Rastsal örneklemin en önemli özelliği evreni her yönüyle temsil edebilmesidir.

Bilimsel çalışmalar, gerçek ve gerçek olmayan ilişkileri birbirinden ayırt etmeyi hedeflerler. Üç aşamada bu hedefe ulaşmak mümkündür:

1. Eş zamanlı değişkenlik (covariation): Yapılan araştırma belirtilen sebebin X, belirtilen sonuçla Y, aynı zamanda değiştiğini göstermelidir.
2. Zaman sırası: Araştırma, sebebin sonuçtan önce geldiğini göstermelidir. Sebebin sonuçtan sonra oluşması mümkün değildir.
3. Alternatif açıklamaların elenmesi: Araştırma aynı zamanda alternatif açıklamaları elemeli ve üçüncü bir faktörün iki değişkeni de etkilemediğini göstermelidir. 

En olası vaka analizinin tam tersine ise “en az olası vaka” (least likely case) analizi denilmektedir. En az olası vaka analizi, belli bir konuda ele alınan bir kuramın tahminlerinin gerçekleşme ihtimalinin en düşük olduğu vakanın incelenmesidir. Eğer böylesi bir vakada bile ilgilenilen kuramın tahminleri gerçekleşiyorsa, o zaman o kuramın analitik gücü konusunda son derece güçlü bir destek bulunmuş olur. Eğer kuram ‘en az olası vaka’da bile doğrulanmışsa, ele alınabilecek tüm vakalarda doğrulanma ihtimali de yüksektir. 

Soruda tanımlanan kurgu deney sonrası test – kontrol grubu kurgusudur.

Doğal deneyin kuramsal muadili olarak bilinen yöntem karşı olgusal akıl yürütme deneyleri olarak bilinir.

Onlarca ülkeyi ve belki de binlerce veriyi örneklemi olarak kullanan ve büyük çapta korelasyonları ortaya çıkarmakta başarılı olan istatistiki analizlere nazaran vaka analizleri doğrudan bir veya birkaç vakadaki neden-sonuç ilişkilerine odaklanır. Bir veya birkaç vakaya odaklanılması, pek çok vakada rastlanan bir korelasyonun ardında yatan neden-sonuç ilişkisini ve mekanizmasını ortaya çıkarmaya yardımcı olur. 

Tek vakalı analizlerin en önemli türlerinden bir tanesi de ‘sapkın vaka’ (deviant case) incelemesidir. Sapkın vaka, belli bir nedensellik ilişkisinin işleyişine dair yerleşmiş kuramlar bütününe, bağımlı ve bağımsız değişkenler arasında keşfedilmiş korelasyonlara, ters bir durum arz eden vakadır. 

En az olası vaka analizi, belli bir konuda ele alınan bir kuramın tahminlerinin gerçekleşme ihtimalinin en düşük olduğu vakanın incelenmesidir.

Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler alanlarında devletlerin siyasi sistemleri, seçmenlerin oylarla ilgili tercihleri, savaşlar, devrimler, terörizm ve iç savaşlar gibi konuları bir neden-sonuç örüntüsü içinde açıklar.

Belirli bir durumdan genele ulaşmaya tümevarım denilmektedir.

Daha önce kullanılan ölçeğin basit olması, kavramın anlamını yeterince temsil edememesi ya da yeni bir tanımlama ile kesintili olan bir ölçek yerine sürekli bir ölçeğin geliştirilmesinin mümkün olabilmesi yeni bir ölçeğin geliştirilmesini meşru kılar.

Katmanlı örnekleme yöntemi bu gözlem temelinde işler ve hedef kitleyi türdeş alt gruplara ayırıp her birinden gerekli büyüklükte örnekleme yoluyla toplam örneklemi oluşturur. 

Araştırmacıyı uygunluk yöntemini kullanmaya zorlayan sebep, aynı örnekten hareketle, elli domino taşının da birbirine çarparak yıkıldığı bir süreci tek bir vakada gözlemlemenin çok zor ya da imkânsız oluşudur. Uygunluk yönteminde nedensellik süreci parçalarına ayrılır ve her bir halkası diğerlerinden izole edilerek incelenir. 

Üzerinde gözlem ve ölçümlerin yapılacağı örnek ögelerini seçme sürecine örnekleme (sampling) diyoruz. Gözlem ve ölçümlerin başarıyla yapıldığı ögeler örnek ögeleri ya da denekler olurlar ve başarıyla seçilip ölçümleri yerine getirilerek örneğe dâhil edilirler. 

Güvenilirliğin saptanması için ilk yapılacak olan bir ölçeği aynı gözlem birimlerine iki kere tatbik etmektir. “Sınama ve yeniden sınama” (test - retest) yöntemi adı verilen bu güvenilirlik saptamasında aynı sorular aynı kişilere arada bu soruları tamamen anımsayamayacakları kadar bir zaman bırakarak sormaktır.