Osmanlı’nın parçalanma tehlikesi yaşadığı yıllarda Ziya Gökalp’in öncülüğünü yaptığı akım Türkçülük’dür.

Mehmet Ali Şevki Bey’e göre sosyolojinin basma kalıp ilkelerinin karşısına gözleme ve deneye dayalı bir yöntem konulmalıdır. Gözlem, anket ve monografi teknikleri sosyolojiye pozitivist vepragmatik bir özellik kazandırmıştır. Science Sociale’i diğer sosyoloji ekollerinden ayıran yanı, onun salt bir toplum felsefesi veya öğretisi olmakla kalmayıp, nesnel bir yöntem geliştirmiş olmasıdır. Bu teknikleri kullanan bilimsel sosyoloji, öğretisel sosyolojiden ayrılır. Sosyoloğun bir ahlakçı ya da felsefeciden farkı onun nesnelliğidir.

Batı dünyasında Fransız ve Sanayi Devrimleri sosyolojinin gelişmesinde etkili faktörlerdendir.

Fındıkoğlu, Prens Sabahaddin’in “şahsi teşebbüs” ilkesini eğitim alanında temel bir ilke ve amaç olarak almaktadır. Ayrıca Fındıkoğlu Prens Sabahaddin’in idari hayat ve eğitim hayatının yeniden düzenlenmesi için önerdiği ademimerkeziyet ilkesini de eğitim konusunda ileriye sürdüğü önerilerinde temel ilke olarak almaktadır. Fındıkoğlu Türk eğitim sisteminde şu değişikliklerin yapılmasını önerir: Öğretim sisteminde kitaptan hayata doğru yönelme, yarışma yoluyla değerli kitapların yazılmasını sağlayarak tek kitaba bağlı kalmama, öğretmenlere dil konusunda baskı yapmama, şahsiyet ve kalite esaslarına değer verme.

Mehmet İzzet’in hareket noktası, Gökalp’in koyduğu problemlerdir ve bu problemlerin başında da birey-toplum ilişkisi gelir. Ona göre toplum içinde yaşayan insanın eylemleri topluma bağlıdır, bireyin hayatı toplumdan ayrı incelenemez.

Hilmi Ziya Ülken Türkiye’deki sosyoloji çalışmalarında ikinci nesil olarak kabul edilebilir. Gökalp sosyolojinin Türkiye’de kurucusu sayılırsa, Ülken ondan sonraki ilk nesle mensuptur.

Prens Sebahattin’in görüşlerini yukarıdakilerden hepsi içerir.

“Türkiye’de Çağdaş DÜşünce Tarihi” adlı eserin yazarı Hilmi Ziya Ülken’dir.

Ülken’in kitap halinde basılmış 75 adet eseri, 42 adet Fransızca makale ve tebliği yaklaşık 165 civarında Türkçe makale ve tebliği vardır. Ülken felsefe, sosyoloji ve psikoloji alanında da eserler vermiştir. Ayrıca yazdığı romanlar vardır.

Batı dünyasında Fransız ve Sanayi Devrimleri sosyolojinin gelişmesinde etkili faktörlerdendir

Fındıkoğlu’na göre eski ya da yeni sosyolojinin konusu “toplum (cemiyet)”dur. Sosyoloji toplum bilimidir. Sosyal realite (gerçeklik), realiteler serisi içinde ayrı bir varlığa sahiptir. Realite alemi bir bütün olarak toptan göz önüne alındığında, onun sosyal parçası, diğer parçaları ile karmaşık ilişkiler içindedir.

Belirtilen görüş Türkçülük’ün ifadesidir.

“Türkiye’de Çağdaşlaşma” adlı eserin yazarı Niyazi Berkes’tir.

