Mitlerin yaşadığı kültürlerde öyküler “gerçek ve doğru” sıfatlarıyla mitler adlandırılırken bunların dışında kalan “kurgu, yalan ve yanlış” olarak adlandırılan öykülerse sözlü edebiyat olarak adlandırılır.

Yemen’de çıkan akik taşı Süheyl adlı yıldızdan rengini aldığı için bütün akiklerden renkçe daha parlakmış ve ruhtaki sıkıntıyı dağıtırmış.

Nasıl ejderha, Kâ’be’yi dolanıyorsa, sevgilinin de Kâ’be gibi kutsal yüzünü saçı çevirmiştir. Yani senin saçın yüzünü kendine Kâ’be yapmışsa, senin saçına bağlı olan benim gönlüm de senin yüzünü kıble yapmıştır; yani o Kâ’be gibi olan yüze yönelmiştir. Bu beyitte zülüf ve ejderha arasındaki benzetme açıkça görülmekte ve sevgilinin yüzünün kutsallığı tasavvuru beyitte bulunmaktadır.

Divan edebiyatında Ankâ, Zümrüdankâ ya da Sîmurg adlarıyla geçen bu efsanevi kuşun Hint mitolojisindeki “garuda” kuşu, eski Mısırlıların en büyük tanrının formlarından biri olarak kabul ettikleri “benu” kuşunun bir uzantısı olan “phoneix” ve Türklerin milli sembollerinden, kartal, karakuş ve tuğrul gibi yırtıcı kuşlarla ilgisi olabileceği söylenmektedir

Aşk ve savaş tanrıçası İştar’ın bir elinde hayatın devamlılığını ve ebediliğini sembolize eden bir yılan bulunmaktadır.

Şâirlerin şiirlerinde övdüğü kişiye memdûh adı verilir. “Övülen kişi” anlamına gelmektedir.

Ziya Gökalp’in Kızılelma (1914) ve Altın Işık, Ömer Seyfettin, 1913-1915’te yazdığı “Yüksek Aydınlıklar”, “Fecr” ve “Güneş”, Halide Edip (Adıvar)’in 1912’de yayımlanan ütopik romanı Yeni Turan’ı hazırlamıştır. Müftüoğlu Ahmet Hikmet’in “Altın Ordu” başlıklı yazısı, Ahmet Hikmet, Millî Mücadele yıllarında yazıp Tasvir-i Efkâr gazetesinde tefrika ettiği Gönül Hanım (1920) adlı romanıdır.

Gayesi altın ve gümüş elde etmek olan İlm-i kimya, bu iki madeni elde etmeğe elverişli maddeleri ve madenleri bulmak için, madenlerin ve diğer maddelerin mizaç ve terkiplerini araştırır.

Hayat suyu, hayat bitkisi, hayat ağacı ve ölümsüzlük suyunun karşılığı ab-ı hayatdır.

“İkinci Yeni Şiiri” içindeki Edip Cansever, Umutsuzlar Parkı (1958) ve Petrol (1959) adlı kitaplarındaki şiirlerle Varoluşçuluğa ulaşır.

Şebdîz, Hüsrev’in yağız atı ve Gülgûn’un (Şirin’in bindiği açık doru at) kardeşidir. Annelerinin, çöldeki bir aygır heykeline bir defa sürünmekle gebe kalarak bunları doğurduğu söylenmektedir. Efsaneye göre Şebdîz’in boyu diğer atlardan dört karış yüksektir.

Mitin icrası esnasında oluşabilecek kötü tesirlerden korunmak ve kurtulmak için yapılanlar arasında yıkanma veya soyunmak, eski elbiseleri veya özel tütsüleri yakmak, kan çıkarmak, kusmak, tükürmek gibi değişik hareketlerle bağdaştırılan günah çıkarma yer alır.

Divan şiirinin yapısını anlamak için onun tarih boyunca gelişen kültürlerden aldığı zenginlikleri bilmek gerekir. Zira Divan şiirinin temelleri ne sadece İslâm medeniyeti dairesi içinde gelişen kültüre ne de Yakındoğu İslâmî klâsik edebiyatının şiir anlayışına dayanmaktadır. Bu temel, İslâmiyet hatta Hristiyanlık öncesindeki Yakındoğu kültürüne uzanmaktadır.

Mezopotamya’da eski Sümer’de adı Dumuzi (Temmuz) olan fakat değişik bölgelerde ve zamanlarda Asur, Marduk, Baal, Adonis, Attis, Osiris gibi değişik adlarla adlandırılan ölen ve dirilen bitki tanrısı tarih boyunca Yunanistan’da, Anadolu’da, Suriye’de, Lübnan’da, Filistin’de birbirine esasta benzeyen fakat teferruatta ayrılan âyinler ve merasimlerle varlığını ve etkisini sürdürmüştür.

Çengnâme: XV. yüzyıl Osmanlı şairlerinden Ahmed-i Dâî, tarafından yazılan ve 1446 beyitten oluşan Çengnâme, çengi alegorik ve mistik biçimde anlatan manzum bir mesnevidir. 21. Yüzyıl İskender Pala Aşkname, 18. Yüzyıl İbrahim Hakkı Erzurumlu Marifetname, 13. Yüzyıl Mevlâna Celaleddin Rumi Mesnevi, 10. Yüzyılda Firdevsi Şehnameyi yazmıştır.

Cemşid’i öldürerek saltanat tahtına oturan efsanevî İran hükümdârı Dahhak’tır.

İslâm edebiyatındaki romans kahramanı olan Leylî, kendi adıyla müsemma olmak üzere leyl “gece” kelimesinin bir türevidir. Doğudaki ideal kadın güzelliği imajına uygun olarak güzelliği, güzel kadını ve sevgiliyi temsil etmektedir. Divan edebiyatında onun güzelliği çoğu kez Aya, Venüs yıldızına benzetilerek ifade edilmiştir.

Camasb-nâme: Türkçeye kazandırılan Camasbnâmelerden en önemlisi, II. Murat devri şairlerinden Abdî’nin eseridir. Eser Farsçadan tercüme olmakla birlikte, Arap hikâye tekniğine bağlılık gösterir. Binbir Gece Masalları’ndan da tesirlerin yer aldığı mesnevîde, islâm kültürünün ortak konularından istifade edilmiştir. Özellikle mesnevide Kur’an kaynaklı hikâyelerin tesiri görülmektedir.