Standart vurgulamadan sapmalar konusunda Doğan Aksan, aşağıdaki örneklerde, standart (İstanbul) ağzı ile öteki ağızlar arasındaki vurgu farkına işaret etmiştir

Yazım Kılavuzu’na göre sonunda /p/, /ç/, /t/, /k/ ünsüzlerinden biri bulunan Meriç, Irak, Murat, Sinop gibi özel adlara ünlüyle başlayan çekim eki getirildiğinden yazımda ötümlüleşme olmaz: Meriç’i, Irak’a, Murat’ın, Sinop’a. Buna karşılık bu sözcükler söylenirken iki ünlü arasındaki ötümsüz ünsüz ötümlüleşir. Ancak çok heceli sözcüklerin sonundaki ötümsüz ünsüzün, ötümlüleşmesi kuralında yazımın etkisiyle zaman zaman bozulmalar
olduğu görülmektedir. Bunun sonucunda bu sözcüklerin, yazıldığı biçimde, ünsüz ötümlüleşmesi olmadan söylendikleri de görülmektedir:

Standart yazım         Standart söyleyiş            Yazımın etkisiyle söyleyiş
Meriç’i                           merici                                   meriçi
Irak’a                            ırağa                                     ıraka
Sinop’a                          sinoba                                   sinopa
Murat’ın                         muradın                                 muratın

Ünsüzler; ötümlü-ötümsüz, patlamalı-sızıcı, ön-art, geniz-ağız, dudak-damak gibi özelliklerle birbirlerinden ayrılırlar. Doğru cevap E şıkkıdır.

“Ağacı, sana, özlüyor” sözcüklerinde çekimle ilgili ses değişimleri olmuştur. Ses değişimleri eş zamanlıdır. Biçimsel ses bilgisi (morfonoloji) ile ilgilidir.

r ~ ø nöbetleşmesi

J sesi Türkçe de bulunmamaktadır, dilimize giren J sesli sözcüklerin söylenişinde bu sese en yakın olan C sesinin kullanıldığı görülmüştür.

Pantolon sözcüğünün yazımı ve söylenişi doğrudur. Diğerleri egzoz, eşofman, şoför ve seyahat şeklinde olmalıdır.

Söz sonunda bulunan ince /l/ ünsüzü, kendisinden sonra bir ünlü bulunmadığı için, şapka ile de gösterilemiyor.

Türkçe kökenli sözcüklerde bulunan ünlüler ilk üç ölçüt göz önüne alınarak şöyle bir tabloda gösterilebilirler: 

Doğru cevap D'dir.

taş › dış örneğinde ünlü daralması görülmektedir.

Ötümlülük-Ötümsüzlük Nöbetleşmesi

Ön damak ünlülerinin çeşitli nedenlerle art damak ünlüsüne dönüşmesi artdamaksızlaşma olarak adlandırılır. Kelimedeki /e/ ve/i/ ön damak ünlüleri zaman içinde /a/ ve /ı/ art damak ünlülerine dönüşmüştür. Doğru cevap E’dir.

ş ~ ø nöbetleşmesi: Ünlü ile biten sayı adlarına üleştirme eki -Ar eklendiğinde arada bir /ş/ sesi türer:

altı-ş-ar

iki-ş-er

Bu /ş/ sesinin, beşer sözcüğünün be-şer biçiminde yanlış çözümlenmesi sonucu ortaya çıktığı düşünülmektedir. Ayrıca örnekseme yoluyla, ünsüzle biten yarım sözcüğüne de eklenmiştir: yarım-ş-ar.

Doğru cevap E'dir.

En geniş anlaşılırlık seviyesine ulaşma amacı güttükleri için en iyi biçimde ders kitapları ve günlük gazetelerde temsil edilen standart yazı dilinin kullanıldığı bazı alanlar, standart dışı kullanıma açık, bazıları tamamıyla kapalıdır. Örnek olarak ders kitapları, yasa metinleri, standart dilin sözlükleri, yazım kılavuzları gibi türler standart dışı kullanıma kapalıyken edebî metinler açıktır. Özellikle roman ve öykülerdeki diyaloglarda ağız kullanımı alışılmıştır.

Eylem kök ve gövdelerinin sonundaki düz-geniş /a/, /e/ ünlüleri standart dilde şimdiki zaman ekinden önce düzenli olarak daralır. Aynı durumdaki ünlüler, konuşma dilinde, ünlüyle başlayan -(y)A, -(y)An, -(y)AcAk, -(y)ArAk, -(y)In, -(y)Ip, -(y)IncA, -(y)AyIm gibi eklerden önce araya giren yardımcı ünsüz /y/’nin etkisiyle daralabilir: bekleyerek ~ bekliyerek, başlayan ~ başlıyan, arayıp ~ arıyıp, anlayacak ~ anlıyacak. Ancak daralma düzenli değildir. de- eyleminin ünlüsü -(y)XncA ve -(y)Xp eklerinden önce daralmaz: deyince, deyip. Doğru cevap D'dir.

Konuşma dilinde görülen eğilimlerden biri de söz sonunda ötümlü, sızıcı /-z/ ünsüzünün ötümsüzleşmesidir. Bu gelişme başka sözcüklerde de görülmekle birlikte özellikle birinci çoğul kişi ekinde dikkat çekmektedir. Örneğin, yapıyoruz yerine yapıyos denmesi gibi.

Kelimenin doğru yazılışı Zelanda'dır. Doğru cevap A'dır.