Merkez bankalarının bağımsızlığı kavramı, enflasyon yaratarak ekonomide istikrarı bozan ve siyasi baskılar sonucunda uygulamaya konulan para politikalarının uygulanmasını demokrasiden ödün vermeden engellemek için geliştirilmiş bir kavramdır.

Merkez bankası amacını kendisi belirliyorsa amaç bağımsızlığına sahip oluyor. Amaç hükümet tarafından belirleniyorsa o merkez bankasının amaç bağımsızlığı olmuyor. Amaç bağımsızlığının demokratik açıdan uygun olmadığı ileri sürülüyor.

Araç bağımsızlığı merkez bankalarının amaçlarına ulaşmak için ne tür para ve döviz kuru politikası araçları kullanmak istiyorlarsa onları istedikleri gibi kullanmakta özgür olmaları anlamına geliyor. Araç bağımsızlığına sahip bir merkez bankasının hangi aracını ne yönde kullanacağı hakkında karar alırken -mesela politika faizini (kısa vadeli faiz haddini) değiştirmek için- hükümete danışması söz konusu değil. Bir merkez bankası amaç bağımsızlığına sahip olmayabilir ama araç bağımsızlığı kazanmış olabilir. Bu hiçbir şekilde çelişki değil. Aksine demokratik açıdan bunun daha istenilir bir özellik olduğu ileri sürülüyor. Demokratik seçimlerle iş başına gelmiş parlamentonun yaptığı yasayla merkez bankasına bazı amaçlar verilmiş olabilir. Bazı amaçların da hükümet tarafından saptanabileceği bu yasada yer alabilir. Araç bağımsızlığına sahip bir merkez bankası yasayla kendisine verilen hedefler doğrultusunda istediği aracı kullanabilir. Oldukça doğal bir durum. Ama tersi biraz garip olurdu: Merkez bankası istediği amacı seçiyor. Ama bu amaca ulaşmak için istediği politika araçlarını kullanamıyor. Kullanırken hükümetten izin almak zorunda kalıyor. Bu durumda amaç bağımsızlığının bir anlamı olmazdı.

Ekonomik Bağımsızlık Bir merkez bankasının kamu kesimine kredi açması yasal olarak olanaksızsa o merkez bankasının ekonomik açıdan bağımsız olduğu belirtiliyor. Dolayısıyla ekonomik açıdan bağımsız olan bir merkez bankası bütçe açıklarının finansmanında kullanılamaz. Bu durumda, yüksek enflasyona ve hiperenflasyonlara giden yol kapanmış oluyor. Merkez bankasının burada tanımlandığı biçimiyle ekonomik bağımsızlığı olsa bile hükûmet faiz politikasına karışabilir. Bu açıdan ekonomik bağımsızlık ancak araç bağımsızlığı ile birlikte bir anlam kazanabilir.

Politik Bağımsızlık Merkez bankası başkanları ve diğer üst düzey yöneticilerinin her an görevden alınmalarına ya da merkez bankalarının bazı organlarına hükümetlerce atanan bürokratlar tarafından ellerinin kollarının bağlanmalarına olanak veren yasal hükümlerin varlığı hâlinde de araç bağımsızlığının bir anlamı kalmayabilir. Bu nedenle geliştirilmiş bir de politik bağımsızlık kavramı var. Mesela hükümet her istediğinde merkez bankası başkanını değiştirebiliyorsa, merkez bankasının politik bağımsızlığından söz etmek mümkün değildir. Benzer şekilde merkez bankası başkanının görev süresi çok kısaysa, merkez bankası başkanının yeniden atanma baskısı hissedeceği ve kararlarını ona göre alabileceği düşünülüyor.

Uygulamada daha çok görülen, merkez bankasının araç bağımsızlığı, politik bağımsızlığı ve ekonomik bağımsızlığının birlikte olmasıdır. Amaç bağımsızlığının ise demokrasiyle çeliştiği yönünde yaygın bir kanaat vardır. Bu bilgilerden de anlaşıldığı gibi doğru cevap E’dir.