Sosyoloji kuramcıları toplumsallaşma süreçlerini birincil ve ikincil toplumsallaşma kavramları ile açıklar.

Birincil toplumsallaşma; insanoğlunun çevresine ayak uydurmak için gereksinim duyduğu hayat ve dünya bilgisinin de temellerinin atıldığı döneme karşılık gelir.

Birincil toplumsallaşma sürecinde bireyin dünyasına uyumunun esasları ortaya konur ve bireyin yaşamını doğru şekilde sürdürebilmesi için yerine getirmesi gereken görev yapılanır. Yine bireyin kendisine ve çevresine olan temel güven duygusunun oluşması bu döneme karşılık gelir.

Birincil toplumsallaşma bu nedenle anne karnında başlar ve ileri çocukluk dönemine kadar süregider. Bu süreç içinde çocuğun toplum içinde edindiği ilk roller ve bu roller çerçevesinde geliştirdiği davranış biçimleri birincil toplumsallaşmaya karşılık gelen süreçlerdir.

Ayrıca, sosyal yaşantısı içinde kendi aldığı rollere karşılık, karşısındaki kişi ve gruplardan beklediği rol ve davranış modelleri de bireyin ilk toplumsallaşma sürecinde yaşadığı süreçlerdir. Bu açından bakıldığında aile birincil toplumsallaşma sürecinin ilk temel ögesidir. Daha sonra okul, ilk arkadaş çevresi ve ailenin yakınında olan diğer yakın çevreler, bireylerin birincil toplumsallaşmasında aktif rol oynayan sosyal gruplardır.

İkincil toplumsallaşma ise bireylerin toplum içindeki yerlerinin pekişmesinde önemi olan kurumsal alt dünyaların özümsenmesine karşılık gelir. Bir bakıma ikincil toplumsallaşma, özümsenmiş alt dünyalar ile bireyin ilişkisi tarafından yapılanır.

İkincil toplumsallaşma sürecinde bireyin toplum içinde değişen rollerine karşılık.geliştirdikleri farklı davranış biçimleri yer alır. Bu süreçte değişkenlik gösteren toplumsal ilişkiler içinde bireyin farklı rolleri üstlenebilmesi becerisini gösterir. Bireyin bir anne ya da baba olarak toplumdaki rolünün hemen ardından bir doktor ya da bir öğretmen olarak toplumsal rolünün nasıl geliştiği ve hemen ardından trafikte bir sürücü olarak toplumsal rol ve görevlerinin neler olduğu gibi değişkenler ikincil toplumsallaşma sürecinin konuları arasındadır. Burada bireylerin farklı durumlarda, farklı kişilere ve gruplara karşı oluşturdukları davranış biçimleri arasında ne tür değişkenlikler yaşandığı ve bu değişkenlikler içinde bireyin kendi konumunu topluma göre nasıl yapılandırdığı önem taşır. Bireylerin aynı ya da farklı mekânlarda, aynı ya da farklı kişilere karşı, aynı ya da farklı roller içinde edindikleri ve gösterdikleri tüm davranış biçimleri ikincil toplumsallaşma süreçleri içinde yer alır.