buyur<uk

Türklerin Budizmle tanışmaları Uygurlarla olmamıştır. Budizm ve bununla ilgili olarak Bumın’in ikinci oğlu Muhan Kağan (553-572)’ın adı 572-580 yılları arasındaki I. Köktürk Kağanlığı’ndaki olayların anlatıldığı Bugut yazıtında ve Çin kaynaklarında geçmektedir. Çin kaynaklarında Muhan için Çin’in başkentinde (Çan-gan) bir Türk tapınağı yaptırıldığı haber verilmektedir. Türkler arasında Budizm konusundaki en önemli olay ise Muhan’ın kardeşi Taspar Kağan’ın (572-581) Budizmi Çinli rahip Hui-lin’in telkinleriyle kabul edip ardından manastırlar yaptırması ve Kuzey Çin imparatorundan dinî kitaplar göndermesini istemesidir. Bir sutra’yı (Nirvanasutra) Türk diline çevirmek için ilk girişim bu döneme rastlar. Bugün için elde bulunmayan, ancak Çin kaynaklarında varlığından bahsedilen bu sutranın hangi harflerle yazılmış olduğuna dair en ufak bilgi yoktur.

İlgi hâli eki Orhun Türkçesinde +Iŋ / +nIŋ iken Uygurcada ünlü veya ünsüzle sonlanan sözlerden sonra +nIŋ’dir.

Orhun Türkçesindeki kon ve anıg sözleri, n ağzında kon ve anıg, y ağzında ise koy ve ayıg olmuştur.

V. Bang ve öğrencisi A. von Gabain’in birlikte çıkardıkları bir başka süreli yayın daha vardır: Türkische Turfan-Texte (TTT). Bu yayının ilk altı sayısı Bang ve Gabain’e ait olup bu yayınlarda beş ayrı metin araştırması ve bir indeks bulunmaktadır (TTT I, 1929; TTT II, 1929; TTT III 1930;.TTT IV, 1930; TTT V, 1931; TTT VI, 1934). 1959’da son sayısı yani 10. sayısı çıkan bu dergi Berliner Turfantexte (BTT) adı ile devam etmiştir. Günümüzde hâla çıkan BTT’nin ilk sayısını 1971’de G. Hazai ve P. Zieme yayımlamışlardır (O. F. Sertkaya, “Turfan Metinleri ve Yapılan Yayımları”, Türkiyat Mecmuası XIX, İstanbul 1980).

Doğru cevap B'dir. Maniheizm: 216-277 yılları arasında yaşamış olan Mani tarafından kurulmuştur. Mani, Hıristiyanlık, Zerdüştlük ve Burkancılığın yararlı gördüğü noktalarını toplayarak kendi sistemini kurmuştur. Zerdüşt papazları Maniheizmin güçlenmesi karşısında hükümdara baskı yaparak Mani’yi öldürtürler. Maniheizm, karşıt güçlerin çarpışması (dualizm) üzerine kurulmuştur. Karanlıklar göğü ile ışık göğü durmaksızın savaşır lar. Maniheizm, 3. yy’dan itibaren doğum yeri olan Babilonya’dan eski dünyanın bilinen bütün ülke ve bölgelerine hızla yayılmıştır. 

Budist Uygurlardan kalan Buda ve Boddhisavattların başından geçen olayları anlatan avadana ve jataka öyküleri daha çok, rahip olmamakla birlikte Budizmi kabul eden
halk topluluklarına dinsel çoşku vermek için yazılmıştır.

Yeni kabul ettikleri dinlerin alfabelerini uyarlayarak kullanmışlardır.

Maniheist Türkler Mani ve Uygur alfabesini kullanmıştır.

Uygur alfabesi Soğd yazısından yararlanılarak oluşturulmuştur.

Kaşgarlı Mahmut "Türk alfabesi" kavramını ilk kullanan kişidir.

Uygur alfabesi Hristiyanlıkla ilgili metinlerde de kullanılmıştır.

Orhun Türkçesi –b-, -b > Uygurca –w-, -w
sebin- “sevinmek” BK D2 > sew- Kalyanam. VI.4 (krş. sewig, sewin-, sewinç)

Ötüken Uygur Kağanlığının (744-840) merkezi Orhun nehri üzerinde yer alan Karabalgasun’dur.

Metinde geçen adru? uzlar “diğer ustalar” sıfat tamlamasında da görüleceği gibi adru? kelimesi diğer anlamındadır.

Maniheizm, karşıt güçlerin çarpışması (dualizm) üzerine kurulmuştur. Karanlıklar göğü ile ışık göğü durmaksızın savaşır lar. Burada karanlık tüm kötülükleri, aydınlık ise iyiliği, güzelliği ve ruhu sembolleştirir.

İlk Türk şairi olarak bilinen Arpın Çor Tigin’in de aşk konusunda yazılmış bir şiiri, Maniheist yazmalar arasındadır. Bu şiirin, Türk lirik şiirinin ilk ve en eski örneği olduğunu R. R. Arat 1960’ta söylemiştir.