Kaderle ilgili efsaneler olağan üstü kişi, varlık ya da güçlerle ilgilidir.

“Ateşe tapan”, “Zerdüşt İnanırlarından bir gurp”, “Zerdüşt dini önderi” anlamındaki muğ (çoğulu, muğân) kelimesi, eski İran’da bir hanedan adıdır.

Taş Devri’nin anaerkil karakterli bahçe tarımı ve yerleşiklik yaşantısının ortaya çıkmasından sonra Tunç Devri’nde ataerkilliğe boy veya klan düzenine yöneliş olmuştur.

Eski Türklerdeki inanışlar arasında tabiat unsurlarına saygı gösterilmesi, dua edilmesi, kutsal kabul edilmesi gibi inanış ve uygulamaların var olduğu bilinmektedir. Buna göre, eski Türkler tabiatta birtakım gizli güçlerin varlığına inanıyor ve dağ, tepe, kaya, pınar, su kaynağı, mağara, ağaç, orman, göl, demir, kılıç, ateş, ocak ve benzeri varlıkların canlı ve bir ruha sahip olduğuna inanıyor, genel anlamda bu tür ruhlara “sahip” anlamında “iye” olarak adlandırıyorlardı. Günümüzde de Türkiye Türkleri arasında olağanüstü varlıkların olduğuna inanılan yerlere “sahipli” denilmesinin bir nedeni de budur. Nitekim, Türkiye Türkçesinde “sahip” anlamında bir başka sözcük “ıssı” yani “iyesi” veya sahibi olmayan yere “ıssız” denilmesinin mitolojik arka planında aynı anlayış ve dünya görüşü yatmaktadır.

Kalgançı Çak anlatısı Altay boyuna ait bir eskatoloji mitidir.

Çocukları anne-babalarının veya bir yakınlarının sesiyle kuyuya doğru çağıran ve kuyuya yaklaşan çocukları kuyuya çekip boğduğuna inanılan kötü ruh Şubat Karısı’dır.

Türk kültüründe ateş, arındırıcı ve kötü ruhları kovucu bir unsurdur. Bu bağlamda, ateş insanlara yardım eden üstün bir ruh olarak düşünülüp dua edilir, kurban kesilir; yoksa ateş bir tanrı olarak kabul edilmez. Ateş kültünün en güzel yansıdığı yer, aile ocağının kutsanmasıdır. Utkuuçı ise, gökte yaşar ve Ülgen tanrının en yakın elçisidir. Ülgen’e ulaşmak isteyen kamları beşinci katta Altınkazık (Kutup Yıldızı) bölgesine inerek karşılar. Türk mitolojisinde yer alan taşların ise, kutsal veya içinde olağanüstü güç bulunduğuna inanılır ve büyü, dilek, adak, yemin, ilaç, şifa, uğur, çocuk doğurmak, yağmur ve kar yağdırmak amacıyla kutsanıp kullanılır. Altay Türkleri arasında anılan Ak Ene (Ak Ana) adlı dişi tanrıça da, Ülgen tanrıya yaratma ilhamını veren olağanüstü bir güç olarak görülür. Al ruhu ise, tarih öncesi zamanların ateş kültüyle ilgilidir. Türk dünyasının her yerinde “al, al karısı, albastı, albas, albıs, almıs” gibi adlarla tanınan kötü bir ruhtur. İnanışa göre bu kötü ruh, lohusalara musallat olur, onu ve bebeğini öldürür, ciğerini suda yıkayıp yer. Bu verilere göre, Al Karısı yeryüzündeki kötü ruhlardan biri olduğu için

Kutsal ağaç Türk mitolojisinde, yaratılış veya köken miti olarak “ana-ata”, kozmik “hayat ağacı” na dayalı evren imajı ve evrenin ekseni (axis mundi), “beslenme”,
“barınma” ve tapınma mekanı “tapınak”, ruhları bulunduran ve bu nedenle de kurban kesilen “sunak” ve bütün bu formların en gelişmiş hali olan tanrı veya tanrısal ruhlarla iletişim kanalı olmak gibi son derece önemli işlevlere ve kavramsallaştırmalara sahip olarak karşımıza çıkmaktadır. Korunma bu kavramlar içinde yer almamaktadır.

Gündelik bilgi veya halk- bilimsel bilgi, duyum ve algıya dayanan, deneme-yanılma ile elde edilen, bilen (suje)-bilinen (obje) ilişkisinin sezgi yoluyla oluşan sezgisel ve empirik (deneyim- sel) bir bilgidir.

Sabır, sadakat, bereket ve şifanın tılsımı olarak kabul edilen figür Fatma ananın elidir.

İnsanın “ihtiyaçları” önem sırasına göre, “fizyolojik, emniyet, sevgi, itibar” ve “kendini gerçekleştirme” şeklindedir. İlk dört ihtiyacın tatmin edilmiş olmasına rağmen, psikolojik arzularını yerine getiremediği, kişisel kabiliyetlerinin gereklerini ortaya koyamadığı durumlarda, insanın, yine memnun olmadığı ve “ihtiyaç” içinde olduğu görülür. Bu durum kişinin kabiliyetlerine bağlıdır; edebî yeteneği veya müzik, resim, heykel ve benzeri yetenekleri var veya teknik yahut zihnî kapasiteye sahipse bunları sanat, ilim, teknik ve felsefe şeklinde dışa vurabilmelidir. Bu dışa vurum gerçekleşmediği zaman bu ihtiyaçlar doğal olarak onda sıkıntı ve tatminsizlik yahut memnuniyetsizlik yaratacaktır. İşte, bireyin “kendini gerçekleştirme ihtiyacı” kısaca budur.

Mitlerdeki kahramanlar veya kişiler olağanüstü özelliklere sahip tanrı, tanrıça, yarıtanrı gibi tanrısal varlıklardır. Ancak mitleri gerçekleştiren tanrısal, olağanüstü karakter veya kahraman insan tavır ve davranışları sergiler ve mitler, çoğunlukla bu olağanüstü ve tanrısal varlıkların kâinatın başlangıç zamanında yaratıcı etkinliklerini ortaya koyar. Bu bağlamda, mitler, kutsal ya da olağanüstü olan güç veya güçlerin dünyaya çeşitli zamanlarda yaptıkları heyecan verici, değişip dönüştürücü ve yaratıcı akınlarının tasvir edildiği öykülerdir. Ayrıca, yaşadıkları kültürlerde “gerçek hikâyeler” olduklarına inanılır. Dahası gerçek ve kutsal olan bu inanış ve davranış biçimleri “sosyal bir ferman” (social charter) niteliğine bürünerek o sosyal ve toplumsal yapıdaki davranış ve düşünüş biçimlerini etkileyip yönlendirici bir konuma yükselir. İnsan, miti bilmekle nesnelerin “köken”ini bilir, bu nedenle de, nesnelere egemen olmayı ve onları istediği gibi yönlendirip kullanmayı bu bilgiyle başarabileceğine inanır. Bu bilgi, dıştan ve soyut bir bilgi olmayıp mitin bir tören havası içinde anlatılması veya kanıtını oluşturduğu törenin (ritüelin) gerçekleştirilmesiyle, tören (rit) biçiminde yaşanan bir bilgi söz konusudur.

Gündelik bilgi veya halk- bilimsel bilgi, duyum ve algıya dayanan, deneme-yanılma ile elde edilen, bilen (suje)-bilinen (obje) ilişkisinin sezgi yoluyla oluşan sezgisel ve empirik (deneyim- sel) bir bilgidir.