Devlet­toplum ilişkilerinin yeniden tanımlanmasını gerektiren bu gelişmeler, aşağıda değinileceği üzere, öncelikle basın­yayın yoluyla toplumun merkeziyetçi politikalar doğrultusunda bilgilendirilip yönlendirilmesini gündeme getirdi. Bu dolaylı temasın yeterli görülmemesi üzerine, bu defa yine bir ilk olarak padişahın doğrudan tebaa ile buluşmasını sağlayan yurt gezilerine çıkıldı. farklı din mensuplarına bizzat padişah tarafından beraberlik, adalet, eşitlik ve özgürlük me­ sajları verildi; ayrıca, halkın şikâyetlerini dinleyen padişahın talimatıyla, hastane, hamam, köprü, mektep gibi altyapı ve hizmet alanlarındaki eksikliklerin gideril­ mesi yönünde adımlar atıldı.II. Mahmud’un diğer oğlu Sultan Abdülaziz (iktidarı 1861­1876) ise, bir adım daha ileriye giderek yurtdışındaki gelişmeleri, Batı’daki idari ve toplumsal düzeni yerinde görmek üzere bazı Avrupa başkentlerini ziyaret etti.