Türk edebiyatında bir kelimenin başka bir anlamda kullanılmasına mecaz denir. Örneğin göz kelimesi görme organının adıdır. Suyun gözü dediğimiz zaman göz kelimesi kendi öz anlamı dışında kullanılmış olur. 

Gazneli Mahmud adlı bir Türk hükümdarının desteğiyle yazılması yanında, pek erken zamanlarda Türkçe’ye de tercüme edilmiş bulunan ve Türk kültürü üzerinde çok etkili olmuş bulunan İran milli destanı olan kitap Şehnâme’dir. 

Sanatı öncelemekle birlikte kullandığı dil, sembol ve mazmunlarla İslâm dinine ilginin oluşmasını sağlayan eserler de yazılmıştır. Leylâ vü Mecnûn, Mantıku’t-Tayr, Gül ü Bülbül, Şem ü Pervâne, Bülbülnâme ve Hüsn ü Aşk gibi eserler; sanat ve estetik özellikleri öne çıkan eserlerdir. Bu eserlerde ele alınan konu, tasavvuf düşüncesinin aşk ve güzellik anlayışından; sabır, yalnızlık, çile ve gaye gibi idealizmi besleyen fikirlerinden yararlanılarak oluşturulan alegorik sembollerle sunulmuştur. 

 Eski Türk edebiyatında çok kullanılan teşbih söz sanatında dört tane öge vardır. Bunlar; benzeyen, benzetilen, benzetme yönü ve benzetme edatıdır. Benzetme türü bu ögeler içinde yer almaz. 

Meânî konularının başlıcaları şunlardır: İsnad, inşâ, dilek (temenni), emir, nehiy, ünlem (nidâ), yüklem (müsned), özne (fail, nâib-i fail), cümle ve unsurları, kısaltma veya daraltma (kasr), bağlama (vasıl), ayırma (fasl), ölçülü söz söyleme (müsâvât), sözü bir maksatla kısa söyleme (icâz), maksadı gereğinden fazla sözle ve uzun ifade etme (itnâb).

Türk bela^gat literatüründe klasik özellikteki ilk Türkçe eser, örnekleri bakımından zayıf olsa da Ahmed Hamdi’nin Bela^gat-ı Lisa^n-ı Osma^ni^  adlı kitabıdır (İstanbul 1293).

Malazgirt Zaferi’nden sonra Anadolu’nun Türkleştirilmesinde Battalgazi, Danışmendgazi gibi kişilerin rolü büyüktür. Bu kişiler adına menkıbeler söylenmiştir.Bunlara destan denir. 

 Edebiyat, dile bağlı bir sanattır ve edebiyat, duygu, düşünce veya hayallerin heyecan, hayranlık ve estetik zevk uyandıracak şekilde ifade edilmesidir. Ancak, edebiyat bir kavram olarak dilimizde Tanzimat sonrasında kullanılmaya başlanmıştır. 

 Malazgirt Zaferi’nden sonra Anadolu’nun Türkleştirilmesinde Battalgazi, Danışmendgazi gibi kişilerin rolü büyüktür. Bu kişiler adına menkıbeler söylenmiştir. Bunlara destan denir. 

Kaygusuz Abdal lakabıyla tanınmış olan Alaaddin Gaybî (ö. 1444), şiir tarzı bakımından Yunus Emre’nin en eski takipçilerinden biridir. Alâiyye Sancak Beyi’nin oğlu iken Elmalı’da Abdal Musa’ya intisap ederek tasavvufî hayata yönelmiştir. Hicaz, Irak ve Suriye’yi dolaşmış, Mısır ve Rumeli’de bulunmuştur.

İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devleti Karahanlılardır. 

Beyan konuları ise söylece sıralanabilir: Lafzın manaya delaleti, hakikat, mecaz, kinaye, teşbih, istiare, mecaz-ı mürsel, ta’riz vb. 

“Sanat toplum içindir” görüşünde olanlar, faydacı düşünceye sahiptirler. Edebî eserin insana iyi, doğru ve güzel olanı öğreteceği ve dolayısıyla da topluma yararlı olacağı fikrindedirler. 

İktibas, “Kur’an ve hadisten alınmış bir ibareyi beyte/mısraa/cümleye yerleştirmek” şeklinde tanımlanabilecek bu sanatla, Türk-İslâm edebiyatı metinlerinde çokça karşılaşılmaktadır. Türk edebiyatında yenileşme dönemine kadar âyet ve hadislerden seçilen ibarelerin aktarılması şeklinde kullanılmışken sonraları iktibas edilen metinler çok çeşitlenmiş ve her türlü nakil bu kapsama dahil edilmiştir. 

 Atabetü’l-hakayık Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır. 

İran edebiyatından Divan edebiyatına geçen hemen hemen her konuda yazılan ve dört mısradan oluşan bu nazım şekline Rubâî denir.

İslamlaşmayla birlikte edebiyat ve din ilişkisi daha zengin bir mahiyet kazanmıştır. Nitekim Türkler İslamlaşma sürecinde tabii bir kültür değişimi yaşamış, yeni bir estetik anlayış içerisinde kendilerini bulmuşlardır. Bu estetik anlayış, dünya görüşünde, yaratılış telakkisinde, hayat ve varlık tasavvurunda kendini göstermiştir. Bütün bunlar içine girilen yeni dil havzası içerisinde yeni edebî eserlerin hayat bulmasını sağlamıştır. 

Hz. Peygamber konulu manzum ve mensur tür ve eserlerin başlıcalarını Na’at, Mevlit, Miraciye, Hilye, Kırk Hadis, Siyer, Esma^-i Nebi, Mu^ciza^t- ı Nebi^ vb. olarak sıralamak mümkündür. O¨zelikle Mevlit, Miraciye, Hilye, Kırk Hadis, Siyer, Mu^ciza^t-ı Nebi^ türlerinin ana kaynağı hadisler olmuştur.

“Sanat toplum içindir” görüşünde olanlar, faydacı düşünceye sahiptirler. Edebî eserin insana iyi, doğru ve güzel olanı öğreteceği ve dolayısıyla da topluma yararlı olacağı fikrindedirler.