Davranışlarımızı her zaman pekiştirme ile öğrenmeyiz. Bazen davranışlarımız sonucunda istenmedik uyaranlarla, durumlarla karşılaşabiliriz. Hız sınırını geçen kişiye para cezası verilmesi, kişi kötü bir söz söylediği için arkadaşının ona darılması, eve çok geç gelen çocuğa bir süre dışarı çıkmayı yasaklama hatta suç işleyen kişinin hapse atılması gibi durumlar kişilerin bu davranışları tekrar yapma olasılıklarını azaltacaktır. Benzer şekilde olumlu davranışlarımız da bazen olumsuz durumlarla sonuçlanabilir. Çocuğun annesine soru sorduğunda azar işitmesi, çok çalıştığı halde kişinin maaşının artmaması, yardım isteyen bir kişinin kaba bir şekilde reddedilmesi gibi durumlarda da kişiler bu davranışları tekrar yapmak istemeyecektir. Örneklerden de anlaşılacağı gibi ceza, varlığı yapılan davranışın gelecekte tekrarlanma olasılığını azaltan her türlü olaydır. Başka bir deyişle ceza, davranış sonucunda istendik bir uyaranın geri çekilmesi veya istenmedik bir uyaranın verilmesidir. Pekiştirmenin aksine ceza izlediği davranışı azaltır ya da güçsüzleştirir.

Cezalar davranış üzerindeki etkilerine göre ikiye ayrılır; birinci ve ikinci tip ceza. Birinci tip ceza, ortama hoş olmayan, istenmeyen bir uyaranın ilave edilmesi; ikinci tip ceza ise ortamdan hoş, sevilen, istendik bir uyaranın çıkarılmasıdır. Azarlamak, ayakta bekletmek I. Tip cezalara, hız sınırını aşan sürücünün ehliyetini elinden almak, ders çalışmayan çocuğun televizyon seyretmesine izin vermemek ise II. Tip cezalara örnektir. Olumlu ceza istenmeyen davranıştan sonra ortama hoşa gitmeyen bir uyaran eklenmesidir.