinin varlığına inanılmaktadır. Bu cin kaybolan bir hayvanın arkasından giden bir kişiyi, herhangi bir insanın veya kaybolan bir hayvanın kılığına girerek o insanı yolundan azdırır (kaybettirir) ve herhangi bir yere götürerek o insanın bir daha dönmemesine sebep olmaktadır. Bu cinin adına da, insanları bu şekilde yoldan çıkardığı için ‘Yol Azdıran’ denilmektedir.

Altay Türklerinin kıyamet anlatılarında, semavi dinlerden etkilenmiş gibi görünen inançlarına göre insanoğulları gün geçtikçe azacak, yazıktan (günahtan) çekinmeyecek, kötülük alabildiğine çoğalacaktır. İyiliklerle dolu Ülgen tanrı, bu yazıklı topluluktan uzaklaşacak, karanlık dünyanın kötü ruhu Erlik (Erklig) yeryüzüne yaklaşacaktır. Erlik’in yardımcısı ve oğlu Karaş, ondan önce yeryüzüne çıkacak, insanoğulları Ülgen’i unutacaktır. Kötü ruhlar ile iyi ruhlar, insanları kazanmak için yeryüzünde savaşacaktır. Karanlık dünyanın varlıkları Erlik, Karaş ve Kerey insanları karanlık dünyaya çekecek; Ülgen tanrı ve yardımcısı olan iyi ruhlar (Mangdaşire, May-tere) ise insanları aydınlığa, iyiliğe çekecektir. Bu savaşta iki taraftan da ölenler olacaktır. En sonunda Ülgen tek başına kalacaktır. Ülgen: “Ölüler, kalkın!” diye bağıracak ve bütün ölüler dirilecektir. Ölüler yerden, denizden, ateşten, ölüm geldiğinde bulundukları yerden çıkacaklardır. Dünyadaki ateş, Erlik’le birlikte onun taifesi olan bütün kötü kişileri yok edecektir.

Kedinin nasıl düşerse düşsün ayakları üzerine düşmesi, sırtının yere gelmemesi için aldığı hayır duaya bağlanır. Efsaneye göre namaz kılan bir sahabeyi sokmak üzere olan bir yılandan kurtarması üzerine sahabe kediye
“Kıyâmete kadar sırtın yere gelmesin!” diye dua eder. Bu nedenle de kedi daima dört ayağı üzerine düşer.

İnsanın ihtiyaçları önem sırasına göre, fizyolojik, emniyet, sevgi, itibar ve kendini gerçekleştirme şeklindedir.

Bugüne kadar yapılan çalışmaların çoğunluğunda Türk tarihinin, Orta Asya’da en erken M.Ö. 4. yüzyılda başladığı kabul edilmiştir. 

İnsan davranışları ve inanışları için model teşkil eden , hayata anlam ve önem kazandıran, dolayısıyla insanın kendi hayatını ve etkinliklerini anlamlandırmasını sağlayan ve çoğu zaman bir yaratılışın öyküsünü anlatan geleneksel olarak yaşadıkları toplumlarca “kutsal” ya da “gerçek” Kabul edilen anlatılara “mit” adı verilir.

“Yer Ana” büyük bir kayın ağacının gövdesinde yaşayan ak saçlı, yaşlı bir kadın olarak tasvir edilir.

Olağanüstü güçlerle iletişimlere dair kişisel anlatılara memorat adı verilir.

Elburz Mitolojik bir dağdır. Günümüzde adı, Elburz Sıradağları olarak bilinir. Mitolojik rivayetlerde Ehrimen, Ahura Mazda’nın yaratılışına muhalefetinden dolayı yerküreyi yararak tam ortasına girmiş, o anda şiddetli bir sarsıntıyla Elburz Dağı yerden yükselmiş, ardından da diğer dağlar Elburz’un köklerinden ortaya çıkarak yeryüzünde yerleşmişlerdir. Güneş, Ay ve yıldızlar hep Elburz’un üzerinde döner dururlar. Elburz’un zirvesinde; karanlık, gece, sıcak ve soğuk rüzgarlar bulunmaz.

Bitki toplayıcılığının ağır bastığı ve zamanla sebze ve diğer bitkileri toplamak kadar onları yetiştirmenin de mümkün olduğunun keşfi, kadınları daha da üstün duruma getirir. Artık yalnız çocukları yapan veya doğuran değil, yiyeceği üreten de onlardır. Bu durum ekonomik ve toplumsal güç ve prestijin kadınlarda toplanarak anaerkil yapının oluşmasını sağlamıştır. Türk kültüründe ateşin kullanılışının da, kadınlar eliyle gerçekleşmesinin ve buna dayalı olarak oluşumu hızlanan ve pekişen anaerkil yapının pek çok izi, Türk mitolojisinin pek çok verisinde yaşamaktadır. Dahası, bu etkinlikler erkeklerin kadın kamların gözetimi olmaksızın yapabildiği tek etkinlik olan avcılığı, ikinci plana iten özelliklere sahiptir. Ayrıca, Türk kültürünün bu erken döneminde kadının veya ananın çocuklarıyla birlikte, “ocak ateşi” nin kutsallığının yanı sıra sosyal ve kültürel bir kurumu, “aile ocağını” oluşturduğu ve erkeğin ikincil bir konumda olduğu görülür. Türklerde kamlık da, önceleri tamamen kadınların tekelindedir. Erkekler “kam” (şaman) olabilecek yetenek ve güçte bir cins olarak kabul edilmemektedir. Türk mitolojisinin en eski verimlerini oluşturan Türk Kamlık dininin temelleri bu inanç sistematiği üzerine atılmıştır.

Türk mitolojisinin doğuşunda yer alan ve son derece önemli rol oynayan üç temel faktör; coğrafi çevre, insan unsuru ve topluluk / cemiyettir.

Altay Türklerinin kamlık inanışlarına göre yeraltı dünyasının ruhlarının başı Erlik’tir.

İmşâspendân: Kutsal Ölümsüzler İmşâspendler “ölümsüz kutsallar”, “ölümsüz temizler” anlamlarını ifade eder. Terim olarak da, Mazdeizm’in en büyük melekleridir. İmşâspendlerin sayısı gerçekte altı olarak kabul edilir. Ancak daha sonraki dönemlerde Surûş da bunlar arasına katılarak sayıları yediye çıkartılmıştır.

Zamanla gelişen ve olgunlaşan İran rivayetleri, İran tarihinde yeni bir dönem, yeni bir sayfa olarak kabul edilen “Eşkanîler Dönemi”nde (MÖ. 250-MS. 226) farklı bir boyut kazanmıştır. İran askerî ve sivil toplum güçleri bir taraftan İran’da ka- lan Yunan kalıntılarıyla uğraşırlarken diğer taraftan da Bizans kahramanları ve ko- mutanlarıyla mücadele etmek zorunda kalmış, Eşkanî yönetimiyle ortaklıkları bu- lunan birtakım hanedanlar ortaya çıkmış, bunlar da birtakım efsanevî hikâyelere konu olmuştur.

Bir ulusun bütün tanrı ve tanrısal güçlerine panteon adı verilir