Bağlamsal Unsurlar
Her işletmenin kendisine özgü bir örgüt yapısı vardır. Yine de bu yapılar arasında benzerlikler ve
farklılıklar gözlemleyebiliriz. Peki hiç merak ettiniz mi bu yapısal benzerlik ve farklılıkların oluşumunda
etkili olan unsurlar var mıdır, varsa nelerdir? Küçük işletmelerin yöneticileri, hele ki işletme yeni
kuruluyorsa, bir anlamda bu yapının mimarları olarak, planlı ya da plansız bu unsurlardan etkilenirler.
Ayrıca işletmeler ve çevresi dinamiktir. Bir zamanlar işletme için uygun olan organizasyonel yapı, zaman
içinde iç ve dış çevredeki değişimler nedeniyle beklentileri karşılayamaz hale gelir ve yeniden
düzenlenebilir. Bu reorganizasyon ya da yeniden örgütleme olarak adlandırılır.
Bir işletmenin organizasyon yapısı çeşitli iç ve dış çevre unsurlarından etkilenir. Müşteriler, pazar
koşulları, rekabet, devlet müdahalesi, sosyo-kültürel koşullar dışsal faktörlerdendir. Faaliyet konusu,
hedefler ve strateji, işletmenin büyüklüğü, personelin niteliği, kullanılan teknoloji, örgüt kültürü ise
organizasyon yapısını etkileyen içsel faktörlerdir. Aşağıda bu faktörlerden bazılarına yer verilmiştir.
Hedefler ve strateji: Örgütlerin hedefleri ve onları bu hedeflere ulaştıracak stratejileri ile yapıları
arasında karşılıklı ilişki vardır. Dahası bu ilişki dinamiktir ve firma ölçek olarak büyüdükçe ve
karmaşıklık arttıkça öngörülen yapı zaman içinde değişir. Maliyet liderliği stratejisini benimseyen bir
işletme ile farklılaştırma stratejisini benimseyen işletmelerin organizasyon yapıları da birbirinden farklı
olacaktır. İş pozisyonları, bunlara bağlı görev ve sorumluluklar, pozisyonlar arası ilişkiler ve işletmenin
organizasyon şeması da işletmenin stratejilerine göre değişecektir. Bir ticaret firması e-ticaret
uygulamaya karar verdiğinde satış ve pazarlama ile ilgili faaliyetleri yenilenecektir.
Ölçek: İşletmelerin büyüklükleri ile yapıları arasında ilişki vardır. İşletmeler büyüdükçe yapılar
değişir ve karmaşıklık artar. İşletmeler büyümeye paralel olarak basit yapıdan fonksiyonel yapıya,
fonksiyonel yapıdan matriks ya da çok bölümlü yapıya evrilirler.
Teknoloji: İşletmelerin etkin ve verimli çalışmaları kullandıkları teknoloji ile yakından ilgilidir.
Teknoloji ne kadar karmaşık ise, bunun organizasyon unsurları üzerindeki etkileri de o derece kompleks
olur. Bu tür işletmelerde koordinasyonu sağlamak önemli bir iştir. Örneğin ustalık ve sanatkârlık
gerektiren el işi deri aksesuarlar üreten küçük bir işletme ile bunların makinelerde kitle halinde üretildiği
işletmenin organizasyon yapısı birbirinden farklı olacaktır.

Kültür: Kültür, bir örgütte tüm çalışanlar tarafından paylaşılan inançlar, normlar, gelenekler ve değer
yargıları olarak tanımlanır. Kültür ile yapı arasında karşılıklı ilişki vardır. Kültür yapının işleyişinde
bazen destek bazen de engel oluşturabilir. Her türlü örgütsel değişmenin anahtar etmeni örgüt kültürüdür.
Özellikle yapısal değişim dönemlerinde örgüt kültürü ve yapı uyumu, yapının başarılı biçimde
uygulanabilmesi açısından dikkate alınmalıdır. Örneğin fonksiyonlara dayalı bir yapıdan süreçlere dayalı
bir yapıya geçişte, örgütün hedefleri doğrultusunda bu yeni yapıyı destekleyen bir örgüt kültürünün
oluşturulması gerekir. Mevcut kültür yeni yapıyı desteklemiyor ise bu kültürel dönüşüm için gerekli
çabalara ve mekanizmalara ihtiyaç duyulur.
Çevre: Çevre koşullarının özelliklerine bağlı olarak organizasyon yapıları ve organizasyonda
kullanılan çeşitli süreçler farklılık gösterir. Örneğin çevresel koşulların istikrarlı ve öngörülebilir olduğu
bir ortamda faaliyet gösteren bir organizasyonun yapısı ile çalkantılı bir ortamda faaliyet gösteren bir
organizasyonun yapısı birbirinden farklı olacaktır. Çevre unsurunu “teknoloji ve pazardaki değişimler ile
bu değişimlerin hızı”nı esas alarak 20 işletmeyi ayrıntılı inceleyen araştırmacılar, bu işletmelerdeki
organizasyon yapılarını “mekanik ve organik” olmak üzere iki grupta sınıflamışlardır.