Türkçe Ses Bilgisi Ara 7. Deneme Sınavı
Toplam 20 Soru1.Soru
Aşağıdakilerden hangisi ünlülerin sınıflandırıldığı bir grup değildir?
Ön damak ünlüsü |
Art damak ünlüsü |
Dil ünlüsü |
Düz ünlü |
Yuvarlak ünlü |
Türkçede ünlüler yukarıda verilen ölçütlere göre dört grupta toplanabilir: Dilin ön tarafının kabararak ön damakla arasındaki açıklığı daraltması sonucu oluşan ünlülere ön damak ünlüsü veya kısaca ön ünlü denir. Bunlar /e/, /i/, /ö/, /ü/ ünlüleridir. Dilin arka tarafının kabararak, yumuşak damakla arasındaki mesafeyi daraltması sonucu oluşan ünlülerse art damak ünlüsü veya art ünlü olarak adlandırılır. Bunlar /a/, /ı/, /o/, /u/ ünlüleridir. Kimi yayınlarda bunlara ön ve art ünlü yerine ince ve kalın ünlü de denir. İncelik ve kalınlık terimleri yaygın biçimde kullanılmalarına rağmen, gösterdikleri kavrama dair bir çağrışım yapmazlar ve bu nedenle dil bilimsel terim olmaya uygun değildirler.
Türkçede ünlülerin ikinci önemli ayırıcı özelliği, dudakların durumudur: Dudaklar düz durumdayken çıkarılan ünlülere düz ünlüler denir: /a/, /e/, /ı/, /i/ ünlüleri düz ünlülerdir. Eğer dudaklarda bir yuvarlaklaşma olur ise bu durumda yuvarlak ünlüler oluşur: /o/, /u/, /ö/, /ü/ ünlüleri de yuvarlak ünlülerdir.
Ağız boşluğundaki açıklık-kapalılık, dilin ağız içinde yayvan olarak bulunması veya kabararak hava yolunu daraltmasıyla ilgilidir. Geniş ünlülerde dil her seferinde, dar karşılığına göre ağız içinde daha yayvan biçimde bulunur. Bu darlık veya genişlik durumu ünlülerin sınıflandırılmasında kullanılan üçüncü önemli ayrımdır: /a/, /e/, /o/, /ö/ ünlüleri geniş, /ı/, /i/, /u/, /ü/ ünlüleri dar ünlülerdir. Bu ölçüt için Türkçe kaynaklarda, damakların durumunu esas almak daha alışılmıştır. Aynı grupta yer alan ünlüler arasındaki açıklık da aynı değildir ama ana hatlarıyla ünlüler böyle bir sistem içerisinde görülürler. Konuşma dilinde, /e/ ile /i/ arasında yer alan ve ver-, ye- gibi sözcüklerde görülen, kapalı e denilen bir ünlü daha olduğu yukarıda belirtilmişti (bk. Sesbirim).
Ünlülerin sınıflandırılmasında dördüncü ölçüt olarak süre alınır. Baştaki gırtlak sesini saymazsak, ilke olarak ünlüler, çıkarılmaları sırasında ses aygıtında herhangi bir kapanmayla karşılaşmadıkları için nefesin yettiği kadar söylenebilirler. Ama pratik kullanımda uzunluğu veya kısalığı göz önünde bulundurarak “normal uzun” sayabileceğimiz ünlüler vardır. /ı/ ünlüsünün diğerlerinden daha kısa olduğu ve başka dillerle ilişki durumlarında
Türkçenin en fazla etkilenen ünlüsü olduğunu da belirtmek gerekir
2.Soru
I. Harfler, sesleri, sesbirimleri gösteren işaretlerdir.
II. Aynı sesin gösterimi için farklı alfabelerde aynı işaretler kullanılır.
III. Bir dilin söylenişinde yer alan tüm sesler alfabede gösterilir.
IV. Bir dilde alfabede olduğu ha^lde sesbirim olmayan sesler bulunabilir.
V. Düzeltme işareti, Arap harfleriyle yazılan Osmanlıcanın yazımının günümüze yansımasıdır.
Yukarıda harflerle ilgili verilen ifadelerden hangileri doğrudur?
I, III ve IV |
I, IV ve V |
II, III ve V |
I, III, IV ve V |
I, II, III ve V |
Aynı sesin gösterimi için farklı alfabelerde farklı işaretler kullanılır. Bir dilin söylenişinde yer alan tüm sesler alfabede gösterilmiyor olabilir. Doğru yanıt B.
3.Soru
Abartma sıfatları ile zarfların vurgusu hangi hece ya da ses üzerindedir?
Son hecede
|
Orta hecede
|
İlk seste
|
Son seste
|
İlk hecede
|
4.Soru
Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde vurgunun yeri doğru gösterilmiştir?
KAPkara |
kaYAŞ |
maSA |
GÜzel |
anNE |
Doğru yanıt A seçeneği.
