Efrâsiyâb da kahramanlık, hükümdârlık ve saltanat sembolü şahsiyetlerden birisidir. Feridun Avesta’da, Thraetaonas (Fırdusis), Thaetaone (Fretun) adlarıyla, “ele geçirmezi ele geçirmeye çalışan” üç başlı ejderhâ Dahhak’ı öldüren kahraman olarak geçer. Hüsrev, şirin’e olan aşkı yüzünden dillere destan olmuş, tarihî kişiliği ortadan kalkarak tamamen efsânevî bir karaktere bürünmüştür. Mitolojik şahsiyetlerden biri olan Kahraman, Divan şiirinde bir kahramanlık ve yiğitlik sembolüdür. Rivâyetlere göre âb-ı hayâtı içerek ölmezlik sırrına erişen, peygamber veya veli olduğu tartışmalı olan kutsal bir kişi. Araştırmacıların ortak fikrine göre, Batı’da ve Doğu’da ortaya çıkan Hızır-iskender kıssaların, evrensel-mitolojik yanları bulunmaktadır.

Hüdhüd Hüdhüd, “çavuş kuşu”, İslâm mitolojisine göre Hz. Süleyman’ın emrinde bulunan kuşlardan biridir. Hz. Süleyman onun vasıtası ile Belkıs’ı bulmuş, Müslüman etmiş ve onunla evlenmiştir. Ayrıca Hüdhüd, çölde toprağın altında suyun nerede bulunduğunu çok iyi bilirdi. Bu yüzden Hz. Süleyman, (Ya’fur ya da Yagfur adlı) Hüdhüd’üsu bulma vazifesinde kullanmıştır. Hüdhüd ayrıca ilkbaharla, yağmurla, asma ağaçları ve üzümle yani bitki dünyası ile ilgili bir kuştur. Bu yüzden eğer bir adam Hüdhüd’ün kanıyla ayaklarını boyarsa, rüyasında fevkalâde acayip şeyler görür.

Divan şiirinde ukâb ve nesr adlarıyla da anılan kartal, öncelikle asil, alıcı bir kuştur. Kartalın Divan şiirindeki en yaygın kullanım alanı ise semâvî anlamlarda görülür.

Dârâ, Klâsik edebiyatımızda adı en çok geçen İran hükümdarlarından birisidir. Büyük bir saltanat ve şa’şaaya malik olması, İskender’le olan Efsânevî savaşları, taç ve tahtıyla dillere destan olmuş bir hükümdâr olması, hem İran, hem de Türk şiirinde adından çokça bahsedilmesine sebep olmuştur. Dârâ, Klâsik edebiyatımızda, bir ululuk, azâmet ve şa’şaa sembolüdür.

Türk mitolojisinin değişik dönemlere ve bölgelere göre çeşitlilik arz eden yaratılış mitleri arasında, “toplayıcılık”, “avcılık” ve “ilkel bahçe” tarımının hakim hayat tarzı olduğu devirde oluşan “ağaçtan yaratılma” en eski yaratılış miti olmalıdır. Bir başka ifadeyle, “ağaçtan yaratılma” mitini, Türk köken mitleri arasında en eski “yaratılış miti” olarak kabul ediyoruz. Bu kabulümüzün temelini de, Türklerin tarih sahnesine çıkmazdan önceki devirlerde yaşadıkları kabul edilen bölgenin orman oluşu başta olmak üzere, diğer kültler ve kültürel olgularla ilişkilerindeki sistematik tamamlanış oluşturmaktadır. İnsanların “topraktan yaratılma”nın evrensel olarak yaygınlığına karşılık Türk mitolojisinde neredeyse yokluğu ve buna karşılık “ağaçtan yaratılma” mitine dair izlerin çokluğu da, söz konusu kabulümüzün nedenleri arasındadır.

Eski kozmografyacıların görüşlerine göre muhit adı verilen denizin sardığı yeryüzü küresinde suların çekildiği kısımların sadece dörtte birinde hayat vardır. Bu kısma “rub’-ı meskûn” adı verilir.

Eski kozmografyacıların görüşlerine göre muhit adı verilen denizin sardığı yeryüzü küresinde suların çekildiği kısımların sadece dörtte birinde hayat vardır. Bu kısma “rub’-ı meskûn” adı verilir.

Şehnâme’de maceraları anlatılan büyük kahramanlardan Giv’in oğlu, Rüstem’in torunudur. Bijen, bir kahramanlık sembolüdür ve daha ziyade Efrasiyab tarafından içine atıldığı kuyuyla birlikte anılır.

Yüz, parlaklığı ve şeffaflığı bakımından su kavramıyla beraber düşünülmüştür. Varlığın hayat sebebi su olduğu düşünüldüğünde yüzün etrafındaki saçın, gizli hazineyi (suyu, yani yüzü) bekleyen yılan ile ilişkisi ortaya çıkmaktadır.

“Nev Yunânîlik” arayışının bir edebiyat hareketine dönüşemeden silinip gitmesinin nedeni, ne bu arayış içindeki yazarların yeteneksiz oluşu ne de yazılan eserlerin başarısızlığıdır. 1910’lu yılların başında ülkenin içinde bulunduğu durum, “Nev-Yunânîlik” arayışının tutunmasına ve yayılmasına uygun değildir. Ayrıca “Millî Edebiyat Hareketi”nin getirdiği ağır eleştiriler de bu arayışı etkisizleştirmiştir.

Nemrud, İbrahim peygamber döneminin, tanrılık iddia eden Bâbil kralı İbrahim’i ateşe attırması, tanrıyı görmek amacıyla göklere çıkmak için bir kule yaptırması ve aciz, topal bir sivrisinek tarafından beyni kemirilerek öldürülmesi yönüyle meşhurdur.

Türk mitolojisinde farklı zamanlarda ve farklı Türk boylarından derlenmiş birbirinin varyantı olan ve birbiriyle doğrudan bir ilişkisi saptanamamış pek çok teogoni mitleri vardır. Bu nedenle Türk teogoni mitlerini ve kültlerini tek bir sistem halinde henüz açıklayabilmekten uzağız. Ancak, Türk teogoni mitlerini ve onlara ait kültlerini şamanlığın evreni “Gökyüzü”, “Yeryüzü” ve “Yeraltı” olarak üç katmana ayırmasından hareketle bu üç yerde bulunuşlarına göre tasnif etmek mümkündür.

Türk mitolojisinde ana maygıl adını taşıyan dişi ruha “ulus anası” da denilir. Boy veya soy anlamındaki ulusu koruyan bir ruhtur.

Divan şiirinde Zühre ve Nâhid ismiyle yer alan Venüs, efsaneye göre Iranlı, çok güzel ve şûh bir kadın imiş. Hârût ile Mârût adlı meleklerden hile yoluyla göğe yükselmenin yolunu bulmuş, gökyüzüne çıkmıştır.

Acâyibü’l- Mahlûkât, Yazıldığı devrin coğrafya ve kozmografya telakkisine göre hazırlanmış, ansiklopedik bilgiler ihtiva eden, İslâmî edebiyatların ortak eserlerinden biridir.

Hüdhüd, “çavuş kuşu”, İslâm mitolojisine göre Hz. Süleyman’ın emrinde bulunan kuşlardan biridir. Hz. Süleyman onun vasıtası ile Belkıs’ı bulmuş, Müslüman etmiş ve onunla evlenmiştir.