Kendimizce yüzeyde geçerli olduğunu düşündüğümüz bir ölçeğin mantıken ölçmek istediği kavramı ölçüp ölçmediğini bu konunun uzmanı olan bilim adamlarına da sorarak yolumuza devam edebiliriz. Bu durumda uzman bilim adamlarının yapacağı mantıki inceleme sonunda ulaşılacak olan sonuç eğer olumlu olursa, o zaman daha güçlü bir biçimde ölçeğimizin içeriğinin geçerli olduğuna veya ölçeğin içerik geçerliliğine (content validity) sahip olduğuna hükmedebiliriz. Gerek birinci yüzeyde geçerlilik gerek ikinci olarak başvurduğumuz içerik geçerliliği mantıki geçerlilik yöntemleridir. Burada yapılan belirli bir dilde mevcut olan kelime, dil bilgisi ve mantık kuralları kullanılarak tanımlanmış olan bir kavramın mantıki olarak hangi görgül olgu, olay, özne, eşya vb. tekabül ettiğini zihnen saptamaktan ibarettir. Geçerlilik sadece mantıki olarak ileri sürülebilen bir özellik değildir. İki yolla mantıki geçerlilik olgusu daha da geliştirilebilmektedir.

Müşteri, Çalışan ya da Dernek, Kulüp vs. Üyelikleri; pek çok zaman anket çalışmalarında müşteri, firma çalışanları, kulüp ya da dernek üye listeleri örnek listesi olarak kullanılmaktadır. 

“Birbirine çok benzeyen iki tarihî vaka bulunamazsa, kontrollü bir karşılaştırma yapabilmek için var olan bir vakayla icat edilen bir vaka eşleştirilir” (George ve Bennett, Case Studies, s.167). Bu yöntemde, gerçek olan bir vakaya, etkisi ölçülmeye çalışılan bağımsız değişken eklenerek veya eğer hâlihazırda varsa, çıkarılarak, karşı olgusal bir vaka icat edilir. Bu manipülasyondan hareketle, icat edilen bu yeni vakada bağımlı değişkenin değerinin nasıl veya ne kadar değişeceği üzerine akıl yürütülür.

Soruda tanımlanan kurgu deney sonrası test – kontrol grubu kurgusudur. 

Hedef kitle içinde yer alan ögelerin seçilecek örnek içine dahil olma olasılığı olanlarının listesine örnek listesi (sampling frame) denilmektedir. 

En olası vaka analizinin tam tersine ise “en az olası vaka” (least likely case) analizi denilmektedir. En az olası vaka analizi, belli bir konuda ele alınan bir kuramın tahminlerinin gerçekleşme ihtimalinin en düşük olduğu vakanın incelenmesidir. Eğer böylesi bir vakada bile ilgilenilen kuramın tahminleri gerçekleşiyorsa, o zaman o kuramın analitik gücü konusunda son derece güçlü bir destek bulunmuş olur. Eğer kuram ‘en az olası vaka’da bile doğrulanmışsa, ele alınabilecek tüm vakalarda doğrulanma ihtimali de yüksektir. 

Vaka analizi, iki değişken arasındaki neden-sonuç ilişkisinin nasıl başladığını ve geliştiğini detaylı olarak sunmak açısından önemli bir yöntemdir. Bunun yanı sıra, gözlemlenmesi zor olaylarla ilgili kuram geliştirilmesi için çok önemli rol üstlenmiştir. Siyaset ve siyasi süreçlerle ilgili bildiklerimiz çoğu, devlet başkanları, milletvekilleri, hâkimler, siyasi kampanyalar, anlaşmalar, savaşlar, terörizm, ve iç savaşlar hakkındaki vaka çalışmalarının bir sonucudur.

Sıralama ölçeğimizin kategorileri veya gözlem birimleri arasındaki mesafenin ne olduğunu bilmek durumunda değiliz. Ancak, bu mesafenin eşit olduğunu varsayabilecek bir konuma ulaşabilirsek o zaman ölçümlerimizi daha ayrıntılı ve güçlü olarak yapma şansını elde ederiz. Bu aralıkların eşit olduğunu kabul ettiğimiz durumlarda artık sıralama ölçeğinden daha başka bir ölçeğe ulaşmış, aralık ölçeği (interval scale) kullanarak ölçüm yapmamız mümkün hâle gelmiş bulunmaktadır. Bu ölçek sıralama ölçeğinin tüm özelliklerine sahip olduğu gibi, ayrıca kategoriler veya gözlem birimleri arasındaki mesafelerin de eşit olduğu varsayımına dayanır. 

Rastsal örnekleme “rastgele” örneklem demek değildir. Rastsal örnekleme gayet basit bir temel prensibe dayanır: rastsal örneklemde hedef kitledeki tüm ögelerin örnekleme seçilme şansları eşittir. 

Bir araştırmada tanımlama işlemi araştırmanın kapsamını, sınırlarını ve evrenini belirlemek için gereklidir.

Araştırmacıyı uygunluk yöntemini kullanmaya zorlayan sebep, aynı örnekten hareketle, elli domino taşının da birbirine çarparak yıkıldığı bir süreci tek bir vakada gözlemlemenin çok zor ya da imkânsız oluşudur. Uygunluk yönteminde nedensellik süreci parçalarına ayrılır ve her bir halkası diğerlerinden izole edilerek incelenir.

Deneysel araştırmalarda iki grubun da başlangıçta aynı karakterde olduğunu garantilemek için uygulanan atama şekli rastgele atamadır.

Eş zamanlı değişkenlik (covariation): Yapılan araştırma belirtilen sebebin X, belirtilen sonuçla Y, aynı zamanda değiştiğini göstermelidir.

Hangi yöntem seçilirse seçilsin, bir araştırma kurgusu, herhangi bir kuramı test etmeye çalışırken aşağıdaki hedefleri dikkate alır:

1. İki ya da daha fazla değişken arasında bir bağ kurmaya çalışmak,
2. Bulguların gerçek hayatta da genel olarak doğru olduğunu göstermek,
3. Bir olgunun diğer olgudan daha önce ya da sonra geldiğini göstermek,
4. Mümkünse alternatif açıklamaları elemek.

Basit sistematik örneklemede çalışma evreni sayısı / örneklem büyüklüğü oranı hesaplandıktan sonra bu oran içindeki ilk kişilere uygulanır ve oran dahilinde devam edilir.

Vaka analizleri işlevlerine göre çok değişik şekillerde tasarlanabilmekte, bir vaka analizinin tasarımını, cevabı aranan soru ya da sorular belirlemektedir. 

Basit rastsal örneklem oluşturmanın yollarından bir tanesi de yukarıda ifade edilen yöntemdir.