Prens Sabahattin’e göre Toplumsal yapı değiştirilmeden yönetim biçiminin değiştirilmesi bir işe yaramayacak, mevcut sorunları çözemeyecektir. Meşrutiyet yönetim biçimi İspanya’da da var, İngiltere’de de Amerika Birleşik Devletleri’nde de Amerika kıtasının Orta ve Güney’indeki devletler de cumhuriyetle yönetiliyor. Oysa bu devletler arasında korkunç derecede farklılıklar bulunmakta. Bu korkunç farklılıklar hükümet biçiminin aynı olmasından değil, sosyal yapılarındaki ayrılıktan ileri gelmektedir. Yönetim hayatını özel hayata üstün tutan bütüncü-cemaatçi yapılarda idare şekli mutlakiyet, meşrutiyet, cumhuriyet, hangisi olursa olsun sonuç hep aynı; siyasi baskı ve sosyal yoksulluktur. Bundan dolayı, yönetim biçiminin ya da yasaların değişmesiyle gerçek bağımsızlığa kavuşulamaz. Yönetim hayatında yapılacak reformlar hep yüzeysel ve sonuçsuz kalmaya mahkumdur. Ülkenin kurtuluşu tanzimat, Islahat, meşrutiyetle değil, toplumsal yapının değişmesine bağlıdır.

Ülkemizin, ekonominin her alanında gereksinim duyduğu girişken iş adamları yetiştirecek bireyci bir eğitim felsefesine ihtiyacı vardır. Batı Avrupa’nın gelişmesi, bireyci aile ve onun yetiştirdiği kişisel girişkenlerin ürünüdür. Sosyolojinin gösterdiği yola girmek için, aile ve tüm eğitim sistemini kökten değiştirmek gerekir. Eğitim konusundaki görüşlerini Science Sociale ekolü doğrultusunda ortaya koyan Mehmet Ali Şevki Bey’e göre, devlet müdahalesinin olduğu her yerde kadrolar tekdüze yetiştirilir. İngiltere’de ise okul sisteminin daha karışık gözükmesi devlet müdahalesinin sınırlı olmasındandır (Sevündük, 1934a: 7) Eğitim devlet sorumluğunda başarıya ulaştırılmalıdır ama özel eğitim olanaklarının gelişmesine de olanak verilmelidir. A seçeğinde verilen görüş İsmayıl Hakkı Baltacıoğluna aittir.

İşlerin ayrılmadığı, birbirine bağlandığı, karıştırıldığı ve gevşek yürütüldüğü; iş sorumluluğunun tanımlanmadığı ve belli bir yetkiye bağlanmadığı, yetkilerin tümüyle hükümet merkezinde toplandığı; özel hayatın ve girişkenliğin baskı altında tutulduğu, memur sınıfının tahakkümüne dayalı yönetim biçimine de merkezi yönetim denilmektedir.

Fındıkoğlu, Batı medeniyetinden hangi unsurların alınacağı konusunda Gökalp ile olduğu kadar Mümtaz Turhan ile de hemfikirdir. Milletlerin hayatında tek taraflı veya karşılıklı kültür alışverişleri tabiî olaylardır.

Fransa’da F. Le Play, H. de Tourville ve E. Demolins önderliğinde geliştirilen anket, gözlem ve monografi tekniklerini esas alan, Science Sociale ekolünü ülkemize taşıyan isim Prens Sabahattin; ekolün çizgisinde alan araştırmaları yürüten isim de Mehmet Ali Şevki Sevündük’tür. Sevündük, Science Sociale’in genel yaklaşımından yola çıkarak monografik incelemelerin önemini vurgulamış, monografi ve anket örnekleri hazırlayarak uygulamış bir sosyologtur.

Prens Sabahattin Osmanlı aydınlarının çoğunluğunu etkileyen materyalizm, sosyal Darwinizm ve pozitivizmden o da etkilenmiştir. Düşüncelerinin şekillenmesinde babasının etkisi önemlidir. 1899 yılında babasının dayısı karşısında yürüttüğü mücadele sonucu Fransa’ya gitmek zorunda kalmıştır. Fransa’da sosyoloji ve Science Sociale ekolü ve onun temsilcileri ile tanışmıştır. Bu ekolün önde gelen isimlerinden Frederic Le Play, Henri de Tourville ve Edmond Demolins’in görüşlerini benimsemiştir. Ancak şamanizmden etkilendiği söylenemez.