Kısaltma Gruplarının Cümlede Nesne Olarak Kullanılması

…belki de benden bir parçayı ağzındaki balığı yer gibi vahşetle yiyecekti. (Abasıyanık, 1998:12) -Uzaklaşma grubu nesne olarak görev yapar.

Hatice Teyze’nin Ali’yi gördüm. -İlgi grubu nesne olarak görev yapar. Yeryüzünde dağı gökte yıldızı Bilemez mi sandın ey Yusuf Emmi (Dadaloğlu, 1993:112) -Bulunma grubu nesne olarak görev yapar.

Bir gün (bizim) birimizi beşe sayarlar Demir donla miğfer külah giyerler (Dadaloğlu, 1993:97) -Vasıta grubu nesne olarak görev yapar

Biz de onlar kadar başarılıyız.( Eşitlik, benzerlik)

Tanımamasına rağmen onu takdir ediyordu.(Zarf Öbeği)

Çok kuvvetli bir adamdı, bugünün şampiyon haltercisi gibi bir şeydi.(Sıfat tamlaması, tamlayan unsur)

Tüm bu hazırlıklar bizim içindi.(İsim, yüklem)

Uyandığı gibi yataktan kalkmıştı.( Zarf, zaman anlamı)

Birleşik isim grubu, unvan grubunun
özel isim unsuru olarak kullanılabilir:

Sibel Kumsal Hanım
Gaspıralı İsmail Bey
Mehmet Agah Efendi
Mehmet Nadir Amca

Cümle okunduğunda vurgulu ifadenin bağlama ifadesi olan "ya da" üzerinde olduğu görülür. Doğru seçenek B seçeneğidir.

Ünlemler, duyguların ya da doğada insan sesi dışındaki seslerin yansımalarıdır. “ İfadeleri ses yapılarına dayanır. Aslında isimken edat şeklinde de kullanılan aman, yazık gibi kelimeler de bunlardandır ve isimlere en yakın edatlardır.

Bir ünlem grubunda birden fazla ünlem unsuru bulunur. Örneğin: Hey, baksana! Doğru yanıt: A'dır.

Kelime grubu: İki veya daha fazla kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu, tek kelimeye denk olan ve yargı bildirmeyen gramer birimidir.

A seçeneğinde yer alan "Kızınca yanına yaklaşılmazdı." cümlesindeki "kızınca" sözcüğü "-ınca" basit zarf fiil ekini almıştır. Diğer seçeneklerdeki "şaşkınlıktan, kalkmışken ve durmaksızın" sözcükleri türemiş zarf eki almıştır. "Açar açmaz" sözcüğü ise birleşik zarf fiil eki almıştır.

Aşağıda basit zarf-fiil eklerinin tamamı, türemiş ve birleşik zarf-fiillerden ise birkaç örnek verilmiştir.

Basit zarf-fiil ekleri -Xp, -X, -A, -AlI, -ArAk, -XncA, -mAdAn, -ken

Türemiş zarf-fiil ekleri -mAksIzIn, -mAklA, -DXkçA, -DxKtA, -mXşçAsInA, - mIşken, -AlIdAn, -XncAyA, -AsIyA, -mXşçAsInA, -AsIyA, -XşXndA vb.

Birleşik zarf-fiil ekleri -mAdAn önce, -mAdAn sonra, -DXktAn dolayı, -mAsInA rağmen, -mXş gibi, -Ar kadar, -DXğX için, -mAk üzere, -Ar -mAz, vb.

Diğer zarf-fiil ekleri -Ar -mAz, -DX –mAdI, -DX mX, -mAz mI

Doğru cevap D'dir. 

"Onun gibisi zor bulunur." cümlede geçen "Onun gibisi" edat grubu bir ad tamlamasıdır. Bu tamlamadaki tamlanan "gibi" sözcüğü edattır. Doğru yanıt: C'dir.

Ünlem grubu bir kısaltma öbeği olarak sınıflandırılmakta ve ifade ettiği anlam bakımından 6 gruba ayrılmaktadır:

• Çeşitli duyguları bildiren anlatımlar: tüh, vah, keşke, vay be, eyvah, haydi, hayda, aferin, yaşasın, hey gidi, vb.

