Türk edebiyatının Anadolu sahasındaki ilk ürünlerinde dinî konuların mesnevi
nazım biçimiyle anlatıldığı görülmektedir. Fakat zamanla insan hayatını ilgilendiren her konunun mesnevi nazım şekliyle anlatıldığına dair bir yığın örnek vardır. Ama daha çok çi kahramanlı aşk hikâyelerinin mesnevi nazım biçimiyle işlendiği bilinmektedir. XVI. yüzyılda Yusuf u Züleyha, Leyla ile Mecnun, Ferhad ile Şirin, Şem ü Pervane, Vamık u Azra gibi çift kahramanlı aşk hikâyelerinin en güzel örnekleri verilmiştir.

III. Murad döneminde yeniçeri ayaklanmasına sebep, akçenin değerinin düşürülüp
yeniçeriye ulufe ödenmesidir.

Abdurahman Hıbrî’nin Edirne’yi tarih,  mimarisi, coğrafiyapısı, bilginleri, devlet adamları ve şairleriyle etraflı bir şekilde anlattığı En­sü’l Müsamrn’i de bir şehir tarihi olarak bu yüzyılda yazılan önemli eserlerdendir.

Osmanlı Devleti’nin ilk yıllarında ilmî eserleriyle ve kişilikleriyle kendilerini kabul ettiren şeyhülislamlar, bulundukları konumun gereği olarak kimseye boyun eğmemiş, ilmin yüce konumunu göstermişlerdir.

Türk edebiyatında şarkılar daha çok 18.yüzyılda görülmeye başlanır.

Katip Çelebi'nin değil Evliya Çelebi'nin kırk yıldan fazla süre boyunca gezi notlarından oluşur.

Hayriyye adlı ünlü mesnevisinden öğrendiğimize göre Nabî’nin asıl adı Yusuf olup 1642 yılında eski adı Ruha olan Urfa’da doğmuş; çocukluğunu ve ilk gençliğini memleketinde geçirmiştir.  

XVII. Yüzyıldaki toplumsal sorunlar, öğüt nitelikli eserlerin artmasına neden olur.

Nabî’nin görevinden ayrıldıktan sonra etrafındaki insanların tavır değiştirmesine tepki olarak yazdığı kasidesi Azliyye’dir. Diğer şıklarda verilen eserler sanatçının mesnevisi olup farklı amaçlarla ve farklı konular üzerine yazılmışlardır.

Hikmetli söz sanatının ilk örnekleri Kutadgu Bilig'dir.

Mecnun gibi idealize edilmiş aşklar a^şık ve sevgili yerine daha gerçekçi ve hayatın içinden tiplerin anlatımına gerek duymuştur.

-Ahmet Bin Osman - Menakıb-ı Tiryaki Hasan Paşa
-Faizî - Hasenat-ı Hasan’ı
-Vasıtî - Telhisat’ı
-Karaçelebizade Abdülaziz’in – Zafername
-Karaçelebizade Abdülaziz’in - Tarih-i Feth-i Revan.

Nabî, Hayriyye isimli didaktik mesnevisi oğlu Ebulhayr Mehmet için yazmıştır.

Hikemî şiirin Osmanlı sahasındaki kullanım alanı İran şiirindekine göre daha genişleyerek sosyal konuları da içine almıştır. Önce değişik divan şairlerinde örneğin Fuzulî ve Bağdatlı Ruhî’de yer yer gördüğümüz bu tarz, Nabî ile güçlenerek esas yapısını kazanmıştır.  Hikemî şiirin Osmanlı sahasındaki en güçlü temsilcisi Nabî’dir. 

"Fezleke", "Cihannüma", "Keşfu’z-Zünun" ve "Tuhfetü’l-Kibar fi Esfari’l-Bihar" Katip Çelebi’nin, "Seyahatname" Evliya Çelebi’nin eseridir. 

Nefî’nin ilk kullandığı mahlası “zararlı, zarara ait” anlamındaki Darri^’dir.

Nevizade Atayî’nin zeyil olarak Kanunî’den IV.Murat zamanına kadar yetişen bin civarında bilgin ve şeyhin hayatlarını anlattığı bu eser biyografi türünde verilmiştir.

Mesnevi dışındaki nazım şekilleriyle de yazılabilen sakinamelerin Türk edebiyatındaki örneklerine bakıldığında ortaya konan eserlerin üçte birinin bu yüzyılda yazıldığı görülecektir. Sakinameler; işret meclislerinin anlatıldığı, meyhane etrafında oluşan şarap, kadeh, sürahi, saki, çalgı, mutrıb gibi kavramların bütün çağrışımlarıyla işlendiği edebî eserlerdir. Bu eserlerde kimi zaman doğrudan bir meyhane ve müştemilatı ele alınıp anlatılır kimi zaman da her bir unsura sembolik anlamlar yüklenerek tasavvufî asktan ve mertebelerinden bahsedilir. Atayî’nin II. Osman’a ithaf ettiği Âlemnüma olarak da bilinen sakinamesi türün önemli örneklerindendir.

XVII.yüzyılın beli başlı tarih yazarları arasında İbrahim Peçevî, Hasan Beyzade Ahmet, Karaçelebizade Abdülaziz, Naima, Kâtip Çelebi, Solakzade Mehmet Hemdemî, Abdî ve Silahdar Fındıklılı Mehmet Ağa sayılabilir.

Neşatî’nin, türün en güzel örneği sayılan Hi­lye-i­ Hakanî’yi örnek alarak yazdığı Hilye-i­ Enbi­ya’sı ve Nevizade Atayî’nin Hi­lyetü’l- Efkâr’ı merkeze Hz. Peygamberi alan eserlerdir. Cevrî’nin Hi­lye-i­ Çihâryâr-ı Güzîn adlı eserinde ise dört büyük halifenin hilyesi anlatılmıştır. Manzum şairler tezkiresiyle de dikkati çeken Güftî’nin H­ilye-i­ Aşere-i­ Mübeşşere isimli eseri bu dönemin dikkate değer bir diğer hilyesidir.