Planlı Dönem Öncesi Konut
Politikaları
Türkiye’de planlı dönem öncesinde izlenen konut
politikaları; 1923-45 ve 1946-60 dönemleri
açısından ele alınıp incelenebilir.
1923-1945 döneminde, kırsal nüfus kentsel nüfustan
daha fazla olduğundan ve kentlere doğru bir
nüfus hareketinin olmadığından, barınma sorunu
ülke genelinde bir toplumsal sorun olarak görülmemiştir.
Bireylerin konut gereksinimlerini kendi
çabaları ile karşılamaya çalıştıkları bu dönemde,
ülke kaynakları genellikle sanayileşmeye yönlendirilmiştir.
Bu dönemde devlet, Yunanistan’dan
mübadele ile gelen göçmenlerin konut sorunu ve
Ankara’nın başkent olması ve özellikle memur kenti
haline gelmesi ile memurların konut sorunu ile ilgilenmiştir.
Bu dönemde, özellikle memurların konut
ihtiyaçlarını karşılamak üzere çeşitli yasalar çıkarılarak,
memurların konut edinmesini kolaylaştıracak
politikalar uygulanmaya
çalışılmıştır. Bu
yasalardan biri, 1925
tarihli 583 sayılı kamulaştırma
yasasıdır.
Bu yasa, memurların
konut ihtiyacını karşılamak
üzere yeni gelişme
alanları açılması
için çıkarılmıştır.
Memurları ilgilendiren bir diğer yasa ise, 1925
tarihli 586 sayılı yasadır. Bu yasa ile bütün memurlara,
konut kooperatifi kurmaları için, aylıklarının
yarısı kadar avans verilmesi kararlaştırılmıştır. Bu
kararın da etkisi ile 1935 yılında, Ankara’da ilk konut
yapı kooperatifi kurulmuştur. 1928 yılında çıkarılan
1352 sayılı yasa da, Ankara’da memurların konut
sorununu çözmeyi amaçlamaktadır. Bu yasa ile
memur konutları yapılması için, Maliye Bakanlığı
yetkilendirilmiştir. 1929 yılında ise, 1452 sayılı yasa
çıkarılarak, memurlara konut tazminatı ödenmesi
kararlaştırılmıştır. 1930 yılında, 1580 sayılı Belediye
Yasası ile belediyelerin konuta ilişkin görevleri,
kiralık konut yapmakla sınırlandırılmıştır.1930’lu
yıllarda Ankara’da gecekondulaşma ise yeni bir sorun olarak ortaya çıkmıştır. 1940 tarihli 3780 sayılı
yasa ile kiracılar, devlet tarafından korumaya
alınmıştır. 1944 yılında ise, 4626 sayılı Memur Konutları
Yasası ile devlete, başta Ankara olmak üzere
memurlar için konut yapma görevi verilmiştir.
1944-1946 yılları arasında Emlak ve Eytam Bankası
aracılığı ile yaptırılan 434 konut, bu yasanın en
büyük uygulamasını oluşturmuştur. Ayrıca, işçilerin
konut sorununa da el atılmış, 1945 yılında Çalışma
Bakanlığı ve İşçi Sigortaları Kanunu (SSK)
kurulmuştur.
1945-1960 yıllarını kapsayan dönem, İkinci
Dünya Savaşı’nın etkilerini taşıyan dönemdir. Bu
dönemde, ekonomik ve sosyal alanda önemli değişimler
yaşanmıştır. Çok partili rejim, demokrat bir
partinin iktidara gelmesi ve ekonomiye liberal bir
görüşün hâkim olması ile tarım ve endüstri alanlarında
önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bu dönemde,
göçler ve kentleşmenin etkisi ile konut sorunu
ağırlığını hissettirmiş ve gecekondulaşma sorunu
artmıştır. Bu dönemde, gecekondulaşmayı önlemek
üzere çeşitli yasalar çıkarılmış ve politikalar
uygulanmıştır.
1946 yılında ucuz konut yaptırmak, kredi
vermek ve yapı sanayini geliştirmek üzere, 4987
sayılı yasa ile Emlak Kredi Bankası kurulmuştur.
Bu dönemde yapılan binalardan, konut yapımını
teşvik için on yıl bina vergisi alınmamıştır. 1958
yılında, konut sorunu ve politikaları üzerinde
önemli bir etkisi olan İmar ve İskân Bakanlığı
kurulmuştur.