Ta’lîm-i Edebiyat’taki bütün bölümlerde hakikate ve tabiata uygunluk temel bir anlayış
olarak görüldüğü gibi divan edebiyatına yönelik eleştiriler de divan edebiyatının özellikle
hakikate ve tabiata uygun olmadığı, soyut ve hayallerle örülü klişe bir dünyayı anlattıkları noktasındadır. Recaizâde Mahmut Ekrem, edebî bir eserde bulunması gereken özellikleri sıralarken fikirlerin özel vasıflarını; sadelik, incelik, şiddet, parlaklık ve ulviyyet olarak belirler. Her edebî eserin ruhunun fikirlerle oluştuğunu söyleyen Ekrem’e göre, üslup ise dış şekillerden ibarettir. Bununla birlikte edebî eserlerde gerçeğe uygunluk konusu ile ilgili görüşlerini de verdiği örneklerle açıklar. Eski edebiyatçılarımızın eserlerinde ve özellikle de manzumelerinde hakikate aykırı pek çok fikrin bulunduğunu iddia eder.