5.Soru
Bazı birleşik sözcüklerde vurgu, birleşiğin son hecesinde olabilmektedir. Aşağıdakilerden hangisi bu duruma örnek olarak verilebilir?
devetabanı |
karatahta |
karagöz |
hazmetmek |
kertenkele |
Birleşik sözcüklerde ve birleşik sözcük olduğu unutulmuş eski birleşik sözcüklerde
vurgu son hecede değil, ilk sözcüğün son hecesindedir. Bazı sözcüklerde ise
yalınken son hecede olan vurgu, birleşme- de ilk heceye kayar. C seçeneği dışındaki sözcükler bu şekildeki vurgulamalara örnektir. Doğru yanıt C seçeneği.
6.Soru
Türkçede aşağıdaki değişimler gözlenmiştir.kavış > kavuş, yabız > yavuz, kabık > kabuk, çamır > çamur buna göre, ünlülerin hangi özelliği değişmiştir?
Kalınlık-incelik |
Artlık-önlük |
Dudak durumu |
Açıklık-kapalılık |
Darlık-genişlik |
Verilen örneklerde /ı/ > /u/ değişimi görülmektedir. Bu seslerin her ikisi de art (kalın) ve dar (kapalı) sestir. Ayrıldıkları nokta ise dudak durumudur: /ı/ düz, /u/ yuvarlak bir ünlüdür. Doğru yanıt C şıkkıdır.
7.Soru
Aşağıdaki sözcüklerin hangisinde ötümlü – ötümsüzlük uyumu kuralına uymayan bir yazım vardır?
özge |
geçdi |
sözcü |
yolda |
başka |
Ötümlü ve ötümsüz varyantları olan bir ekin, ünlülerden ve ötümlü ünsüzlerden sonra ötümlü ünsüzle başlayan, ötümsüz ünsüzlerden sonraysa ötümsüz ünsüzle başlayan biçimlerinin gelmesine ötümlülük- ötümsüzlük uyumu denir. Buna göre “geçdi” sözcüğünün “geçti” olarak yazılması gerekir. “Doğru cevap B’dir.
8.Soru
Anlam ayırıcı olan ve Türkçede vurgu olarak anlaşılan parçalarüstü öge yeri değişebilen nedir?
Ton |
Uzunluk |
Ezgi |
Ulama |
Durak |
Anlam ayırıcı olan ve Türkçede vurgu olarak anlaşılan
parçalarüstü öge yeri değişebilen ton dur.
9.Soru
kitab, hesab gibi alıntı sözcüklerin sonundaki ötümlü ünsüzler, Türkçede genel olarak nasıl işlem görür?
Yalın durumda ötümsüzleşirler, bir ünlüden önce tekrar ötümlüleşirler.
|
Ötümlü kalırlar.
|
Ötümsüzleşirler.
|
Başka ünsüze değişirler.
|
İkizleşirler.
|
10.Soru
“Geldi mi gideriz.” cümlesinin sonunda yükselen ezgi neyi göstermektedir?
Cümlenin bitmediğini |
Cümlenin bittiğini |
Çağrıya karşılık söylenildiğini |
Ara cümle olduğunu |
Soru cümlesi olduğunu |
"Geldi. Geldi mi? Geldi mi gideriz." örneklerimizi incelediğimizde "Geldi" örneğinde sonda düşen bir ezgi vardır. Bu ezgi cümlenin bittiğini gösterir. "Geldi mi" örneğinin sonunda ise önce yükselip sonra düşen bir ezgi vardır ve bu ezgi, soru cümlesine işaret eder. Buna karşılık aynı sözcük üçüncü cümlede ana cümleyi bitirmez. Yükselen ton cümlenin bitmediğine işaret eder. Doğru cevap A'dır.
11.Soru
Aşağıdakilerden hangisi a ünlüsünün özelliklerini tam olarak vermektedir?
geniş-düz-art
|
geniş-düz-ön
|
dar-düz-art
|
dar-düz-ön
|
geniş-yuvarlak-ön
|
12.Soru
I /a/. II. /e/. III. /i/. IV. /ö/. V. /ü/
Yukarıdakilerden hangileri ön damak ünlüsüdür?
I, II, III |
I, II, IV, V |
I, II, III, IV |
II, III, IV, V |
I, II, III, IV, V |
Dilin ön tarafının kabararak ön damakla arasındaki açıklığı daraltması sonucu oluşan ünlülere ön damak ünlüsü veya kısaca ön ünlü denir. Bunlar /e/, /i/, /ö/, /ü/ ünlüleridir. /a/ ise art damak ünlüsüdür. Doğru cevap D şıkkıdır.
