İnsan ve dünyanın geleceğini veya sonunu konu edinen mitler Eskatoloji mitleridir.

Köpeğin yaratılışıyla ilgili halk kültürümüzde pek çok efsane vardır. Bunlardan birisine göre, bir gün şeytan kendi cinsiyle birlikte gezerken bir düzlüğe rast gelir. Orada çamurdan yapılmış insan şeklinde içi boş bir küp görür. Şeytan bunun ileride başına bela olacağını söyleyerek üzerine tükürür. Allah Teâla Cebrâil’i göndererek şeytanın tükürdüğü yeri temizletir. Cebrâil şeytanın tükürüğünü atar o tükrük bir köpek olur.

“Şeb-i Yeldâ” diye de bilinen, Farsça sözlüklerin önemli bir kısmında belirtildiği gibi, Süryanice’den Farsça’ya geçmiş bir kelime olan yeldâ: Arapça’da “mîlâd: doğum” anlamındadır. “Şebi yeldâ”, Mesîh’in doğduğu zamanla örtüştürülmeye çalışıldığından bu adla anılmıştır. İranlılar, bu gecenin Mitra’nın doğum gecesi olduğuna inanmaları gerekçesiyle onu Süryanice telaffuzuyla kabul etmişlerdir. Gerçekte Yeldâ, Avrupalıların, 25 Aralık’ta kutladıkları Noel ile aynı tarihe rastlar. Böylelikle Avrupalıların Noel’i, İranlıların “şeb-i yeldâ”ları aynı güne rastlar. Ayrıca, yeldâ yılın en uzun gecesidir.

İnsana benzeyen ancak göbeğinde bir torba olduğu ve bu torbada yavrusunu taşıdığı düşünülen yaratık Hınkur Munkur’dur.

Yıldızlarla ilgili bu mit, teogonik unsur içerisinde gökyüzünde yer alan bir mittir.

Sadece çapayla yapılan basit tarıma “ilkel bahçe tarımı” denir.

Broslav Malinovski’nin sadece mitler için değil bütün sözlü edebiyat türleri hatta daha da geniş anlamda sözlü kültür çalışmaları için çığır açıcı olan bağlam tespiti, “Hiç kuşkusuz, metinler son derece önemlidir. Ama kendi bağlamından koparılan bütün metinler ölüdür” şeklindedir.

Türk kültüründe doğumda bebekle birlikte gelen plesentaya geçmişte “umay” da denildiği gibi “son” veya “eş” adı verilir. Bebeğin eşine veya sonuna saygı gösterilip rastgele yere atılmaz. Bebeğin eşi gömülürken İleride ne olması isteniyorsa ona göre gömülür. 

Eski Türk mitolojisine göre Ülgen Tanrı’ya adanan kurbanlar yayık tarafından götürülür. “Yayık”a beyaz kumaşlarla tasvirler yapılır ve iki kutsal ağacın arasına asılır. Günümüzde ağaçlara asılan çaput ve bezler aracılığıyla dilek tutulması yayık inanışına dayanır.

Altay Türklerinin kam alkış (dua) ve ilahilerinde “Ülgen”, en büyük yaratıcı tanrı olarak yer alır. Ülgen sözcüğü “ulu” veya “büyük, yüce” anlamındadır. Şor, Teleüt ve Güney Altay Türklerinin kam alkışlarında ise, Ülgen’e, “Kuday” (kut+ay) denildiği de görülür. “Kayrakan” da yine en büyük tanrı anlamında kullanılan bir sıfattır, Erlik’e de verilir. Kam alkışlarında görülen “Kızagan” ve “Mergen”, Ülgen’in yardımcısı olan iyi ruhlardır. Altay Türkleri arasında 19. yüzyılda halkbilimsel derlemeler yapan Anohin’in tespitlerine göre Ülgen, ay ve güneşin arkasında, yıldızların üstünde yaşar ve iyilik yapmayı sever bir tanrıdır. Altay Türklerine göre, Ülgen ezeli ve ebedidir. Ülgen gök cisimlerini yönetir, gök gürültüsü, yıldırım yaratır, yağmurları yağdırır. Ülgen gök kuşağını, insanları, hayvanları, otlakları, yaylaları ve ateşi yaratmıştır. Bir insana benzediği düşünülen Ülgen için “ak nur”, “nurlu hakan”, “fırtına koparan”, “şimşek çaktıran” ve “yakıcı” gibi sıfatlar kullanılır. Yo Kan, Talay Kan, Umay ve Ak Ene yeryüzünde bulunan tanrılar ve kutsal ruhlar olduğu için sorunun doğru cevapları arasında yer almaz.

“Yeryüzünde taç giyen ilk kişi Keyümers’tir. Yönetimde bulunduğu dönemlerde insanların mutluluk ve huzur dolu günler geçirdiği Keyûmers, Istahr bölgesinde hükümdarlık yapmış ve kırk yıl ya da daha az bir süre egemenlik sürmüştür.

Güneşin bir insanın üzerine doğmasının uğursuzluk getireceğine, evdeki bet ve bereketi kaçıracağına inanılır. Bu nedenle erken kalkmak, güneşin ilk ışıklarıyla bağda bahçede olmak, dükkanı açmak; uğur, kazancın bereketli olması açısından istendik davranışlar olarak geleneksel dünya görüşümüzde yer alır.

Türk mitolojisinde kurttan başka hayvan ana/ata olarak haklarında türeyiş mitleri anlatılan hayvanlar arasında geyik, at, boz inek, şahin ve atmaca yer alır. Köpek hayvan ata olarak yer almamaktadır.

Mitlerin yaşadığı kültürlerde öyküler “gerçek ve doğru” sıfatlarıyla mitler adlandırılırken bunların dışında kalan “kurgu, yalan ve yanlış” olarak adlandırılan öykülerse sözlü edebiyat olarak adlandırılır.