Ücret-emek ilişkisine dayanan sanayi üretiminin yok denecek kadar az olduğunu gösteren 1921 Sanayi sayımı sonuçlarıdır. 1921 Sanayi sayımı sonuçlarının işyeri başına ortalama olarak 2 çalışan insan göstermesi, sayımın kapsadığı alanlarda kendi başına ya da aile emeğinin yardımıyla çalışan küçük üreticilerin dışında ücret-emek ilişkisine dayanan sanayi üretiminin yok denecek kadar cılız olduğunu kanıtlamaktadır.

Osmanlı İmparatorluğu’nda, 20. yüzyıl başlarında, sanayileşme ve buna bağlı olarak bir işçi kitlesinin ortaya çıkışıyla ilgili en önemli ve sağlıklı bilgi kaynağı, 1913-1915 Sanayi Sayımı’dır. Sayım, İmparatorluk’taki sanayi kuruluşlarının küçük bir bölümünü içeriyorsa da, önemli kuruluşlarının tümü kapsama girmekteydi ve “Ülkenin sınai profilinin büyük bölümünü içerdiğinde şüphe olmayan bu kuruluşlar, 1908 yılında çağdaş anlamıyla bir Osmanlı sanayiinin varolmadığını açık-seçik ortaya koymaktadır. Sayım sonuçları, sanayi kuruluşlarının çok büyük bölümünün; gıda, toprak, deri, tahtacılık, tekstil ve kâğıt gibi tarımsal kaynaklı sanayiler olduğunu ortaya koymaktadır. 1913-1915 Sanayi Sayımı sonuçlarına göre, 1915 yılı itibariyle sayıma dâhil edilen 264 kuruluştan 22’si, yani %8.3’ü devlete ait olup, büyük bölümü dokuma sanayii alanında faaliyet göstermektedir.