• Karşılıklı konuşmalara özgü kabul etme veya etmeme; anlaşma veya anlaşmama ifade eden yapılar: var, yok, iyi, pekiyi, tamam, uygun, vb.

• Selamlaşma, iyi dileklerde bulunma, özür dileme veya bunlara cevap verme: merhaba, iyi misiniz, iyi akşamlar, sağ salim kalınız, afedersiniz, teşekkürler, hoş geldiniz, yeni yılınız kutlu olsun, görü- şünceye kadar, vb. • Bir şeye seslenme, dikkat çekme: hey, marş marş, alo, vb.

• Genel soru bildirme veya soruya cevap verme: ne, nasıl, bu nasıl, hiçbir şey değil, vb.

• Bağımsız hitaplar. Bunlar titremlemeyle yapılan ünlem veya ünlem gruplarıdır: çocuklar, arkadaş- lar, Ali, dostum, ey gençler, vb.

Seher yeli çamları, çavdarları tararken; / Dağlar göller üstüne sisten perde örerken, /
İlkbaharın ilk gülü kılıfını yararken, / Sonbaharda son yağmur yollara yağarken gel! dört tane zarf-fiil vardır.

Birden fazla kelimenin anlam ve yapı bakımından bir birliktelik oluşturduğu dil bilgisel yapılar olan kelime grupları da cümlenin yapısını ve işleyişini oluşturmada belirleyici olan unsurlardan biridir.

Yaklaşma (Yönelme) Grubu: Yaklaşma ekli bir isimle bir başka isim unsurunun oluşturduğu kelime grubudur. Grubun unsurları birer kelimeden oluşabileceği gibi kelime grubu da olabilir. Yaklaşma grubu, esasen, fiilimsilerle kurulan grupların yıpranmış ve kalıplaşmış şeklidir. (Aktan, 2016:73) Vurgu, sondaki öge üzerindedir.

Uzaklaşma grubu, cümlede özne olarak veya öznenin bir bölümü olarak görev yapabilir: Gözlerimden akan seller iniler (Dadaloğlu, 1993:109); Kuş kemiğinden saraylar yaptırdım (Dadaloğlu, 1993:100); Yüce Hak’tan bir dileğim var benim (Dadaloğlu, 1993:60)

Kısaltma Gruplarının Cümlede Özne Olarak Kullanılması

Ali Dayı’nın kız evlenmiş. - İlgi grubu özne olarak görev yapar. Dükkân açtım mârifetten Dükkânıma gelici yok Bir küpe yaptım kudretten Kulağına takıcı yok. (Teslim Abdal’dan akt. Elçin, 1990:12) - Yaklaşma grubu özne olarak görev yapmaktadır.

İsim-fiil, sıfat ve zarf-fiillere çok defa hâl eki getirilmesiyle oluşan zarf-fiil grubu "türemiş zarf-fiil grupları"dır. Doğru yanıt E'dir.

Eline sağlık (olmak): İsim-fiil grubundan kısalmıştır.

kalpten kalbe (olmak): İsim-fiil grubundan kısalmıştır.

yüreği buruk (olmak): İsim-fiil grubundan kısalmıştır.

gözü yüksekte (olan): Sıfat-fiil grubundan kısalmıştır.

gönlü yüce (olarak): Zarf-fiil grubundan kısalmıştır.

Basit zarf-fiil eklerinin temel özelliği yapılarının tam olarak açıklanamamasıdır. Oysa türemiş veya birleşik zarf-fiil yapıları açıklanabilmektedir.

• A, B, D ve E seçeneklerinde yalnızca bir tane zarf-fiil bulunurken C seçeneğinde birden fazla zarf-fiile çekimlenmiş fiilimsi bir arada kullanılıp zarf-fiil grubu oluşturmuştur.

"Kaç defa" sıfat tamlaması cümlede zarf tümleci görevinde olup fiili nitelemektedir. Cevap C şıkkıdır.