Cumhuriyet’in kuruluşunun hemen öncesinden itibaren ise kimlik oluşturucu bir olgu olarak, İslamcılık, Osmanlıcılık ve Turancılık anlayışlarına tepki biçimini almıştır. Buna göre Anadoluculuk, din ve soy etkenlerinin dışında Anadolu’nun maddî ve manevi gerçekliğini esas alan bir ulusçuluk biçimidir. I. Dünya Savaşı ve Mütareke dönemlerinde Hilmi Ziya Ülken tarafından savunulan bu düşünce az çok farklılıklarla Ziyaettin Fahri, Remzi Oğuz Arık ile sürdürülür. Nurettin Topçu ise Anadoluculuk düşüncesine felsefi ve mistik bir nitelik kazandırmıştır. Bu düşüncenin temsilcilerinden Arık, Topçu gibi düşünürlerin din ve ırk etkenlerinden birini veya ikisini birden Anadolu kavramının içeriğini oluşturan faktörlerin dışında görmemişlerdir. Bu görüşlerle ilgisi olmayan ve Anadolu’yu Batı hümanizmasının kaynağı olarak gören bir başka Anadoluculuk düşüncesi ise “Mavi Anadoluculuk” adıyla anılan ve edebiyatta Halikarnas Balıkçısı, Azra Erhat, A. Kadir gibi isimlerle temsil edilen anlayıştır.