13.Soru
Dilin en küçük birimi aşağıdakilerden hangisidir?
harf
|
kelime
|
ek
|
hece
|
ses
|
14.Soru
“Ezgi” ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
Bir konuşma zincirinde hece, sözcük kökleri ve eklerle sözcükleri kapsayan ton ve değişmelerin tümü ezgiyi oluşturur.
|
Türkçede ezginin yine de belirlenebilen bir yönü vardır ve iletişim açısından önemlidir.
|
Ezgi kişi, bağlam, konuşurun sosyal sınıfı, eğitimi gibi nedenlere bağlı olarak değişebilir.
|
Türkçe sözcüklerde ezgi, ulama ile birlikte ortaya çıkar.
|
Türkçede biçim bilgisel ve söz dizimsel açıdan bitmiş görünen cümlelerin gerçekten bağımsız cümleler mi yoksa bağımlı cümleler mi olduklarını ezgi sayesinde anlamak mümkündür.
|
15.Soru
I. Bütün değişkenleri ayrı ayrı yazmak. II. Ekleri temsilen semboller kullanmak. III. Değişkenlerin hepsini bir arada almak. IV. Sözcük varyantlarını belirlemek.
Yukarıdakilerden hangileri, Türkçede bilimsel çalışmalarda değişken sesleri göstermenin yollarındandır?
I, II |
II, III |
III, IV |
I, II, III |
I, II, III, IV |
Türkçede bilimsel çalışmalarda değişken sesleri göstermenin 2 yolu vardır. Birinci yol bütün değişkenleri ayrı ayrı yazmaktır. Bu yapılırken ekin sahip oldugu ünlü ve ünsüzlere göre farklı alternatifler ortaya çıkar. İkinci yolu ise eklerin bütün varyantlarını yazmak yerine hepsini temsilen semboller kullanmaktır. Burada alışılmış uygulama, değişken seslerin temsilen büyük harfle verilmesidir. Doğru cevap A şıkkıdır.
16.Soru
Aşağıdakilerden hangisi ses yapısı bakımından Türkçenin tipik özelliklerini barındırır?
Hat |
Fare |
Tay |
Lale |
Masa |
Söz Başında Akıcı Ünsüzlerin Bulunmayışı: Türkçede söz başında akıcı ünsüzler bulunmaz, sızıcı ünsüzler de az sayıda bulunabilir. Bu nedenle /f/, /h/, /j/, /l/, /m/, /n/, /p/, /r/, /ş/, /v/, /z/ ünlüleriyle başlayan Türkçe sözcükler ya alıntıdır ya da ilk ünsüzleri başka seslerden gelişmiştir. /j/ sesi her pozisyonda sadece yabancı sözcüklerde bulunabilir. Seçeneklerde bu ünsüzleri barındırmayan tay sözcüğüdür. Doğru cevap C' dir.
17.Soru
Aşağıdaki sözcüklerden hangisi ek alırken ötümlüleşme bakımından farklı bir gelişme göstermiştir?
gök |
konut |
dip |
ufak |
geçit |
Yukarıdaki kelimelerden gök, dip, ufak, geçit ek aldığında sondaki harf ötümlüleşmektedir: "göğ-e, dib-i, ufağ-a, geçid-i". Yeni türevlerde -t sesinin bazen ötümlüleşmediği de görülmektedir. "konut" kelimesi ek aldığında ise ötümlüleşme gözükmemektedir: konut-a, konut-u vb. Doğru cevap B'dir.
18.Soru
kâtil “öldüren” katil “öldürme eylemi”
hâlâ “henüz” hala “babanın kız kardeşi” gibi durum parçaüstü birimlerden hangisiyle ilişkilidir?
Uzunluk |
Entanasyon |
Ulama |
Ezgi |
Durak |
Uzunluk, Türkçe ve alıntı sözcükler için farklı anlamlara gelir.
19.Soru
Düzlük-yuvarlaklık uyumuna göre ilk hecesinde o, u ünlüleri olan bir sözcüğün daha sonraki hecelerinde aşağıdakilerden hangisinin olması beklenir?
e, ü |
a, e |
a, u |
a, ı |
e, i |
Sözcüğün ilk hecesinde düz bir ünlü varsa sonraki hecelerde sadece düz; yuvarlak ünlü varsa sonraki hecelerde dar-yuvarlak veya düz-geniş ünlülerin bulunması beklenmektedir. Önceki hecede a,ı varsa sonraki hecede a,ı; e,i varsa ikinci hecede e,i; o,u varsa sonraki hecede a,u; ö,ü varsa sonraki hecede e,ü olmalıdır. Doğru cevap C’dir.
20.Soru
Türkçede ikincil (başka seslerden değişmiş) olarak gelişmiş sesler aşağıdakilerin hangisinde tam ve doğru olarak verilmiştir?
h, k, l
|
p, ç, t, k
|
y, ş, s, n
|
h, f, c
|
m, s, t, k
|
-
- 1.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 2.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 3.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 4.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 5.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 6.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 7.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 8.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 9.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 10.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 11.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 12.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 13.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 14.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 15.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 16.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 17.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 18.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 19.SORU ÇÖZÜLMEDİ
- 20.SORU ÇÖZÜLMEDİ