Bazı devlet adamları ve aydınlar, farklı etnik ve dini kökenlerden insanların oluşturduğu Osmanlı toplumunda, hukuk devleti ekseninde temsili bir sistemle sosyal entegrasyonun sağlanabileceğine yönelik bir takım fikirler öne sürdüler. Müslim ve gayrimüslim halkın nispeten eğitimli kesimi, gazeteciler, bilim ve hukuk adamları ile öğrencilerin ilgisiyle yayılan bu fikirler, Osmancılık, İslamcılık, Türkçülük ve Batıcılık akımlarını yarattı. Devletin hangi siyasi dinamiklerden güç alarak kurtulup çağdaş normları yakalayacağı, yüzünü Doğu’ya mı Batı’ya mı dönmesinin yararlı olacağı ve toplumda birlik ve beraberliğin nasıl sağlanacağı konularının hararetle tartışıldığı 19. yüzyılın son çeyreğinde, İslâmcılığın diğerlerine göre daha ağır bastığı söylenebilir.