II. Mahmud’un yerine tahta geçen oğlu Sultan Abdülmecid’in saltanatının (1839-1861) hemen başında, 3 Kasım 1839’da ilân edilen Gülhane Hatt-ı Hümayunu veya Tanzimat Fermanı olarak bilinen siyasi belge ile, padişah, bürokrasi ve halk arasındaki ilişkiler hukuk çerçevesinde yeniden ele alındı. Fermanda, halkın vergi ve askerlik konularındaki mükellefiyetlerinde yeni bir düzenlemeye gidileceğinin işareti verilir. Vergi salarken ve seferberlikte asker toplarken bazı kesimlere fazla yüklenildiği belirtilerek bundan böyle vergi ve asker toplarken âdil davranılacağına vurgu yapılır. Ancak burada önemli bir ayrıntıya yer verilir ve her Müslümanın vatan savunmasına katılmasının dini bir vecibe olduğu ifade ile Osmanlı tarihinde ilk kez zorunlu vatandaş askerliğine geçileceği ima edilir.